Magiczne słowo - lateralizacja

Lateralizacja

Lateralizacja skrzyżowana, jednorodna, ustalona, nieustalona- te hasła padają w różnych dokumentach, ocenach opisowych, diagnozach, z którymi Rodzice spotkają się coraz częściej. Brzmi groźnie, trochę ciężko się wymawia. Często słyszę pytania, „Co to właściwie znaczy? Czy to choroba?...Zaburzenie?...Dysfunkcja?”- Tymi „magicznymi” zwrotami Rodzice bombardowani są ze wszystkich stron. Chciałabym „odczarować” wyraz „lateralizacja”.
Jak ogólnie wiadomo, mózg ludzki zbudowany jest z dwóch półkul- prawej i lewej. Półkule te połączone są ze sobą spoidłami ( największym spoidłem jest ciało modzelowate). Są tylko z pozoru symetryczne. W trakcie całego rozwoju dziecka – od życia płodowego począwszy-nieustannie przebiega różnicowanie funkcjonalne półkul mózgowych. W kolejnych okresach rozwoju układu nerwowego dochodzi do ustalenia w mózgu lokalizacji poszczególnych funkcji. Badania wykazały, że gdy wypowiadamy się, liczymy w pamięci, piszemy, myślimy logicznie, lub uważnie słuchamy- bardziej aktywna jest lewa półkula. Natomiast, gdy wykonujemy czynności wymagające wyobraźni i wizualizacji(, gdy pojawiają się kolory, muzyka, rytm- angażujemy mocniej prawą półkulę. Innymi słowy: Prawa odpowiada za twórczość, formy, kolory, rytm, metafory, analogie, wyobraźnię i umiejętność uogólniania, natomiast lewa, jest odpowiedzialna za: liczenie, budowanie zdań, abstrakcję, czy racjonalizację, wynajdywanie szczegółów i nazywanie za pomocą słów ( tzw.: werbalizację)..
Słysząc piosenkę angażujemy prawą półkulę w odbiór rytmu, rymów, melodii, a lewą w zrozumienie sensu zdań, składni, znaczenia przekazu.
Szlaki nerwowe łączące mózg z narządami zmysłów i ruchu są skrzyżowane. Dlatego mamy następujący porządek: prawa półkula kieruje pracą lewej strony ciała, a lewa półkula odpowiada za funkcjonowanie narządów po prawej stronie. Tutaj pojawia się nam nasze słowo klucz LATERALIZACJA.
„Lateralizacja- to postępujący w trakcie rozwoju ruchowego proces, w wyniku, którego kształtuje się przewaga jednej strony ciała nad drugą” ( za H.Spionek).
Przyjmuje się, że proces lateralizacji, – czyli „wybrania” dominacji jednej ze stron ciała powinien zakończyć się do szóstego roku życia.
Ogólnie można stwierdzić, że lateralizacja powiązana jest z rozwojem kinestetyczno-ruchowym. Jest to powiązanie wrażeń, spostrzeżeń wzrokowo-słuchowych z motoryką,
tj. ruchem i tworzenie na tej podstawie związków ruchowo- słuchowo-wzrokowych



Lateralizacja powiązana jest z: •- motoryką wielką (ruch w przestrzeni) •- motoryką małą (manualność) •- orientacją przestrzenną
- koordynacją wzrokowo-ruchową
- percepcją wzrokową
- myśleniem czasowo-przestrzennym opartym na pojęciach typu: wczoraj, wcześniej, następnie, kolejny, ostatni itp.
Rodzaje lateralizacji:
Lateralizacja jednorodna – prawostronna. Dziecko posługuje się prawą ręką w manipulacji – rysuje, trzyma łyżkę itp., kopie piłkę prawą nogą i na tej nodze wykonuje podskoki, zagląda prawym okiem do lunetki, albo do dziurki od klucza, przystawia zegarek do prawego ucha-, aby posłuchać tykania. U tego dziecka mamy dominację lewej półkuli mózgowej – w sferze ruchowej.
Lateralizacja jednorodna – lewostronna ( zdecydowanie rzadziej występująca) - dziecko preferuje wykonywanie wszystkich czynności lewą ręką, piłkę kopie lewą nogą ( dokładnie to samo, co przy lateralizacji prawostronnej – tylko odwrotnie) – u tych dzieci w sferze ruchowej dominuje prawa półkula mózgowa.
Lateralizacja jednostronna ( zarówno prawo- jak i lewo- daje większą gwarancję precyzji i ekonomii ruchów).
Lateralizacja nieustalona- jest stanem przejściowym u małego dziecka do czwartego roku życia nie powinna budzić niepokojów. Gdy utrzymuje się po szóstym roku życia - świadczy o opóźnieniu procesu lateralizacji. Dziecko jest niezdecydowane, czy rysować lewą, czy prawą ręką, przekłada łyżkę, widelec, ma problemy z decyzją, na której nodze skakać, najczęściej nie skacze w ogóle na jednej nodze, niezdecydowanie przekłada lunetkę, zegarek. Szczęśliwie nieustalona lateralizacja najczęściej dotyczy jednej pary narządów.
Lateralizacja skrzyżowana- nasze dziecko może być np. praworęczne i jednocześnie lewooczne, (albo odwrotnie) - każdy z narządów wykazuje wyraźną przewagę, ale występuje ona po przeciwnych stronach.
Okres, w którym dziecko przebywa w przedszkolu ( między 3-6 rokiem życia)
to rozwojowy czas na ustalenie, ukształtowanie się lateralizacji. Nauczyciele i specjaliści zatrudnieni w placówkach – psycholog, logopeda, specjalista od gimnastyki korekcyjnej, instruktor tańca, pani od umuzykalnienia- bardzo wnikliwie przyglądają się przebiegowi tego procesu. Zdarzają się dzieci, u których proces lateralizacji jest ukończony w wieku 4 lat. Dziecko jest ewidentnie np.: praworęczne, prawooczne, prawonożne, prwouszne. Jeżeli tak nie jest, nie należy się jeszcze niepokoić.
W grupie 3 i 4 latków, z którą mam przyjemność pracować w tym roku, kilkoro dzieci wykazuje prawidłową, jednorodną, ustaloną lateralizację ( zarówno lewo jak i prawostronną). Jest grupka dzieci, u których może w przyszłości wystąpić lateralizacja skrzyżowana. Daję tym dzieciom jeszcze trochę czasu, wykonuję z nimi ćwiczenia usprawniające funkcjonowanie obu półkul, co jakiś czas kontroluję np. tzw. oczność i w pewnym momencie, po konsultacjach ze specjalistami, będzie musiała zapaść decyzja – czy przestawiamy dziecko
np. na pisanie lewą ręką.
.
Nie wolno przestawiać na pisanie prawą ręką dzieci:
1. Zlateralizowanych lewostronnie
2. O wczesnej sile dominacji lewej ręki ( dziecko od zawsze posługiwało się lewa ręką)
3. Lewoocznych –dominujące lewe oko
4. Upośledzonych umysłowo
5. O małej sprawności ręki prawej
6. Akceptujących swoją leworęczność
7. Jąkających się ( za M. Bogdanowicz).
Opracowała Elżbieta Foszner.

Bibliografia:
1. Bogdanowicz M., Leworęczność u dzieci, WsiP, Warszawa 1992
2. Bogdanowicz M., Specyficzne trudności w czytaniu i pisaniu dzieci- nowa definicja i miejsce w klasyfikacji międzynarodowej, Psychologia Wychowawcza, 1996 nr1
3. Spionek H., Psychologiczna analiza trudności i niepowodzeń szkolnych, Warszawa 1970.