Społeczna sytuacja dziecka w wieku przedszkolnym

Aby dziecko mogło działać bez stwarzania zagrożeń sobie i innym w środowisku pozadomowym, nie tylko musi opanować wiele sprawności. Jego działania muszą przede wszystkim nabrać charakteru społecznego. Dzieci na początku wieku przedszkolnego rzadko liczą się z innymi ludźmi, nieświadomie wyrządzają krzywdę innym dzieciom, sprawiają też przykrość swoim rodzicom. Jeżeli dziecko zda sobie sprawę, do czego doprowadziło swoim działaniem, samo często głęboko przeżywa tę sytuację. Działania dziecka, które nastawione są jedynie na zaspokojenie własnych pragnień, muszą prowadzić do nie zrealizowania pragnień rodziców czy innych dzieci. Może to spowodować sytuację, że z takim dzieckiem nikt nie chce się bawić i zostaje ono samo. Doświadczenie to jest dla dzieci w wieku przedszkolnym niezmiernie przykre. Pojawia się, bowiem szczególne zainteresowanie innymi dziećmi i tym, co one posiadają. Jeżeli jedno dziecko pozbawia czegoś inne, na przykład zabiera mu zabawki, to w konsekwencji to drugie nie chce się z nim bawić. W ten sposób dziecko nie ma możliwości kontaktowania się zarówno z rówieśnikiem, jak i przedmiotami, które do niego należą.
Dopóki dziecko jest w domu, rodzice mają możliwość dbania o to, by do tego typu sytuacji dochodziło jak najrzadziej. Kiedy jednak dziecko ma w środowisku pozadomowym pozostawać bez ich kontroli, musi samo nauczyć się kontrolować swoje działania. Niezbędne dla prawidłowego przebiegu tego procesu są zmiany w motywach dziecka. Musi ono przestać być zazdrosne i rywalizować z innymi dziećmi i nauczyć się z nimi współpracować. Współpraca z rówieśnikami pozwala uzyskać dostęp do tego wszystkiego, co oni posiadają. Zadaniem rodziców, jak i nauczycieli w przedszkolu jest ukazanie dziecku korzyści wynikających z dzielenia się zabawkami. Można to robić na kilka sposobów. Podczas przebywania z dzieckiem można pobawić się w „zamianę” Zarówno dziecko jak i rodzic wybiera sobie zabawkę, którą chce się bawić a po jakimś czasie następuje zamiana. Uświadamiamy wówczas dziecku, że nie chcemy mu odebrać jego zabawki ( on dostaje naszą )a jedynie przez chwilę się nią pobawić. Po skończonej zabawie dziękujemy dziecku i chwalimy za to, że podzielił się zabawką. Należy pamiętać, że dziecko jest dobrym obserwatorem. Dlatego w każdej nadążającej się okazji należy pokazywać, że mama czy tata również dzielą się różnymi przedmiotami z innymi.
W wieku przedszkolnym dochodzi do istotnych zmian w społecznej sytuacji dziecka. Rodzice coraz częściej z pewnego dystansu przyglądają się jego zabawom z rówieśnikami. To zmniejszenie zaangażowania w związki, przede wszystkim uczuciowe, z rodzicami otwiera możliwość wchodzenia w związki z innymi ludźmi. W wieku przedszkolnym szczególnie intensywnie rozwijają się uczucia rówieśnicze.
Istotne znaczenie w rozwoju pozadomowych relacji społecznych dziecka ma nie tylko słabnięcie potrzeby bliskości emocjonalnej, ale także możliwości wydłużenia dystansu fizycznego dzielącego dziecko od rodziców. Dystans ten w wieku przedszkolnym ma charakter dynamiczny, w pewnych sytuacjach jest skracany, w innych wydłużany. Kiedy dziecko działa niewłaściwie, rodzice zmniejszają dystans, interweniując. Zwiększają go, gdy dziecko działa właściwie. Interwencja rodziców zmniejsza automatycznie szanse na kontakt z rówieśnikami. Dziecko zostaje bowiem zaangażowane w relację z rodzicami. Taka sytuacja jest ważnym czynnikiem rozwoju samoograniczenia. Dziecko, nie chcąc dopuścić do interwencji rodziców, a tym samym do przerwania na przykład fascynującej zabawy z kolegą, pilnuje się, by postępować w sposób właściwy.
W wieku przedszkolnym dzieci przeważnie nie potrzebują tak bliskiej więzi emocjonalnej z rodzicami, jak to było w okresach wcześniejszych. Dziecko – często nierealistycznie – czuje się pewne siebie, uważa, że w wielu sytuacjach poradzi sobie samo. Sytuacje, w których dzieci i rodzice są z dala od siebie pozwalają zobaczyć z dystansu nie tylko rodzicom swoje dzieci, ale i dzieciom swoich rodziców. Przyglądając się z tej perspektywy swoim rodzicom, prawidłowo rozwijające się dziecko zauważa, że wiedzą oni i umieją dużo więcej niż ono. Jeżeli czegoś nie wie czy nie rozumie, pyta ich, jeśli czegoś nie potrafi, prosi ich o pomoc. Dziecko stopniowo przestaje przeceniać swoje możliwości, a zaczyna przeceniać możliwości swoich rodziców – jest szczerze zaskoczone, jeżeli któreś z rodziców powie mu, że czegoś nie wie bądź nie umie. Dziecko i tak w to nie wierzy. Rodzice często urastają w wyobraźni dziecka do rangi postaci idealnych. Taki stosunek dziecka do rodziców otwiera nowe możliwości rozwoju więzi między nimi. Więź taka przestaje mieć już wyłącznie charakter emocjonalny a coraz bardziej przybiera charakter więzi społeczno – kulturowej. Dziecko czuje się związane ze swoimi rodzicami, bo podobnie do nich myśli, podobnie do nich działa i stopniowo uświadamia sobie ten fakt. Dzięki temu wzrasta jego poczucie przynależności do pewnej grupy społecznej – rodziny.
W wieku przedszkolnym dziecko coraz dłużej i częściej pozostaje poza bezpośrednią opieką rodziców. To odsunięcie się rodziców od dziecka tworzy miejsce dla innych ludzi. Szczególnego znaczenia nabierają rówieśnicy, bo to na nich zostają skierowane dziecięce uczucia. Dzieci w wieku przedszkolnym są przeważnie niestałe w swych uczuciach do rówieśników. Ich przyjaźnie charakteryzuje tymczasowość. Nauczyciele w przedszkolu często są zaskakiwani zmianami w układach rówieśniczych.. Jednego dnia dzieci się kłócą , innego są najwierniejszymi przyjaciółmi. Taka sytuacja w grupie rówieśniczej powoduje, że przez lata pobytu w przedszkolu dziecko wchodzi w relacje przynajmniej z kilkorgiem dzieci, przeważnie z własnej grupy płciowej. Opuszczając przedszkole dzieci powinny wykazywać się umiejętnościami funkcjonowania w grupie społecznej i nawiązywania nowych przyjaźni w środowisku szkolnym.

Opracowanie
mgr Małgorzata Bryndza

BIBLIOGRAFIA
1.M. Kwiatkowska, Z. Topińska (red.) , Pedagogika przedszkolna, Warszawa 1977 , WSiP
2.M. Zahorska (red), Edukacja przedszkolna w Polsce – szanse i zagrożenia, Warszawa 2003, Instytut Spraw Publicznych
3.A. Brzezińska, Psychologiczne portrety człowieka, Gdańsk 2005 , Gdańskie Wydawnictwo Pedagogiczne