Aktywność plastyczna dziecka w wieku przedszkolnym

Jednym z podstawowych założeń współczesnej pedagogiki jest dbanie o to, by dziecko mogło samo realizować się i samo urzeczywistniać. Charakterystyczna dla przedszkolaka jest chęć działania , aktywność, wyrażanie siebie na różnorodne sposoby. Potrzeba wypowiadania się, uwypukla się w twórczości plastycznej. Dzieci bardzo chętnie podejmują działalność rysunkową. Lubią przedstawiać za pomocą znaku graficznego, to co je otacza, interesuje, fascynuje, a niekiedy smuci i dręczy. Tworzą przy pomocy różnych środków plastycznych. Ważną rolę odgrywa osoba znacząca dla dziecka., która powinna znać swojego podopiecznego, wiedzieć jakie posiada potrzeby, zainteresowania, powinna uwzględniać jego wiek i rozwój, a także stworzyć odpowiednie ku temu warunki. Dziecko w swoją prace angażuje całą swoją osobę, wszystkie siły, nie można więc jej ignorować i uważać za nic nie znaczącą.
Każde dziecko posiada potrzebę wyrażania własnej aktywności. Można powiedzieć że podobnie jak jedzenie, spanie, czy inne potrzeby, jest ona naturalną czynnością każdego malucha. Aktywność ta, jest więc nierozerwalnie związana z jego rozwojem psychicznym i fizycznym. Stanowi ona naturalna potrzebę, wyrażania się dziecka. Bezpośrednio łączy się z jego emocjonalnością i stanowi jego manifestację. I choć aktywność dziecięca wyrażana jest na różny sposób, to jednak jest ona nieodzowna w jego życiu. Dziecięce działania niosą ze sobą wiele korzyści, ponieważ z jednej strony dziecko dobrze się bawi, z drugiej natomiast nabywa pewne umiejętności, doświadczenia, krótko mówiąc, wszechstronnie się rozwija.
Swobodne działanie, samodzielne podejmowanie czynności, poznawanie otaczającej rzeczywistości, ma ogromne znaczenie dla dziecka. Uczy się ono bowiem przez to najszybciej i najskuteczniej, poznaje rzeczywistość w sposób dla siebie najatrakcyjniejszy i interesujący.
Szczególnym rodzajem aktywności dziecka w wieku przedszkolnym są działanie twórcze, plastyczne. Dzięki nim mamy możliwość kształtowania twórczej osobowości przedszkolaka „której rozwój jest wspomagany w sposób podmiotowy, a wspierany w sytuacjach sprzyjającym właściwym motywacjom działania i zainteresowania w integralnym związku z wewnętrznym doświadczeniem” (H. Krauze-Sikorska)
Twórczość plastyczna na ogromne znaczenie w wychowaniu dziecka przedszkolnego. Mówi nam ona wiele na temat osobowości malucha. Przedszkolacy charakteryzują się tym, że z wielkim zaangażowaniem wykonują daną praca plastyczną. Z ogromną radością podejmują czynności, które wymagają manipulowania konkretnymi materiałami plastycznymi. Gdy same mogą doświadczyć jak one zmieniają się w ich rękach, w przypadku np. plasteliny, gliny, masy solnej czy, gdy pozostawiają ślady na papierze lub innym tworzywie w przypadku rysowania, malowania, szkicowania, wydzierania.
Dla przedszkolaków twórczość plastyczna jest przygodą w obcowaniu ze światem, odzwierciedla ona ich przeżycia, jest więc przede wszystkim sposobem wyrazu. Każdy człowiek jest inny, inaczej przeżywa pewne sytuacje, zwraca uwagą na inne szczegóły, inaczej reaguje, a także w odmienny dla siebie sposób ukazuje to co czuje, co przeżywa. Żadne dziecko nie jest pod tym względem takie samo. Poprzez działanie wyraża, to co nie potrafi wypowiedzieć słowami. Sztuka jest dla niego rzeczą bardzo osobistą, indywidualną, ponieważ w pewien sposób przedstawia ona samego twórcę, autora pracy. Takie ukazywanie odzwierciedla psychikę dziecka. Wytwory przedszkolaka nie są adresowane do konkretnego widza. Powstają natomiast na skutek jego indywidualnych potrzeb psychicznych. Piękno prac dziecka tkwi w tym, że tworzone są spontanicznie, z wielkim zaangażowaniem przedszkolaka, powstają nie do końca przez dziecko świadomie. Tematyka dziecięcych rysunków, może nam wiele powiedzieć, czy dziecko jest twórcze, czy też jego prace są odwzorowaniem, lub też może zwyczajnym kopiowaniem. Dziecko rysując, ma możliwość czynić to na różne sposoby. Jednym z nich jest odrysowywanie, gotowych elementów, figur geometrycznych, szablonów. Ma on również możliwość dokańczać, rozpoczęte już prace, bądź też rysować po śladzie. Innym sposobem jest bezpośrednie odbijanie wzoru, np. poprzez przykładanie, go do szyby okna i na nałożonej czystej kartce, rysownie widocznych liń. Kopiować można również poprzez spoglądanie na daną ilustrację i graficzne przenoszenie jej na swoja kartkę. Jest to metoda często wykorzystywana przez przedszkolaki. Samodzielnie wykonany rysunek, bez odpatrywania od innego, posiada największą wartość. Jednak inspirowanie się innymi pracami, podobnie jak wzorowanie się na przedmiotach lub tez istot ludzkich, motywacyjnie wpływa na przedszkolnych artystów. Poza tym jeśli dziecko rozwija własną wyobraźnie, gdy zachęcone jest do myślenia, tworzenia w umyśle własnych obrazów, wówczas, jak już wspomniałam w pierwszym rozdziale, szybciej się rozwija. Jego zainteresowanie są ciekawsze, pewniejsze i bogatsze. Jednak przede wszystkim, dziecko staje się szczęśliwsze, radośniejsze i zmotywowane do pogłębiania wiedzy i rozszerzania doświadczeń.
Poprzez swoje prace dziecko mówi nam, jakie ma zainteresowania, a także podaje informacje odnośnie jego dotychczasowej wiedzy o otoczeniu. Przedszkolak, który fascynuje się np. samochodami wyrazi to w swoich rysunkach, malunkach, czy innych wytworach, wzbogaconych opowiadaniami. I choć nie zawsze prace te są wykonane z poczuciem piękna i estetyki, jednak ukazują zainteresowania, możliwości twórcze i zamiłowania do tworzenia. Twórczość artystyczna dzieci przedszkolnych sprawia im wiele przyjemności, jest dla nich swoistego rodzaju zabawa, którą podejmują z radością. Ten rodzaj aktywności nie jest narzucony, nie trzeba dziecko zmuszać do działania. Twórczość plastyczna jest jedną z form wychowania estetycznego, dzięki niej mamy możliwość kształtować i rozwijać w dziecku wrażliwość na piękno kształtów i barw otaczającej nas rzeczywistości.
Aktywność twórcza dziecko wyraża za pomocą różnorodnych środków, narzędzi plastycznych. Związane jest to z stosowaniem licznych technik, które pozwalają dziecku rozwijać indywidualne uzdolnienia artystyczne, wyrażać swoje zainteresowania. Dostarczając dziecku różnego rodzaju narzędzia, materiały i środki plastyczne, wskazując, że na przeróżny sposób możemy je wykorzystywać, manipulować nimi, rozwijamy w ten sposób dziecięcą wyobraźnię i pomysłowość. Dziecko tworząc prace plastyczną, wykorzystując daną metodę, czy metody, eksperymentuje. Samodzielnie doświadcza i bada. Dzięki temu ma ono możliwość działania, wyzwalania własnej ekspresji i inwencji twórczej. Dziecko przedszkolne jest w stanie stworzyć własną wizję świata, wyobrażenie fikcji i marzeń, przedstawić swój baśniowy, wewnętrzny świat. Czyni to za pomocą różnorodnych metod twórczych. Wyróżniamy następujące techniki stosowane w plastyce, również podczas zajęć przedszkolnych, techniki: rysunkowo-graficzne, malarskie, przestrzenne. Nazwy poszczególnych rodzajów pochodzą od danych materiałów i narzędzi, które są używane podczas działań plastycznych.
Dzieci w wieku przedszkolnym, najczęściej rysują, możemy śmiało powiedzieć, że czynność ta jest naturalną potrzebą przedszkolaka. Dziecięcy rysunek stanowi część jego życia, jest on światem istniejącym poza rzeczywistością, światem jego myśli i odczuć. Poprzez rysowanie autor wyraża swoje emocje, pragnienia jak i także własne zahamowania, obawy czy leki. Wielu z nas nie jest w stanie wyrazić słowami swoje odczucia, pragnienia. Podobnie nie jest w stanie uczynić tego dziecko. (S. Popek, 2003, s. 121) Dużo łatwiej jest mu coś narysować niż o tym opowiedzieć, szczególnie gdy jest to spraw niemiła i przykra. Dziecięce prace są odzwierciedleniem jego uczuć, pozwalają nam niejako zajrzeć w głąb jego wewnętrznego świata. Są one materialnymi, namacalnymi dowodami mówiącymi o ich marzeniach, pragnieniach, radościach ale także i lekach, smutkach. Widoczne jest w spontanicznym działaniu dziecka, dlatego warto stwarzać mu warunki do swobodnego tworzenia. By dziecko faktycznie mogło rysować, wypowiadać się w ten sposób, ważne jest by miało ono dostęp do papieru o różnej fakturze, kredek, ołówków. Dziecięcy rysunek ma ogromne znaczenie w życiu przedszkolaka. Jest on jego narzędziem przekazu, Jak również cennym środkiem umożliwiającym nauczycielom, czy wychowawcom poznanie dziecka. Należy jednak pamiętać, że interpretacje, głębszą analizą mogą dokonywać jedynie osoby, ku temu kompetentne, a wiec psycholodzy. Niemniej jednak, rysunek może być dla rodzica, nauczyciela, czy wychowawcy potwierdzeniem, że dziecko się prawidłowo rozwija, bądź też sygnałem że coś niepokojącego dzieje się w jego życiu. Wówczas należy zwrócić się o pomoc. O danych problemach mówi nam nie sama praca, jej końcowy efekt, ale może na nie wskazywać również zachowanie podczas zajęcia, czy też jego technika.
By dziecko mogło faktycznie rozwijać się twórczo i czerpać zadowolenie i satysfakcję z podejmowanych przez nie działań plastycznych, należy stworzyć im odpowiednie, ku temu warunki. Są one przede wszystkim uzależnione od osób znaczących dla dziecka, a więc dorosłych, z którymi dziecko spędza ono najwięcej czasu, od otoczenia w którym dziecko przebywa, a z którego wiele czerpie i nijako nim przenika. Dla pojawienia się postaw twórczych szczególne znaczenie mają: otwartość samego dziecka, jego chęć wewnętrzna, pragnienie działania tworzenia, a także akceptacja siebie. Zamkniecie się w sobie, we własnym świecie, murach mechanizmów obronnych, jest fałszowaniem siebie i świata, hamuje inicjatywę, ogranicza wolność wyboru. Dziecko, które nie posiada postawy otwartości, często skłonne jest do swobodnych uprzedzeń, ulegania stereotypom. Natomiast nieakceptowanie siebie powoduje brak zaufania przede wszystkim do siebie samego, wiary we własne możliwości, uniemożliwia podejmowanie nowych zadań, sposobów rozwiązywania problemów. Prowadzi natomiast do zachowań schematycznych i rutynowych. Nie jesteśmy w stanie podać pełnej listy warunków sprzyjających twórczości plastycznej, ponieważ jej rozwój uzależniony jest od pojedynczej jednostki, wielu czynników biologicznych, psychicznych społecznych. Niemniej prowadząc obserwację możemy wskazać pewne sposoby postępowania, korzystnie wpływające na osobowość twórczą dziecka.
Zdaniem Janiny Cybulskiej- Piskorek rozwijanie ekspresji plastycznej możliwe jest dzięki: kształtowaniu zaangażowanej postawy wobec otaczającego świata, uwrażliwienie na jego piękno i zachęcenie do przeżyć estetycznych. Zachęcenie do rozwijania inwencji twórczej w spontanicznym działaniu plastycznym z wykorzystaniem wyobraźni i fantazji oraz umożliwienie dostępu do różnorodnych pomocnych środków. Stawianie dziecku zadań plastycznych z zachęceniem do swobodnego ich wykonywania. Wszelkie działania mają motywować dziecko do podejmowania twórczości plastycznej, pobudzać je do myślenia, odczuwania i spostrzegania. Osoba dorosła powinna pozwolić dziecku na samodzielność wykonywaniu pracy, jednocześnie pomagać mu, gdy tylko jest taka potrzeba. Nie wolno nam lekceważyć prośby o pomoc. Ważne jest by doceniać wytwory plastyczne naszych dzieci. Znaczące jest pokazywać je rodzinie, znajomym, by dziecko widziało, że są one interesujące dla innych, że są zauważalne. Bardzo istotny jest szacunek do dziecięcych prac, ich efektów. Zachęcająco wpływamy na dziecko, szczególnie uczy wytrwałości, kiedy okazujemy im, że cieszymy się z efektów ich pracy. Nie wolno nam wyrzucać ich przy dziecku. Zawarło bowiem ono w nich swoje marzenia, wizje rzeczywistości. To odzwierciedlenie jego psychiki, przeżyć. Na temat dziecięcych prac warto jest rozmawiać, sugerować, co nam się podoba, a co można by było poprawić, udoskonalić. Jeśli dostrzeżemy w nich coś niepokojącego, należy o tym delikatnie porozmawiać.
Dziecko ma możliwość rozwijania swoich zainteresowań plastycznych, rysunkowych. Zapewniają je różne instytucje, takie jak: Miejski Ośrodek Kulturowy, Pałac kultury, Miejskie Domy Kultury, świetlice. Jeśli tylko dziecko tego chce i ma ku temu odpowiednie predyspozycje, nauczyciel powinien informować rodziców o takiego rodzaju warsztatach. Bardzo ważne są zajęcie poza domem i przedszkolem. Na tym nie powinno skończyć się rozwijanie umiejętności manualnych i stymulowanie ich. Warto oddziaływać na dziecięcą wyobraźnię, poprzez opowiadania, czytanie bajek i baśni, wyświetlania wartościowych i wartych obejrzenia filmów. Poświęcać dzieciom wiele czasu na rozmowy, by mogło ono wyrazić swoje zdanie, spostrzeżenia,
Przede wszystkim powinniśmy pozwolić dziecku podejmować konkretne działania, zwracając uwagę na jego zachowanie podczas tworzenia, na dobór tematyki, kolorów. Należy przy tym pamiętać, że dziecko łatwo zniechęcić i zranić, co może skutkować, zaprzestaniem aktywności plastycznej.



Literatura

• Cybulska – Piskorek J. Twórczość plastyczna dziecka w przedszkolu, Warszawa, wyd.: WSiP
• Krauze – Sikorska H. Edukacja przez sztukę. O edukacyjnych wartościach artystycznej twórczości dziecka, Poznań, wyd.: UAM,
• Natorff A. Wasiluk K. Wychowanie plastyczne w przedszkolu, Warszawa, wyd.: WSiP