Rekonstrukcja oceny artykułu Teresy Reksnis "Uzdolnienia plastyczne dzieci w świetle literatury i własnych badań" według Joanny Błaszczyk

Joanna Irena Błaszczyk
Szkoła Podstawowa nr. 3
W Kłodzku
Nauczyciel świetlicy szkolnej

Temat: Rekonstrukcja oceny artykułu pt. „Uzdolnienia plastyczne dzieci w świetle literatury i własnych badań”.

W celu rekonstrukcji przeprowadzonych badań pedagogicznych wybrałam artykuł opublikowany w Internecie na temat: Uzdolnienia plastyczne dzieci w świetle literatury i własnych badań, którego autorem jest nauczycielka plastyki ze szkoły podstawowej pani Teresa Reksnis.
Badania naukowe wg. J. Brzezińskiego rozpoczyna się od sformułowania problemu badawczego, który dotyczy – najogólniej mówiąc – relacji zachodzących między zmiennymi, dodajmy, że chodzi tutaj o zmienną zależną (lub ich zbiór) oraz zmienne niezależne traktowane przez badacza jako pozostające w związku przyczynowo – skutkowym ze zmienną (Brzeziński 1997, s. 216). W literaturze z zakresu metodologii spotykamy najczęściej rozumienie problemu badawczego jako pytania czy zbioru pytań. I tak S. Nowak, wybitny polski socjolog pisał iż: problem badawczy to tyle, co pewne pytanie, lub zespół pytań, na które odpowiedzi ma dostarczyć badanie (1970, s. 214 wg. Brzezińskiego).
Mając to na uwadze, odnosząc się do cytowanego artykułu problemem badawczym są według mnie uzdolnienia plastyczne dzieci i młodzieży szkolnej. Uważam, że istotę problemu autorka zawarła więc już w tytule swojej publikacji.
Określenie przedmiotu badania – polega na wskazaniu obiektów i zjawisk, o których chcemy formułować sądy w procesie badania, przy czym przedmiotem badania są owe przedmioty i zjawiska. (Brzeziński, 1997, s. 216).
Przedmiotem badań empirycznych zawartych w tym artykule jest diagnoza uzdolnień plastycznych wśród młodzieży szkolnej oraz typologia tych uzdolnień.
Jeżeli przez cel badania rozumiemy przewidywalny, pożądany stan rzeczy, jaki powinien zostać osiągnięty, po przeprowadzeniu badań i opracowaniu ich wyników to celem badań mogą być wtedy spodziewane rezultaty teoretyczne lub praktyczne. Cel badań powinien cechować się konkretnością, jasnością i realnością. Cel jest realny wówczas, gdy wytyczone zamierzenia leżą w granicach możliwości danego badania (warunki działania czasowe, techniczne, organizacyjne oraz stopień przygotowania własnego do prowadzenia pracy badawczej wg Brzezińskiego.
Myślę, że celem badawczym w tej pracy jest doskonalenie diagnozy oceniającej twórczą ekspresję dziecka oraz uszczegółowienie typologii uzdolnień plastycznych.
Natomiast poprzez badanie empiryczne autorka chce rozwiązać następujący problem główny: jak diagnozować i prognozować uzdolnienia twórcze i odtwórcze? Z tak zdefiniowanego problemu głównego rodzą się wg Reksnis inne pytania szczegółowe:
1. O to jak kierować kształtowaniem i rozwojem uzdolnień plastycznych dzieci?
2. W jaki sposób rozpoznać dzieci uzdolnione plastycznie?
3. Jakimi kryteriami je oceniać?
Uważam, że pytania te stanowią jednocześnie problemy szczegółowe w przeprowadzonych badaniach. Podobnie wymienia szczegółowe problemy badawcze w dalszej części artykułu. Podaje siedem problemów do obserwacji dziecka w celu dokonania typologii uzdolnień plastycznych:
1. Jak szybko dziecko decyduje się na rozpoczęcie pracy po podaniu zadania (tematu do realizacji)?
2. Czy dziecko czeka na podsunięcie propozycji lub wzorów?
3. Czy naśladuje innych podczas pracy?
4. Czy koncentruje się podczas pracy, czy też zajmuje się innymi sprawami?
5. Czy rozmawia z innymi dziećmi lub ze sobą?
6. Czy reaguje na trudności techniczne? W jaki sposób?
7. Tempo pracy w stosunku do innych.
Według mojej oceny każdy z nich stanowi jednocześnie problem szczegółowy ułatwiający diagnozę badanego problemu. Szkoda, że pojawiają się na końcu opracowania, gdyż mogą umknąć uwadze. Umiejscowienie ich na początku pracy stanowiłoby dobry punkt wyjścia do dalszych rozważań nad uzdolnieniami uczniów.
Odnosząc się do tak sformułowanych problemów badawczych oraz opierając się na literaturze przedmiotu (podanej na końcu artykułu) , powołując się na badaczy tego problemu (niestety bez konkretnych przykładów – nazwisk), wysunęła hipotezę roboczą: Diagnoza i prognoza uzdolnień plastycznych nie może ograniczać się jedynie do oceny wytworu. Główną podstawą oceny powinien być proces twórczy oraz zachowanie się dziecka w różnych sytuacjach życiowych i okolicznościach. „Hipoteza” (przypuszczenie) nie sprawdzone twierdzenie, które ustala bądź wyjaśnia cechy badanych zjawisk lub związki między nimi wg (Okonia, 1984, s. 97)„Hipoteza wg J. Brzezińskiego (1997) jest najprostszą odpowiedzią na problem i im ma prostszą postać, tym łatwiej jest ją sprawdzić. Nie powinna przyjmować postaci szerszej generalizacji”. Mając to na uwadze uważam, że autorka trafnie postawiła hipotezę. Upraszczając ją mogłaby również brzmieć następująco: proces twórczy oraz zachowanie się dziecka w różnych okolicznościach i sytuacjach życiowych stanowi główną ocenę diagnozowania i prognozowania jego uzdolnień.
Z tak przedstawionych problemów i pytań wynikają zmienne, a sporządzanie spisu zmiennych, to kolejny etap w badaniach naukowych.
„Zmienne” to czynnik, właściwości, zjawiska podlegające zmianom i będące przedmiotem badań. W. Okoń (1984, s. 364) podaje: Zmienna to czynnik przybierający różne wartości w badanym zbiorze.
Zmienna zależna, to taka zmienna, która w określonym badaniu traktowana jest jako podlegająca wpływom innych zmiennych. „Zmienną”, którą czyni się przedmiotem badań określa się zmienną zależną. (Okoń, 1984, s. 365).
W tejże pracy zmienną zależną jest rozpoznawanie oceny uzdolnień plastycznych dzieci poprzez ich systematyczną obserwację. W mojej ocenie zmienna ta jest czytelna, trafnie zdefiniowana.
Zmienna niezależna, jest to taka zmienna, którą w określonym badaniu uznajemy, że nie podlegała wpływom innych zmiennych. (Okoń, 1984, s. 364).
W przeciwieństwie do zmiennej zależnej, nie jest w tym opracowaniu, jasno określona. Problem w definiowaniu jej przez autorkę, która, nie odniosła się do niej bezpośrednio, zmusza czytelnika do samodzielnych poszukiwań. I tak zmienną niezależną mogły by być wymienione przez nią różne sytuacje edukacyjne realizowane przez wizyty w muzeach, gdzie następował by bezpośredni kontakt z dziełem sztuki, bez możliwości wpływu na jej odbiór przez dziecko.
Wskaźniki, to pewna cecha, zdarzenie lub zjawisko na podstawie którego wnioskujemy z pewnością, bądź z określonym prawdopodobieństwem, bądź wreszcie z prawdopodobieństwem wyższym od przeciętnego, iż zachodzi zjawisko jakie nas interesuje (Okoń, 1984, s. 364).
Wskaźniki ustala się aby nadać sens empirycznym zmiennym, gdyż nie we wszystkich wypadkach występowanie zmiennych da się je stwierdzić drogą obserwacji. W ujęciu H. Radlińskiej: Wskaźniki służą nie tylko do prognoz indywidualnych, lecz do ogólnego charakteryzowania danej grupy społecznej.
T. Reksnis, w swoim artykule zawarła wyznaczniki uzdolnień plastycznych, które posłużyły jej do charakterystyki uzdolnionej grupy uczniów. Wyznacznikami są dla niej:
a. wysoka wrażliwość zmysłu wzroku i zdolność do obserwacji,
b. zdolność pamięci wzrokowej długotrwałej i dokładnej,
c. właściwości uwagi dowolnej pozwalającej na wyćwiczenie sprawności obserwacji,
d. zdolność dokładnej koordynacji motorycznej oka i ręki,
e. bogata i oryginalna wyobraźnia, fantazja twórcza,
f. inteligencja estetyczna,
g. zdolności manualne (wyćwiczenie sprawności technicznych podczas malowania, rysowania, konstruowania na płaszczyźnie i przestrzeni),
h. wrażliwość emocjonalna, wysoki poziom przeżyć i uczuć wyższych.
Moim zdaniem wymienione wyznaczniki uzdolnień plastycznych można by uznać za wskaźniki zapowiadających się talentów plastycznych dziecka.
Kolejnym etapem ogólnie przyjętego toku postępowania badawczego jest prawidłowy dobór określonych metod badawczych, wskazanie głównej metody oraz opracowanie technik badawczych. Metody badawcze to zespół teoretycznie uzasadnionych zabiegów koncepcyjnych i instrumentalnych obejmujących, najogólniej, całość postępowania badacza zmierzającego do rozwiązania określonego problemu naukowego (Kamiński,1974, s. 65).
Rozumiejąc metody badawcze jako sposoby zaplanowania i realizowania procesu badawczego, metodą badań wybraną przez nauczycielkę do udowodnienia postawionej hipotezy jest obserwacja, czyli zamierzone, planowe, systematyczne spostrzeganie faktów, podjęte w jakimś celu – spostrzeganie wzrokowe i zmysłowe. W obserwacji chodzi o planowe spostrzeganie żywych procesów społecznych jak i przyrodniczych”. (Okoń, 1984, s. 206).
Celem obserwacji było uzyskanie materiału związanego z procesem przebiegu działania twórczego. Metoda badań empirycznych jest dokładnie przygotowana, autorka zamieszcza w opracowaniu wzór arkusza obserwacyjnego, który zawiera między innymi: temat, przedmiot, czas i miejsce, problemy do obserwacji, jej przebieg i interpretację.
Przeprowadzona obserwacja a następnie interpretacja i wnioski pozwoliły jej na określenie odmienności postaw twórczych i wyodrębnienie poszczególnych typów uzdolnień plastycznych. Jednocześnie przeprowadzona obserwacja pozwoliła na udoskonalenie diagnozy oceniającej twórczą ekspresję dziecka oraz uszczegółowienie typologii uzdolnień plastycznych, główny cel badawczy został więc osiągnięty!
Dzięki przeprowadzonym badaniom udowodniła, że na zajęciach plastycznych powinna obowiązywać zasada indywidualizacji i uwzględnienia takich form i treści kształcenia, które pozwolą na rozwój wszystkich typów uzdolnień.
Wybierając ten artykuł miałam możliwość wykazać się umiejętnością badania związków zachodzących między poszczególnymi zjawiskami poprzez odwołania się do literatury naukowej pozwalającej na formułowanie założeń oraz wyciąganie wniosków. Jednocześnie mogłam sprawdzić swoje dotychczasowe wiadomości z zakresu badań naukowych ponieważ, nie jest on jednoznacznie określony przez autora, brak konkretnie zdefiniowanych problemów, zmiennych, wskaźników, (autorka nie używa zwrotu problem badawczy, a następnie go określa) zmusza do własnych poszukiwań, przemyśleń oraz wyciągania wniosków zgodnych z literaturą przedmiotu.
Reasumując ocenę artykułu uważam, że każdy inny badacz mógłby tu znaleźć różne inne ważne problemy badawcze, które będą bazą wyjściową do wysuwania hipotez, ustalania zmiennych zależnych i niezależnych oraz opracowania wskaźników. Postawiona hipoteza może być interpretowana na różne sposoby. Indywidualne podejście każdego badacza do problemu uzdolnień dzieci i młodzieży niekoniecznie musi oznaczać różne wyniki badań, ponieważ mnogość i różnorodność ścieżek naukowych łączy się w jeden nurt badawczy.