Zajęcia kulturalno-rozrywkowe jako integralny składnik procesu rewalidacji dzieci upośledzonych umysłowo w stopniu lekkim

Specjalne Ośrodki Szkolno-Wychowawcze są jedną z najbardziej rozpowszechnionych form opieki dla dzieci i młodzieży upośledzonych umysłowo. Placówki te przejmują część zadań rodzicielskich, zapewniają wychowankom wszechstronne wychowanie i przygotowują ich do życia zawodowego i społecznego.
Praca rewalidacyjna z dziećmi i młodzieżą upośledzoną umysłowo w stopniu lekkim obejmuje oddziaływanie w szkole w czasie lekcji oraz na zajęciach pozalekcyjnych i pozaszkolnych. Głównym zadaniem wychowania pozalekcyjnego, rozumianego jako nieodłączna część procesu wychowawczego kierowanego przez szkołę, jest usprawnianie niezaburzonych funkcji psychicznych i fizycznych, korygowanie nieprawidłowości rozwojowych oraz kompensowanie braków w rozwoju. Zajęcia pozalekcyjne mogą mieć różnorodny charakter. Biorąc pod uwagę metodykę wychowania pozalekcyjnego można wyróżnić następujące rodzaje zajęć: świetlicowe, tematyczne, czytelnicze, kulturalno-rozrywkowe, rekreacyjno-sportowe, gospodarcze, plastyczne, taneczne i muzyczne. Należy zauważyć, że trudno wydzielić czystą formę wymienionych rodzajów zajęć, zazwyczaj każde z nich zawiera elementy pozostałych. Duża różnorodność prowadzonych zajęć umożliwia wychowankom dokonanie wyboru odpowiedniego dla siebie zajęcia, zgodnego ze swoimi predyspozycjami i zainteresowaniami.
Atrakcyjną formą zajęć, szczególnie lubianą przez dzieci są zajęcia kulturalno-rozrywkowe. Często są one realizowane w ramach tzw. sekcji pracy. Zajęcia kulturalno-rozrywkowe to przede wszystkim różnego rodzaju gry i zabawy dydaktyczne, towarzyskie, wieczorki taneczne, imprezy rozrywkowe np. wesołe zawody, konkursy i turnieje sprawnościowe oraz wyjścia do kina, teatru, na wystawę, koncert a także wycieczki i spacery połączone ze zwiedzaniem ciekawych miejsc.
Gry i zabawy wywierają pozytywny wpływ na przebieg procesu rewalidacji dzieci upośledzonych umysłowo. Pobudzają wyobraźnię, poszerzają i utrwalają wiadomości z zakresu różnych dziedzin. Zgodnie z poglądami Freineta zabawę należy traktować jako swoistą formę pracy dziecka. Zabawa to nie tylko źródło przyjemności, ale także dążenie dziecka do poznania otaczającego świata i przystosowania się do jego warunków. Zabawa, której towarzyszą wysiłek i zmęczenie, niespodzianka, nowe doświadczenia i odkrycia daje dziecku wiele korzyści.
Spośród wielu gier stosowanych w ramach zajęć kulturalno-rozrywkowych na wyróżnienie zasługują gry dydaktyczne utrwalające wiadomości przyrodnicze, matematyczne, polonistyczne, przygotowane w postaci rebusów, krzyżówek, zagadek, rozsypanek sylabowych, domina obrazkowego, geometrycznego, puzzli i in. Pobudzają one procesy poznawczo-kształcące, rozwijają logiczne myślenie, pamięć, koncentrację uwagi, doskonalą koordynację wzrokowo-ruchową, sprawność manualną, rozwijają umiejętność poprawnego wypowiadania się.
Rozwojowi więzi społecznych, kształtowaniu uczuć sympatii i przyjaźni sprzyjają zabawy towarzyskie, wieczorki taneczne i imprezy rozrywkowe, które są dobrą okazją do zdobywania ogłady towarzyskiej i kulturalnych nawyków. Każda dobrze przemyślana zabawa towarzyska kształci różne umiejętności, uczy zastosowania w praktyce zdobytych wiadomości, ćwiczy i doskonali nawyki, rozwija zdolność obserwacji. Imprezy rozrywkowe organizowane w formie konkursów, zawodów i turniejów sprawnościowych stymulują psycho-fizyczny rozwój dziecka. Pobudzają dzieci nieśmiałe do działania a wyciszają nadpobudliwe. Treść i przebieg gier i zabaw wywołują wśród bawiących podobne przeżycia, co integruje grupę, wpływa na rozwijanie pozytywnych więzi emocjonalnych, budzi i potęguje poczucie koleżeńskości. Ustalone wcześniej zasady konkursu obowiązujące wszystkich uczestników uczą porządku i dyscypliny. Wprowadzony element współzawodnictwa i rywalizacji motywuje wychowanków do działania. A nagroda za dobrze wykonane zadanie, satysfakcja ze zwycięstwa zachęca dzieci do dalszej pracy.
Doskonałym sposobem spędzania wolnego czasu są wyjścia do kina, na wystawę koncert, zwiedzanie ciekawych miejsc. Zajęcia tego typu dostarczają nie tylko rozrywki i wielu emocji, ale również uczą kulturalnego zachowania w miejscach publicznych. Ponadto doskonalą percepcję wzrokową i słuchową, rozwijają orientację w terenie, wdrażają wychowanków do przestrzegania zasad bezpieczeństwa.
Nie bez znaczenia jest postawa wychowawcy, który odpowiada za stworzenie miłej i przyjaznej atmosfery na zajęciach. Swoim zachowaniem daje przykład kulturalnego obycia. Unika rozkazów i częstych upomnień. Gdy zachodzi potrzeba interwencji, czyni to delikatnie i subtelnie. Spokój, serdeczność i uśmiech wychowawcy, ciekawe zabawy i atrakcyjne pomoce dydaktyczne z pewnością wprowadzą dzieci w dobry nastrój.
Zajęcia kulturalno-rozrywkowe pełnią wiele ważnych funkcji, m. in. zapewniają dzieciom racjonalne i kulturalne spędzenie wolnego czasu oraz czynny wypoczynek po zajęciach szkolnych pozwalający na regenerację sił fizycznych i psychicznych. Ponadto zajęcia te kształcą, rozwijają i ukierunkowują nie tylko zdolności i zainteresowania, ale także działalność poznawczą, manualną, artystyczną, podnoszą ogólną sprawność organizmu, uczą współżycia w zespole. Jednocześnie umożliwiają wielokierunkowe oddziaływanie na osobowość wychowanka, a tym samym przygotowują go do udziału w życiu społecznym.

Literatura:

1. H. Burno – Nowakowa, I. Polkowska, „Zajęcia pozalekcyjne z dziećmi upośledzonymi umysłowo”, Warszawa 1976
2. A. Panek, „Zajęcia pozalekcyjne w reformowanej szkole”, Kraków 2002
3. T. Kozłowski, SOSW w oczach młodzieży z upośledzeniem umysłowym, „Szkoła Specjalna” 2002, nr 1
Z. Pelc, Miejsce i rola zajęć pozalekcyjnych w procesie rewalidacyjnym uczniów upośledzonych umysłowo, „Szkoła Specjalna” 1989, nr 3