Wojny polsko-szwedzkie w XVII wieku - konspekt lekcji dla klasy II

Cele operacyjne:

a/ UCZEŃ ZNA (WIADOMOŚCI):
• pojęcia: Inflanty, Kircholm, Prusy Królewskie, Prusy Książęce, rozejm, Kiejdany, Ujście, wojna „szarpana” (podjazdowa), paulini, przeor, Jasna Góra, Siedmiogród, elektor brandenburski, traktaty welawsko-bydgoskie i Oliwa
• postaci: Zygmunt III Waza, Władysław IV, Jan Kazimierz, Jan Karol Chodkiewicz, Gustaw II Adolf („Lew Północy”), Karol X Gustaw, Hieronim Radziejowski, Janusz Radziwiłł, Bogusław Radziwiłł, Stefan Czarniecki, Jerzy Lubomirski, Paweł Sapieha, o.Augustyn Kordecki, Jerzy II Rakoczy
• Daty: 1605 r., 1627 r., 1632 r., 1655 r., 1657 r. i 1660r.,
• Przyczyny: przebieg i skutki terytorialne, społeczne i gospodarcze konfliktów Polski ze Szwecją w XVII w.

b/ UCZEŃ POTRAFI (UMIEJĘTNOŚCI):
• zlokalizować na mapie i w atlasie Szwecję, Litwę, Prusy Królewskie i Książęce, Siedmiogród, Kircholm, Częstochowę, Ujście, Kiejdany, Inflanty, Śląsk oraz Gdańsk, Oliwę i ujście Wisły
• wskazać związki pomiędzy postawą polskiej i litewskiej magnaterii oraz szlachty a sukcesami militarnymi Szwedów
• dokonać gradacji przyczyn zjawisk na bezpośrednie i pośrednie oraz wskazać skutki

c/ UCZEŃ ROZUMIE (POSTAWY):
• rolę odpowiedzialności obywateli za losy państwa i konieczność poświęcenia własnego dobra na rzecz dobra ogólnego w chwilach krytycznych dla ojczyzny
• czym był patriotyzm w przeszłości, w okresach zagrożenia suwerenności i bezpieczeństwa Rzeczypospolitej (wzorce osobowe postaw patriotycznych), a co znaczy być patriotą współcześnie
Formy pracy: zbiorowa – praca z całą klasą, grupowa
Metody nauczania: elementy pogadanki, praca z mapą i atlasem, rozwiązanie ćwiczeń z karty pracy.
Środki dydaktyczne:
- podręcznik – Janusz Drob, Historii, Czasy nowożytne. Podręcznik dla II klasy gimnazjum, Demart Sp. z o.o., Warszawa 2004 ,
- Włodzimierz Chybowski, Zeszyt do ćwiczeń na mapach konturowych, Historia, Gimnazjum, Demart sp. z o.o. Warszawa 2004,
- Ireneusz Wiał, Historia. Czasy nowożytne. Zeszyt do ćwiczeń dla II klasy gimnazjum, Demart Sp. z o.o. Warszawa 2003,
- mapa ścienna Wojny Rzeczypospolitej w XVII w., lub z podręcznika, s. 52-53. oraz
- ćwiczenia praktyczne dla uczniów, powstałe w oparciu o zeszyt do ćwiczeń dla II klasy gimnazjum Demart Sp. z o.o. oraz samodzielnie skonstruowane przez nauczyciela prowadzącego lekcję.


Przebieg lekcji:

I. Faza wprowadzająca

1. Czynności organizacyjno-porządkowe:
sprawdzenie obecności, podanie tematu lekcji.
2. Nauczyciel prosi uczniów o przypomnienie podstawowych problemów nękających Rzeczypospolitą za panowania Zygmunta III Wazy.
3. Wprowadzenie do tematu lekcji. Zasygnalizowanie problematyki oraz technik pracy
w trakcie lekcji.

II Faza realizacyjna

1. Nauczyciel wskazuje na mapie ściennej położenie Szwecji, a uczniowie odszukują na mapie w podręczniku na str. 40- 41.
a) poleca uczniom przypomnieć przyczyny narastającego od początku XVII w. konfliktu polsko-szwedzkiego
b) uczniowie na mapach konturowych wpisują nazwę Inflanty.
2. nauczyciel przedstawia przebieg konfliktu polsko-szwedzkiego w I połowie XVII w.; na tablicy umieszcza: pojęcia, daty, postaci zamieszczone w załączniku nr 1 – Kircholm, J.K. Chodkiewicz, 1605 r., Inflanty, husaria, a następnie na mapie wskazuje miejsca, z którymi były związane.
3. . Nauczyciel przedstawia drugi etap konfliktu polsko –szwedzkiego – wojnę 1626 i jej następstwa terytorialne dla Polski, na tablicy umieszcza : pojęcia, daty i postaci zamieszczone w załączniku nr 1 – 1626-1629, Oliwa 1627, Ujście Wisły, a następnie na mapie wskazuje miejsca, z którymi były związane.
4. Nauczyciel prosi uczniów by na mapach konturowych podkreślili na czerwono Kircholm, krzyżykiem na niebiesko zaznaczyli miejsce bitwy pod Oliwą oraz wpisali obok datę 1627 r.
5. Nauczyciel poleca uczniom otworzyć podręcznik na s.46-47 i przeczytać fragment tekstu zatytułowany Potop szwedzki 1655 (czas 2-3 minuty). Następnie zadaje pytania:
- podaj władcę Polski i Szwecji sprawujących władzę w okresie konfliktu,
- podaj przyczyny bezpośrednie i pośrednie ataku Szwedów na Polskę,
- oceń postawę szlachty i magnaterii polskiej oraz litewskiej w obliczu najazdu,
- jakie wydarzenia przyczyniły się do wybuchu powstania antyszwedzkiego?
- o czym mówiły traktaty welawsko-bydgoskie?
- jak brzmiały postanowienia pokoju w Oliwie z 1660 r.?
6. Nauczyciel zawiesza na tablicy karty z pojęciami: Jan Kazimierz, Karol X Gustaw, Ujście, Kiejdany, S. Czarniecki, A. Kordecki. Oliwa 1660 r. i przypomina, że „potop” znalazł odbicie w literaturze, malarstwie i filmie i podaje tytuły dzieł ( pokazuje je na foliogramach)
7. Nauczyciel rozdaje każdemu uczniowi kartę pracy: WOJNY POLSKO-SZWEDZKIE W XVII WIEKU i prosi o wypełnienie – uczniowie pracują w zespołach 4-5 osobowych, pomagając sobie wzajemnie.
8. Nauczyciel kontroluje pracę uczniów, służy pomocą i wyjaśnia.
9. Uczniowie przedstawiają efekty pracy – każda grupa inne ćwiczenia.

III Faza podsumowująca

1. Metaplan : Dlaczego najazd Szwedów z 1655 r. okazał się „”potopem” dla Rzeczypospolitej? – uczniowie udzielają odpowiedzi ustnych.
2. Nauczyciel podaje treść zadania domowego – Czym był patriotyzm w przeszłości, w okresach zagrożenia suwerenności Rzeczypospolitej, a co znaczy być patriotą współcześnie? I wyjaśnia ewentualne wątpliwości związane z tematem pracy domowej.
3. Ocena uczniów aktywnych.