Dysleksja rozwojowa - ogólna charakterystyka

Dysleksja rozwojowa – ogólna charakterystyka

Spis treści:

Wstęp........................................ 3
1. Definicja dysleksji..................................... 4
2. Etiologia dysleksji .................................... 4
3. Odmiany dysleksji ...................................... 5
4. Typy dysleksji ........................................ 5
5. Symptomy dysleksji ..................................... 6
Zakończenie ........................................ 10
Bibliografia ........................................ 11


Wstęp

Dysleksja rozwojowa to zaburzenie dotyczące specyficznych trudności w czytaniu i pisaniu. Ujawnia się najczęściej w okresie dzieciństwa na początku nauki czytania i pisania.
Odkąd ludzie porozumiewają się między sobą posługując się pismem, odtąd istnieją przypadki specyficznych trudności w czytaniu i pisaniu. Najpierw jednak dostrzeżono zjawisko utraty opanowanej wcześniej zdolności czytania – dysleksję nabytą – której przyczyną było uszkodzenie mózgu. Prawdopodobnie pierwszy opis nabytej dysleksji (aleksji) znajduje się w pismach Valeiusa Maximusa i Pliniusza w I wieku n.e. Wspominają oni o wykształconym Ateńczyku, który na skutek urazu głowy stracił „pamięć liter”. Dysleksję rozwojową opisano dopiero w XIX wieku. Angielski lekarz – okulista W. Pringle Morgan opublikował 7 listopada 1896 roku w „British Medical Journal” pierwszy przypadek dysleksji rozwojowej u czternastoletniego chłopca. Chłopiec ten był inteligentny i nie miał trudności w matematyce, lecz nie potrafił nauczyć się czytać. Podejrzewanej wady wzroku Morgan nie potwierdził, a trudności w czytaniu uznał za przejaw specyficznych zaburzeń, które nazwał „wrodzoną ślepotą słowną” – chcąc odróżnić ją od nabytych zaburzeń czytania u dorosłych. A więc niektórzy autorzy na oznaczenie trudności czytania i pisania używają takich terminów jak: „ślepota słowna”, „legastenia”, „wrodzona dysleksja” lub „dysleksja rozwojowa”.
Sam termin dysleksja pojawił się już w 1887 roku. Wprowadził go niemiecki lekarz R. Berlin dla określenia nabytych zaburzeń czytania (dysleksja nabyta, organiczna). Następnie, by odróżnić to zaburzenie od zaburzeń czytania u dzieci, zaczęto do tego terminu dysleksja dodawać określenia: specyficzna, konstytucjonalna,
wrodzona, aż w końcu rozwojowa.

1. Definicja dysleksji

Termin dysleksja utworzony został z greckiego morfemu „dys” – oznaczającego brak czegoś, trudność, niemożność, nadaje znaczenie negatywne oraz słów: „lego” – czytam i „lexis” – mowa.
W literaturze światowej spotykamy różne definicje dysleksji. Definicje, które można nazwać „pedagogicznymi”, zawierają określenie rodzaju trudności w nauce np. niemożność zrozumienia symboli pisanych lub warunków ich powstawania np. niemożność nauczenia się czytania i pisania przy użyciu konwencjonalnych metod dydaktycznych. Druga grupa definicji to definicje „psychologiczne” określające etiologię i patomechanizm trudności w czytaniu i pisaniu np. zaburzenia funkcji percepcyjno-motorycznych uwarunkowane mikrouszkodzeniem centralnego układu nerwowego.
Powszechnie uznawana jest definicja przyjęta przez Światową Federację Neurologów w 1968 roku w Dallas. Brzmi ona następująco: „specyficzna rozwojowa dysleksja to zaburzenia manifestujące się trudnościami w nauce czytania, mimo stosowania obowiązujących metod nauczania, normalnej inteligencji i sprzyjających warunków społeczno-kulturowych. Jest spowodowana zaburzeniami podstawowych funkcji poznawczych, co często uwarunkowane jest konstytucjonalnie” .
Najnowsza definicja dysleksji została przyjęta w roku 1994 przez Towarzystwo Dysleksji im. Ortona. „Dysleksja jest jednym z wielu różnych rodzajów trudności w uczeniu się. Jest specyficznym zaburzeniem uwarunkowanym konstytucjonalnie. Charakteryzuje się trudnościami w dekodowaniu pojedynczych słów, co najczęściej odzwierciedla niewystarczające zdolności przetwarzania fonologicznego. Trudności w dekodowaniu pojedynczych słów są zazwyczaj niewspółmierne do wieku życia dziecka oraz zdolności poznawczych i umiejętności szkolnych; trudności te nie są wynikiem ogólnego zaburzenia rozwoju ani zaburzeń sensorycznych. Dysleksja manifestuje się różnorodnymi trudnościami w odniesieniu do różnych form komunikacji językowej, często oprócz trudności w czytaniu, dodatkowo pojawiają się poważne trudności w opanowaniu czynności pisania i poprawnej pisowni” .

2. Etiologia dysleksji

Etiologia dysleksji od stu lat stanowi przedmiot badań medycznych, biologicznych i psychologicznych. Na podstawie dotychczasowych wyników tych badań uznaje się stanowisko polietiologiczne, zgodnie z którym specyficzne trudności w czytaniu i pisaniu mogą być skutkiem oddziaływań różnego rodzaju czynników patogennych. Wobec tego istnieje pięć podstawowych koncepcji dotyczących pierwotnych przyczyn dysleksji:
• koncepcja genetyczna – upatruje przyczynę dysleksji w dziedziczeniu zmian w centralnym układzie nerwowym, warunkującym zaburzenia funkcji leżących u podstaw nauki czytania i pisania. Czynnikiem patogennym są w tym przypadku patologiczne geny przekazywane z pokolenia na pokolenie, będące nośnikiem tych zaburzeń;
• koncepcja opóźnionego dojrzewania centralnego układu nerwowego – upatruje przyczynę trudności w opóźnieniu i spowolnieniu dojrzewania centralnego układu nerwowego i zaburzeniach funkcjonalnych, za co odpowiedzialne są czynniki patogenne (geny, hormony, czynniki uszkadzające układ nerwowy) działające we wczesnym okresie rozwoju;
• koncepcja organiczna – upatruje przyczynę dysleksji w organicznym mikrouszkodzeniu struktury obszarów mózgu odpowiedzialnych za czynności czytania i pisania, wskutek działania czynników patogennych: chemicznych, fizycznych, biologicznych na centralny układ nerwowy w okresie prenatalnym i okołoporodowym;
• koncepcja hormonalna – wiąże przyczynę dysleksji z niedokształceniem struktury niektórych okolic kory mózgowej i nieprawidłowym modelu rozwoju mózgu tj. zablokowaniu rozwoju lewej półkuli mózgowej. Czynnikiem patogennym jest nadmierna produkcja testosteronu (hormonu męskiego) w okresie prenatalnym;
• koncepcja psychogenna – upatrująca przyczynę w zaburzeniach funkcjonalnych centralnego układu nerwowego, podłożem których są zaburzenia emocjonalne. Czynników patogennych upatruje się w tej koncepcji w urazach psychicznych i stresach.

Przyczyny dysleksji są wciąż źródłem badań i dyskusji, co świadczy o złożoności problemu.

3. Odmiany dysleksji

Wyróżnia się trzy odmiany dysleksji, w celu odróżnienia specyficznych trudności charakteryzujących się odmiennym obrazem klinicznym i różnymi symptomami:
• dysleksja – specyficzne trudności w czytaniu;
• dysortografia – specyficzne trudności z opanowaniem poprawnej pisowni (w tym także popełnianie błędów ortograficznych, pomimo werbalnej znajomości ortografii);
• dysgrafia – specyficzne trudności w opanowaniu kaligraficznego pisma (niski poziom graficzny pisma).

4. Typy dysleksji

Wyróżnia się najczęściej trzy typy dysleksji. Kryterium podziału jest dominujące zaburzenie, które decyduje o jej klinicznym obrazie:
• dysleksja typu wzrokowego – u której podłoża leżą zaburzenia percepcji i pamięci wzrokowej powiązane z zaburzeniami koordynacji wzrokowo – ruchowej i wzrokowo – przestrzennej;
• dysleksja typu słuchowego – uwarunkowana zaburzeniami percepcji i pamięci słuchowej dźwięków mowy, najczęściej powiązana z zaburzeniami funkcji językowych;
• dysleksja typu mieszanego – jest związana z zaburzeniami funkcji wzrokowo – przestrzennych oraz słuchowo – językowych;
• dysleksja typu integracyjnego – uwarunkowana zaburzeniami koordynacji funkcji percepcyjnych (wzrokowo-przestrzennych, słuchowo-językowych, dotykowo- kinestetycznych) i motorycznych.

5. Symptomy dysleksji

Wiedza na temat przyczyn i objawów dysleksji rozwojowej umożliwia rozpoznanie symptomów ryzyka dysleksji. Ryzyko dysleksji jest prawdopodobne u osób:
- obciążonych genetycznie,
- pochodzących z nieprawidłowo przebiegającej ciąży i porodu,
- u których można zaobserwować dysharmonie w rozwoju psychomotorycznym.
Do rozpoznania zagrożenia dysleksją nie wystarczy zaobserwowanie pojedynczego objawu. Im więcej symptomów ryzyka dysleksji zauważy się, tym jest ono bardziej prawdopodobne. Oto lista symptomów ryzyka dysleksji:
Wiek niemowlęcy (pierwszy rok życia)
• motoryka duża:
- brak raczkowania,
- słabe utrzymywanie równowagi w pozycji siedzącej lub stojącej.
Wiek poniemowlęcy (2 – 3 lata)
• motoryka duża:
- trudności z utrzymaniem równowagi,
- automatyzacja chodu,
- późne chodzenie, bieganie
• motoryka mała:
- mała zręczność manualna,
- nieporadność w samoobsłudze,
- mała sprawność w zabawach manipulacyjnych
• koordynacja wzrokowo – ruchowa:
- brak samodzielności w rysowaniu
• funkcje słuchowo – językowe:
- opóźnienie rozwoju mowy.
Wiek przedszkolny (3 – 5 lat)
• motoryka duża:
- słabe bieganie,
- kłopoty z utrzymaniem równowagi, np. podczas chodzenia po krawężniku,
- dłuższe opanowanie jazdy na rowerku trzykołowym, hulajnodze,
- niezdarność w ruchach
• motoryka mała:
- trudność i niechęć do wykonywania czynności samoobsługowych,
- mała sprawność w zabawach manipulacyjnych
• koordynacja wzrokowo – ruchowa:
- trudności z budowaniem klocków,
- niechęć do rysowania,
- nieprawidłowy chwyt ołówka
• funkcje wzrokowe:
- nieporadność w rysowaniu,
- trudności w składaniu pociętych obrazków wg. wzoru, puzzli, układanek
• funkcje słuchowo – językowe:
- opóźniony rozwój mowy,
- nieprawidłowa artykulacja wielu głosek,
- przekręcanie wyrazów,
- trudności z zapamiętywaniem wierszyków i piosenek,
- trudności z budowaniem wypowiedzi,
- mały zasób słownictwa
*lateralizacja:
- brak przejawów preferencji jednej ręki
• orientacja w schemacie ciała i w przestrzeni:
- mylenie się we wskazywaniu prawej ręki.
Klasa 0 (6 – 7 lat)
- objawy jak wyżej
• motoryka duża:
- słabe bieganie, skakanie,
- trudności z wykonywaniem ćwiczeń równoważnych,
- trudności z uczeniem się jazdy na rowerze, hulajnodze
• motoryka mała:
- trudności z wykonywaniem precyzyjnych ruchów w zakresie samoobsługi,
- nieprawidłowy chwyt ołówka pomimo ćwiczeń,
- w niewłaściwym kierunku kreślenie linii pionowych i poziomych
• koordynacja wzrokowo – ruchowa:
- trudności z rzucaniem i chwytaniem piłki,
- trudności z rysowaniem szlaczków
• funkcje słuchowo – językowe:
- wadliwa wymowa, przekręcanie trudnych wyrazów,
- błędy w budowie wypowiedzi, błędy gramatyczne,
- trudności z różnicowaniem głosek podobnych fonetycznie,
- mylenie nazw zbliżonych fonetyczne,
- trudności z analizą i syntezą słuchową,
- trudności z zapamiętaniem wiersza, piosenki, dwuetapowego polecenia,
- trudności z zapamiętaniem nazw,
- trudności z zapamiętaniem nazw uszeregowanymi w sekwencje np.: pory roku, dni tygodnia
• funkcje wzrokowe:
- trudności z wyróżnianiem elementów z całości, a także ich syntetyzowaniem w całość,
- trudności z odróżnianiem kształtów podobnych lub identycznych inaczej rozmieszczonych w przestrzeni
• lateralizacja:
- brak ustalenia ręki dominującej
• orientacja w schemacie ciała i w przestrzeni:
- trudności ze wskazywaniem na sobie części ciała, np. lewa ręka, prawe ucho,
- trudności z określeniem kierunku na prawo i na lewo od siebie.
Wiek szkolny (klasa I – III)
• motoryka duża:
- trudności z opanowaniem jazdy na hulajnodze, dwukołowym rowerze, wrotkach,
- niechęć uczestnictwa w zabawach i zajęciach ruchowych
• motoryka mała:
- nie opanowanie w pełni czynności samoobsługowych
• koordynacja wzrokowo-ruchowa:
- trudności z rzucaniem do celu i chwytaniem,
- niechęć do rysowania i pisania,
- zbyt mocny nacisk na ołówek przez co ręka szybko się męczy,
- trudności z utrzymaniem się w liniaturze zeszytu,
- niski poziom graficzny rysunków i pisania
• funkcje wzrokowe:
- trudności z rozróżnianiem elementów z całości ilub ich syntetyzowaniem w całość,
- trudności z wyodrębnianiem szczegółów różniących obrazki,
- trudności z odróżnianiem kształtów podobnych lub identycznych, lecz inaczej położonych w przestrzeni
• funkcje słuchowo – językowe:
- wadliwa wymowa,
- przestawianie głosek, sylab w wyrazach,
- agramatyczne wypowiedzi,
- trudności z zapamiętywaniem sekwencyjności nazw,
- trudności z szybkim wymienianiem nazw,
- trudności z zapamiętywaniem liter, cyfr, tabliczki mnożenia
• lateralizacja:
- nadal utrzymuje się oburęczność
• orientacja w schemacie ciała i przestrzeni:
- trudności z określaniem położenia przedmiotów względem siebie,
- pisanie liter i cyfr zwierciadlane,
- zapisywanie wyrazów od prawej do lewej strony
• czytanie:
- bardzo wolne tempo czytania poprzez głosowanie lub sylabizowanie, ale mało błędów,
- bardzo szybkie czytanie, lecz popełnianie licznych błędów,
- niewłaściwe i słabe rozumienie przeczytanego tekstu
• pisanie:
- trudności z zapamiętaniem kształtów liter rzadziej występujących, np. wielkie pisane F, H,
- mylenie liter podobnych pod względem kształtu,
- liczne błędy podczas przepisywania tekstu,
- mylenie liter odpowiadających głoskom podobnym fonetycznie, np. z-s, w-f,
- trudności z zapamiętaniem zmiękczeń, myleniem głosek i-j,
- opuszczanie, dodawanie, przestawianie, podwajanie liter i sylab,
- pisanie wyrazów bezsensownych,
- nasilone trudności podczas pisania ze słuchu
• orientacja w czasie:
- trudności z określaniem pory roku, dnia, czasu na zegarze.

Znajomość symptomów zapowiadających wystąpienie specyficznych trudności w czytaniu i pisaniu jest ważna, ponieważ skłania dorosłych do bacznego obserwowania dziecka i wspierania jego rozwoju.


Zakończenie

W ramach badań naukowych w Polsce dysleksją rozwojową zajmowano się już od lat 50 – 60. W tym okresie szczególnie aktywnie pracowały zespoły skupione w dwóch ośrodkach: Warszawie i Gdańsku. W Warszawie badania prowadzone były przez zespół pod kierunkiem dr med. A. Drath w Zakładzie Higieny Psychicznej i Psychiatrii Dziecięcej PAN oraz pod kierunkiem prof. dr hab. H. Spionek na Wydziale Psychologii Uniwersytetu Warszawskiego. Natomiast w Gdańsku badania o charakterze diagnostyczno – usługowym prowadziła od drugiej połowy lat 60 M. Bogdanowicz w Poradni Nerwic dla Dzieci i Młodzieży.
Na podstawie przytoczonych wyników badań stwierdzono, że około 10 – 15 % uczniów szkół podstawowych napotyka trudności w opanowaniu czytania i pisania.
Umiejętność czytania i pisania to nie tylko niezbędny warunek opanowania we właściwym czasie treści programowych i prawidłowego funkcjonowania w szkole. Umiejętność ta decyduje o losach i przyszłości dziecka, o rozwoju jego osobowości i realizacji planów życiowych, o postawie wobec ludzi i otaczającego świata. Dzieci przejawiające specyficzne trudności w czytaniu i pisaniu wymagają specjalistycznej opieki i terapii.

Bibliografia:

• Bogdanowicz M., O dysleksji, czyli specyficznych trudnościach w czytaniu i pisaniu – odpowiedzi na pytania rodziców i nauczycieli, Lublin 1994
• Bogdanowicz M., Ryzyko dysleksji. Problem i diagnozowanie, Gdańsk 2008
• red. Gałkowski T., Jastrzębowska G., Logopedia. Pytania i odpowiedzi, Opole 2001
• red. Michalak D., Dysleksja. Poradnik dla nauczycieli i rodziców, Włocławek 2004
• pl.wikipedia.org, Dysleksja.