Choroby psychiczne

Choroba psychiczna w węższym znaczeniu jest synonimem psychozy. Jest to zaburzenie psychiczne w znacznym stopniu ograniczające wgląd czyli poczucie choroby (ludzie chorzy psychicznie zazwyczaj nie zdają sobie sprawy ze swojej choroby, nie przyznają się do niej). Zaburzenie to ogranicza także zdolność radzenia sobie ze zwykłymi wymaganiami życia lub utrzymania właściwego kontaktu z rzeczywistością. Obraz kliniczny psychozy charakteryzuje się jakościowymi zmianami chorobowymi w zakresie myślenia, intelektu, świadomości, postrzegania, uczuć, napędu psychoruchowego i innych funkcji psychicznych, prowadzących niekiedy do znacznych zaburzeń zachowania w środowisku społecznym.
Omawianie psychoz rozpocznę od psychoz alkoholowych, a następnie przejdę do psychoz schizofrenicznych.

PSYCHOZY ALKOHOLOWE:

I).Majaczenie drżenne(alkoholowe, delirium)
Jest to ostra psychoza alkoholowa. Występuje w toku abstynencji, zazwyczaj w 2 lub 3 dobie od odstawienia alkoholu, najczęściej u osób po 25 r.ż. i co najmniej kilkuletnim okresie intensywnego picia.
Objawy charakterystyczne:
- objawy zespołu abstynencyjnego (zaburzenia żołądkowo – jelitowe, męczliwość, niepokój, nadpobudliwość, potliwość, przyspieszenie tętna, podwyższenie ciśnienia krwi, rzucające się w oczy drżenie rąk i języka, ból głowy, bezsenność),
- zaburzenia świadomości (najwyraźniejsze są zaburzenia orientacji w czasie, zaburzenia w miejscu i otoczeniu są mniej nasilone),
- nasilenie niepokoju osiąga bardzo znaczny rozmiar, towarzyszą mu iluzje i omamy, najczęściej wzrokowe.
U chorych z majaczeniem drżennym występują następujące objawy:
- objaw „liczenia pieniędzy” - ruchy przypominające liczenie pieniędzy,
- objaw Mangana, jest to objaw typowy dla niektórych postaci majaczenia (delirium), np. kokainowego, polegający na odczuwaniu na skórze obecności świerzbowców, owadów, bakterii (omamy czuciowe) lub halucynowaniu wzrokowym drobnych owadów, tzw. robaczki kokainowe.
- objaw „nawlekania nitki”- ruchy nawlekania nieistniejącej nitki do nieistniejącej igły lub nawijanie jej na palec u chorych z majaczeniem drżennym (jest to wyraz wzmożonej podatności na sugestie).
U chorych obserwuje się pobudzenie psychoruchowe. Przeżycia psychotyczne chorego mogą być przyczyną agresji wobec otoczenia lub podjęcie próby samobójczej. Majaczenie alkoholowe stanowi bezwzględne wskazanie do hospitalizacji. Jest stanem groźnym dla życia. Może maskować inną chorobę, np. stan zapalny trzustki, zapalenie błony śluzowej żołądka, niewydolność wątroby, inną infekcję lub uraz mechaniczny. To mogą być przyczyny dla których chory zaprzestaje picia.

II).Ostra halucynoza alkoholowa
Występuje u pacjentów z wieloletnim uzależnieniem w 2 lub 3 dobie abstynencji. Dominują omamy, zwłaszcza słuchowe słowne o treściach wywołujących u pacjenta lęk i zagrożenie, tj. omamy słuchowe komentujące, groźby pozbawienia życia, itp. Mogą być także urojenia. Nie ma zaburzeń świadomości lub są one jedynie śladowe. Chory, z uwagi na przeżycia psychotyczne, może być niebezpieczny dla siebie i innych. Jeżeli objawy halucynozy trwają dłużej niż 7 dni, to należy przyjąć, że halucynoza może się utrwalić, tj. przejść w halucynozę przewlekłą.

III).Zespół amnestyczny Korsakowa
Zespół ten zajmuje pozycję pośrednią pomiędzy psychozami ostrymi i przewlekłymi, może trwać kilka tygodni. Zaburzeniom zapamiętywania mogą towarzyszyć objawy neurologiczne, układające się w zespół encefalopatii Wernickiego. Jednocześnie może wystąpić zapalenie wielonarządowe. Rozwinięcie się zespołu Korsakowa może być poprzedzone majaczeniem. Chory nie odtwarza zdarzeń bieżących, to czego nie pamięta, wypełnia konfabulacjami, tj. podaje fakty, które nie miały miejsca, niekiedy układa je w ciągi zdarzeń. Zaburzeniom pamięci może towarzyszyć apatia lub częściej pobudzenie z towarzyszącą euforyzacją.
W przebiegu uzależnienia od alkoholu następuje otępienie. Może nastąpić po ustąpieniu zespołu Korsakowa albo narastać powoli. W obydwu przypadkach za przyczynę uważa się niedobór tiaminy ( jednej z witamin z grupy B). Uraz głowy, do którego często dochodzi u alkoholików, może być współodpowiedzialny za wystąpienie otępienia. Rozpoznanie można ustalić nie wcześniej niż w 3 tygodniu abstynencji.
W późniejszym okresie zespołu abstynencyjnego mogą pojawić się objawy depresji. U wielu alkoholików, nie tylko w okresie abstynencji, obserwuje się obniżenie nastroju, utrzymujące się przez wiele tygodni, a niekiedy miesięcy.

IV).Przewlekłe psychozy alkoholowe
Charakteryzują się wieloletnim utrzymywaniem się objawów psychotycznych (omamy, urojenia), przy jednocześnie dość dobrym przystosowaniu społecznym, a niekiedy utrzymywaniu zdolności do pracy zarobkowej. Leczenie farmakologiczne (neuroleptyki-leki przeciwpsychotyczne) jedynie tłumią objawy, ale ich nie eliminują. Przewlekłe psychozy swoim przebiegiem mogą przypominać psychozy schizofreniczne, ale trzeba zawsze pamiętać o podłożu alkoholowym.
Przewlekła halucynoza alkoholowa może być poprzedzona jej ostrą formą albo rozwinąć się samoistnie. Głównym objawem są omamy słuchowe słowne o przykrej treści, komentujące sytuację pacjenta lub nakłaniające do wykonania jakiejś czynności, a nawet skłaniające do samobójstwa. Omamom mogą towarzyszyć urojenia – treściowo z nimi powiązane. Nasileniu doznań omamowych towarzyszy widoczny dla obserwatora lęk.

V).Paranoja alkoholowa
Pojawia się zazwyczaj u mężczyzn o relatywnie mniej nasilonym uzależnieniu. Przyczyną urojeń są zarzuty niewierności adresowane do żony lub partnerki życiowej. System urojeń może obejmować inne osoby, np. domniemanych kochanków żony. Żona jest poddawana ustawicznemu śledztwu, „dowodami” mogą być np. przypadkowo nabyte zadrapania na ciele. U mężczyzn tych występuje zazwyczaj wzmożony popęd seksualny, przy jednoczesnym obniżeniu potencji. Bywa to interpretowane jako wynik „zatruwania przez żonę”.


SCHIZOFRENIA

Kryteria diagnostyczne schizofrenii przedstawiają się następująco:
A. Charakterystyczne objawy : obecność dwóch albo więcej następujących objawów przez okres co najmniej miesiąca (albo mniej w przypadku skutecznego leczenia):
1.Urojenia (fałszywe przekonania, utrzymujące się wbrew argumentom i oczywistym dowodom).
2.Omamy (halucynacje) – patologiczne postrzeganie przedmiotów, które nie znajdują się w polu percepcji, przekonanie o ich realizmie.
3.Zdezorganizowana mowa (rozkojarzenie).
4.Zachowania grubiańskie lub katatoniczne (zahamowanie motoryki lub pobudzenie napędu psychoruchowego).
5.Objawy negatywne : spłycenie afektu – otępienie uczuciowe, alogia („bezsłowie”, zaburzenie w wysławianiu się, upośledzenie możności tworzenia prawidłowych zdań), apatia.
B. Dysfunkcja społeczna (osłabienie zainteresowań i aktywności, utrata kontaktu z otoczeniem, zamknięcie się w sobie).
C. Ciągłe oznaki zaburzeń przez co najmniej 6 miesięcy (włączając w to okres pierwszego miesiąca ostrych objawów), powinny występować objawy negatywne albo 2 lub więcej objawów charakterystycznych).
D. Występowanie zaburzeń schizoafektywnych i afektywnych wyłącza rozpoznanie schizofrenii.
E. Wyłącza rozpoznanie schizofrenii, jeżeli objawy są skutkiem działania leków psychoaktywnych i chorób ogólnych.
F. Jeżeli w wywiadzie są zaburzenia autystyczne, to rozpoznanie schizofrenii wymaga stwierdzenia nasilonych urojeń albo omamów, które również utrzymywały się przez ostatni miesiąc lub krócej w przypadku skutecznego leczenia.

Twórca pojęcia „schizofrenia” Bleuler wyróżnił trzy objawy osiowe (inaczej zwane negatywnymi):
1).Autyzm – polega on na znacznej przewadze zainteresowania się chorego swoimi przeżyciami wewnętrznymi i na postępującej utracie istotnego kontaktu ze światem zewnętrznym. Chory żyje swoimi pragnieniami i lękami, swoją wyobraźnią. Zamyka się w sobie. Autyzm jest zaburzeniem komunikacji międzyludzkiej.
2).Zmiany w sferze uczuć – polegają na obniżeniu (lub raczej rozszczepieniu) uczuciowości wyższej, zobojętnienie uczuciowości wyższej, utrata związków uczuciowych z innymi ludźmi i uczucie pustki emocjonalnej. Chorego cechuje chłód uczuciowy, obojętność, sztywność uczuciowa. Płacz chorego nie wzrusza, a śmiech nie rozwesela, w wyrażaniu przez niego uczuć jest pewna sztuczność, nieszczerość, zanika zdolność modulowania uczuć.
3).Rozszczepienie osobowości, dochodzące w dalszym nasileniu do rozpadu struktury osobowości: rozkojarzenie myślenia, paratymia - niedostosowanie reakcji uczuciowej do treści wypowiedzi, paramimia – zaburzenia ekspresji mimicznej, ambiwalencja – dwuwartościowość uczuć, czyli jednocześnie występują sprzeczne uczucia, ambisentencja – występowanie sprzecznych dążeń.



PSYCHOZY SCHIZOFRNICZNE

Schizofrenia prosta

Występują objawy osiowe (podstawowe), chociaż nie zawsze wyraźne i łatwe do wykrycia. Początek choroby może sięgać okresu dziecięcego, czasem ujawnia się w okresie dojrzewania płciowego lub niewiele później. W tych przypadkach dowiadujemy się z wywiadu, że chory do tego czasu niczym się nie różnił od rówieśników. Od pewnego czasu przestał się czymkolwiek żywiej interesować, w szkole stał się miernym lub złym uczniem, dla rodziny stał się obojętny, chłodny, nieczuły lub zły i opryskliwy, jego postępowania nie można zrozumieć, „stał się innym człowiekiem”. Odsunął się od kolegów i przyjaciół, zamknął się w sobie, przylgnęły do niego określenia „samotnik”
i „odludek”. Zatracił ambicje życiowe, zaczął wygłaszać dziwne poglądy, mędrkować, zaniedbał swój wygląd zewnętrzny i higienę osobistą, potrafił godzinami, dniami i tygodniami nic nie robić. Nie martwił się o przyszłość, nie zastanawiał się nad środkami do życia, zatracił poczucie rzeczywistości, czasem uśmiechał się do siebie bez powodu, „dużo rozmyślał”.
Schizofrenia prosta to podstawowa postać schizofrenii, na którą mogą nawarstwiać się zespoły, np. paranoidalny, katatoniczny. W tym rodzaju schizofrenii rzadko zdarzają się znaczne poprawy, a zwłaszcza remisje, czyli częściowe ustąpienie objawów choroby. Najczęściej choroba postępuje powoli, ale stale. Objawy muszą utrzymywać się przynajmniej przez rok, aby rozpoznać schizofrenię prostą.


Schizofrenia paranoidalna

Ta postać kliniczna schizofrenii zdarza się najczęściej. Nad innymi objawami górują omamy i urojenia.
Często zespół paranoidalny wybucha nagle. Omamy i iluzje dotyczą w zasadzie wszystkich zmysłów, najczęściej występują słuchowe, nigdy nie spotykamy wzrokowych (co zdecydowanie podkreślał Bleuler).
Wśród patologicznych tworów myślenia górują urojenia prześladowcze, ksobne czyli odnoszące, urojenia pochodzenia (zaprzeczanie realnym związkom rodzinnym – rodzice nie są rodzicami), urojenia hipochondryczne. Najistotniejsze w zespole paranoidalnym, obok urojeń prześladowczych, które występują i w innych psychozach, są urojenia ksobne, oddziaływania zewnętrznego, urojenia odsłonięcia (inni ludzie znają tajemnicę
i myśli chorego), urojenia nasyłania i wykradania myśli. Chorzy doznają wrażenia hipnotyzowania, telepatycznego oddziaływania wrogów na odległość, wpływu silnego pola elektromagnetycznego, radarów, laserów i innych nowoczesnych urządzeń elektronicznych, kontrolujących ich myśli.
Przykłady urojeń odnoszących, ksobnych – zdarzenia zachodzące w otoczeniu, a także opisywane w prasie radiu i telewizji chory traktuje jako skierowane do niego, jego dotyczące, zdarzenia te traktuje jako informacje lub ostrzeżenie. Chorzy uskarżają się, że ludzie przyglądają się im na ulicy, wymieniają na ich temat uwagi, uśmiechają się znacząco lub szyderczo. Stosunkowo często chorzy są przekonani, że przypadła im do odegrania jakaś szczególna rola, misja, posłannictwo. Mogą występować urojenia wielkościowe, niekiedy o wyraźnym zabarwieniu religijnym.
Charakterystyczne są pseudohalucynacje czyli omamy rzekome – słuchowe (głosy w głowie, ugłośnienie myśli, echo myśli), omamy trzewne (prądy, fale odczuwane w narządach wewnętrznych, rozrywanie i wyrywanie narządów).
Czasem występują urojenia zmiany osoby chorego. Chory odczuwa „wcielenie” w inną osobę, w zwierzę, a niekiedy zmianę płci. Niektórzy chorzy odczuwają zmiany zachodzące w ich ciele, rysach twarzy, przyglądają się swojemu odbiciu w lustrze i zauważają np. wydłużenie nosa. Bardzo charakterystycznym objawem jest spadek aktywności na wszystkich polach.


schizofrenia hebefreniczna

Początek psychozy przypada na wiek młodzieńczy i charakteryzuje się początkowo zaburzeniami zachowania, brakiem poczucia dystansu, pobudzeniem psychoruchowym, stopniowo dołącza się rozkojarzenie, dziwactwa, zmanierowanie. Osoba zachowująca się dotąd bez zarzutu, zaczyna nagle zdradzać dziwactwa, przybierać niepoważne pozy, wybucha bez powodu śmiechem, okazuje zachowania krnąbrne, kpiarskie, błazeńskie – bez poczucia dystansu w stosunku do rodziców, nauczycieli, przełożonych. Chory staje się nietaktowny, bezczelny, nachalny, gruboskórny, drażliwy, a nawet agresywny. Nastrój chorego określamy jako wesołkowaty. Mimika i ruchy sprawiają wrażenie sztucznej pozy, przesady, patosu. Zanika elementarne poczucie odpowiedzialności za własny los i interes. Narastają cechy rozszczepienia osobowości, dziwaczne urojenia, a raczej fantazje wielkościowe, myślenie autystyczno – niezdyscyplinowane, rzucające się w oczy rozkojarzenie toku myślenia.


schizofrenia katatoniczna

W tej psychozie występują dwie różne postaci, wyrażające się zaburzeniami napędu psychoruchowego (motoryki), albo w kierunku zahamowania aż do bezruchu, czyli osłupienia katatonicznego (postać hipokinetyczna psychozy), albo w kierunku pobudzenia napędu ruchowego (postać hiperkinetyczna psychozy).
W hipokinetycznej postaci katatonii następuje zahamowanie psychoruchowe, chory staje się mało ruchliwy, wykonuje czynności tak powoli, że z niczym nie może zdążyć, siedzi lub stoi bezczynnie. Mimika staje się sztywna, nastrój obojętny. Na pytania odpowiada bardzo wolno, z dłuższymi przerwami, mówi cicho, a nawet szeptem, niekiedy uporczywie milczy (mutyzm).
Często pojawia się negatywizm czynny i bierny. Zdarza się, że chory nie przyjmuje pokarmów. Pacjent jak echo naśladuje słowne wypowiedzi albo gesty osoby, która się do niego zwraca.
W hiperkinetycznej postaci katatonii zachowanie chorych jest bardzo dziwaczne, ruchy przez nich wykonywane są niezrozumiałe: skaczą, krzyczą, śpiewają, rzucają przedmiotami. Są niezwykle agresywni, niszczą wszystko dookoła, drą na sobie ubranie, okaleczają się, zdolni są nawet do bardzo okrutnych działań. Charakterystyczne są najdziwaczniejsze stereotypie ruchowe, manieryzmy, grymasy i automatyzmy. Ta postać występuje niekiedy z zaburzeniami świadomości, podwyższoną temperaturą ciała i innymi objawami somatycznymi. Nadano jej nazwę ostrej, śmiertelnej katatonii, ponieważ u wielu chorych przyczyną śmiertelnych powikłań było prawdopodobnie nie rozpoznane za życia zapalenie mózgu.


schizofrenia somatopsychiczna (hipochondryczna)

W obrazie klinicznym przeważają skargi i urojenia hipochondryczne. Wyrażają się w lamentach, że „wszystko w środku ulega zanikowi, pozamykało się, przewód pokarmowy nie trawi, w środku jest pustka, więc jak żyć”.


LECZENIE

Postępowanie lecznicze będzie zależało od postaci psychozy schizofrenicznej, od czasu trwania i nasilenia objawów. U chorych z lżejszym przebiegiem, kiedy zachowane jest przynajmniej częściowo poczucie choroby i motywacja do leczenia, można włączyć leki psychotropowe (neuroleptyki) w warunkach laboratoryjnych. Czasem konieczne jest leczenie szpitalne, niekiedy wbrew woli chorego. Leczenie od samego początku powinno być kompleksowe, tj. obejmujące farmakoterapię i psychoterapię z elementami socjoterapii.
Chorych włącza się w szpitalu do społeczności leczniczej, stosuje terapię grupową, terapię zajęciową, a niekiedy psychoterapię indywidualną.