Cnoty kardynalne - scenariusz lekcji

Sitkowska Monika Sosnowiec 07.12.2011r.
klasa III Gimnazjum

KONSPEKT

Temat: Ukierunkowuje na dobro – cnoty kardynalne.


I. Cele katechezy:

1. Cel edukacyjny: Wyjaśnienie istoty cnót kardynalnych.

2. Cele szczegółowe: Uczeń.
- potrafi wyjaśnić pojęcie cnoty;
- potrafi scharakteryzować cnoty kardynalne;
- rozumie znaczenie cnót kardynalnych w życiu człowieka, jako cech koniecznych do spełnienia się w życiu zawodowym i rodzinnym;

II. Pomoce do wykorzystania:
Katechizm Kościoła Katolickiego, Pismo Święte, ilustracje sprawności harcerskich, fragmenty Katechizmu Kościoła Katolickiego, duże arkusze szarego papieru, przybory do malowania, podręcznik;

III. Metody wykorzystane w katechezie:
Refleksja, pogadanka, mini wykład, praca w grupach, praca indywidualna ucznia, praca na forum, dyskusja.

IV. Wstęp do katechezy

1. Modlitwa
a) intencja modlitwy: Módlmy się o wzrost w łasce Bożej.
b) propozycja modlitwy:
Ps 4,2-9
Kiedy Cię wzywam, odpowiedz mi, Boże, co sprawiedliwość mi wymierzasz. Tyś mnie wydźwignął z utrapienia - zmiłuj się nade mną i wysłuchaj moją modlitwę! Mężowie, dokąd będziecie sercem ociężali? Czemu kochacie marność i szukacie kłamstwa? Wiedzcie, że Pan mi okazuje cudownie swą łaskę, Pan mnie wysłuchuje, ilekroć Go wzywam. Zadrżyjcie i nie grzeszcie, rozważcie na swych łożach i zamilknijcie! Złóżcie należne ofiary i miejcie w Panu nadzieję! Wielu powiada: Któż nam ukaże szczęście? Wznieś ponad nami, o Panie, światłość Twojego oblicza! Wlałeś w moje serce więcej radości niż w czasie obfitego plonu pszenicy i młodego wina. Gdy się położę, zasypiam spokojnie, bo Ty sam jeden, Panie, pozwalasz mi mieszkać bezpiecznie.

2. Lista obecności (sprawdzenie)

V. Nawiązanie do tematu katechezy
Nauczyciel przypina do tablicy ilustracje przedstawiające sprawności harcerskie np: (chwat, mężny, higienista, pielgrzym, informatyk). Następnie prosi uczniów,by znaleźli wspólny tytuł dla tych ilustracji. Uczniowie powinni wskazać, że chodzi o sprawności harcerskie. Nauczyciel przeprowadza krótka pogadankę, w której wyjaśnia,że w zdobywaniu sprawności potrzebna jest wiedza i umiejętności. Wyjaśnia też, że takimi sprawnościami dla chrześcijanina są cnoty.
Następnie Katecheta przeprowadza krótki wykład przedstawiając uczniom koncepcje czterech cnót etycznych, do których zaliczają się roztropność sprawiedliwość, męstwo i umiarkowanie, które mają swój początek w etyce Sokratesa (V w. przed Chr.). Uporządkował tą koncepcje inny grecki filozof Platon, który to powiązał teorie cnót z teorią duszy oraz koncepcją społeczeństwa. Każdemu z wymiarów duszy (rozumnej, impulsywnej i pożądliwej) odpowiadała cnota (mądrości, męstwa, umiarkowania) a czwarta cnota – sprawiedliwość – harmonizuje ich funkcjonowanie. Myśl ta została przyjęta i kontynuowana przez innych starożytnych filozofów takich jak Arystoteles, stoików czy też Filona z Aleksandrii. Koncepcje cnót przyjęli także filozofowie chrześcijańscy tacy jak: św. Ambroży, św. Augustyn czy też św. Tomasz z Akwinu.
Nauczyciel zapisuje na tablicy kluczowe zdanie dzisiejszej katechezy: Którym cnotom Kościół przypisuje szczególne znaczenie?

VI. Rozwinięcie.

- praca w grupach
Katecheta dzieli uczniów na 4 -5 osobowe grupy, każdej rozdaje teksty z opisem jednej z cnót. Prosi, aby uczniowie odczytali je w grupach i w ramach odpowiedzi narysowali na arkuszu szarego papieru definicje cnoty.

- praca na forum (prezentacja)
Liderzy poszczególnych grup przedstawiają swoje pomysły, przypinając swoje prace do tablicy i krótko omawiając. Następnie wszyscy uczniowie idą wzdłuż „wystawy” i w milczeniu oglądają ją – podobnie jak w muzeum.

VII. Podsumowanie.
Katecheta zwraca uwagę, że pojęcie cnoty jest rzadko używane we współczesnym języku,a czasem bywa wręcz ośmieszane. Zdobywanie cnót nie jest zadaniem łatwym. Chrześcijanie nie są zdani na własne siły. Kościół wierzy, że dążenie do czynienia dobra jest darem Ducha Świętego. Cnoty kształtują charakter człowieka i zabezpieczają go przed wpływem zła.

VIII. Zakończenie.
Nauczyciel prosi, by uczniowie z podręcznika przeczytali wyjaśnienia pojęć „ kardynalne ” i „moralność”. Katecheta zadaje pytanie uczniom, czy w życiu rodzinnym lub zawodowym pomagają nam omawiane na dzisiejszej katechezie cnoty (sprawność)? Uczniowie pokrótce przedstawiają swój punkt widzenia.

IX. Zeszyt ucznia.
Temat : Ukierunkowuje na dobro – cnoty kardynalne
Zapis stanowi podsumowanie treści katechezy:
W życiu chrześcijanina ważną rolę odgrywają cnoty kardynalne. Są nimi roztropność, sprawiedliwość, męstwo, umiarkowanie. Na nich jak na zawiasach (łac. cardo) opiera się życie moralne chrześcijanina. Osiągnięcie tych cnót (sprawności) możliwe jest poprzez osobiste wysiłki człowieka (wolną wolę, praca nad sobą) wspierane łaską Bożą (dary Ducha Świętego, łaski sakramentalne).

X. Praca domowa.
Napisz wypracowanie na temat: Uzasadnij czy: mobbing, „wyścig szczurów”, dyskryminacja i niegospodarność jest efektem porzucenia życia wg cnót kardynalnych.

XI. Modlitwa: „Ojcze Nasz”.
Literatura pomocnicza :
Cnoty, w: Encyklopedia Katolicka, t.3, Lublin 1989.
Mądrość życia .W szkole cnót chrześcijańskich, Toruń 2003.
A.Szostek, Pogadanki z etyki, Biblioteka „Niedzieli”, Częstochowa 1993.
Stopnie i sprawności harcerskie, Warszawa 2004.

Załącznik 1
Sprawności harcerskie


Załącznik 2

Fragmenty z Katechizmu Kościoła Katolickiego oraz A. Szostek, Pogadanki z etyki, „Niedziela”.

Tekst 1
„Roztropność jest cnotą, która uzdalnia rozum praktyczny do rozeznawania w każdej okoliczności naszego prawdziwego dobra i do wyboru właściwych środków do jego pełnienia. Człowiek rozumny na kroki swe zważa (Prz 14, 15). Bądźcie... roztropni i trzeźwi, abyście się mogli modlić (1 P 4, 7). Roztropność jest ‘prawą zasadą działania’, jak za Arystotelesem pisze św. Tomasz. Nie należy jej mylić ani z nieśmiałością czy strachem, ani z dwulicowością czy udawaniem. Jest nazywana auriga virtutum: kieruje ona innymi cnotami, wskazując im zasadę i miarę. Roztropność kieruje bezpośrednio sądem sumienia. Człowiek roztropny decyduje o swoim postępowaniu i porządkuje je, kierując się tym sądem. Dzięki tej cnocie bezbłędnie stosujemy zasady moralne do poszczególnych przypadków i przezwyciężamy wątpliwości odnośnie do dobra, które należy czynić, i zła, którego należy unikać” (KKK 1806).

Tekst 2
„Sprawiedliwość jest cnotą moralną, która polega na stałej i trwałej woli oddawania Bogu i bliźniemu tego, co im się należy. Sprawiedliwość w stosunku do Boga nazywana jest ‘cnotą religijności’. W stosunku do ludzi uzdalnia ona do poszanowania praw każdego i do wprowadzania w stosunkach ludzkich harmonii, która sprzyja bezstronności względem osób i dobra wspólnego. Człowiek sprawiedliwy, często wspominany w Piśmie świętym, wyróżnia się stałą uczciwością swoich myśli i prawością swojego postępowania w stosunku do bliźniego. Nie będziesz stronniczym na korzyść ubogiego, ani nie będziesz miał względów dla bogatego. Sprawiedliwie będziesz sądził bliźniego (Kpł 19, 15). Panowie, oddawajcie niewolnikom to, co sprawiedliwe i słuszne, świadomi tego, że i wy macie Pana w niebie (Kol 4, 1)” (KKK 1807).

Tekst 3
„Męstwo jest cnotą moralną, która zapewnia wytrwałość w trudnościach i stałość w dążeniu do dobra. Umacnia decyzję opierania się pokusom i przezwyciężania przeszkód w życiu moralnym. Cnota męstwa uzdalnia do przezwyciężania strachu, nawet strachu przed śmiercią, do stawienia czoła próbom i prześladowaniom. Uzdalnia nawet do wyrzeczenia i do ofiary z życia w obronie słusznej sprawy. Pan, moja moc i pieśń (Ps 118, 14). Na świecie doznacie ucisku, ale miejcie odwagę: Jam zwyciężył świat! (J 16, 33)” (KKK1808).

Tekst 4
„Umiarkowanie jest cnotą moralną, która pozwala opanować dążenie do przyjemności i zapewnia równowagę w używaniu dóbr stworzonych. Zapewnia panowanie woli nad popędami i utrzymuje pragnienia w granicach uczciwości. Osoba umiarkowana kieruje do dobra swoje pożądania zmysłowe, zachowuje zdrową dyskrecję i nie daje się uwieść... by iść za zachciankami swego serca (Syr 5, 2). Umiarkowanie jest często wychwalane w Starym Testamencie: Nie idź za twymi namiętnościami: powstrzymaj się od pożądań! (Syr 18, 30). W Nowym Testamencie jest ono nazywane ‘skromnością’ lub ‘prostotą’. Powinniśmy żyć na tym świecie rozumnie i sprawiedliwie, i pobożnie (Tt 2, 12)”(KKK1809).
A. Szostek, Pogadanki z etyki, Biblioteka „Niedzieli”, Częstochowa 1993.

Tekst 5
Roztropność
"Pomaga trafnie rozpoznać dobro, ku któremu należy dążyć oraz obrać właściwy sposób jego osiągnięcia. W tym sensie jest ona cnotą intelektualną i moralną zarazem: usprawnia bowiem zarówno rozum, jak i wolę w ich współdziałaniu, którego efektem jest moralnie prawidłowa (czyli właśnie: roztropna) decyzja. Każdy wie, jak trudno podjąć właściwą decyzję – a potem ją trafnie zrealizować. W klasycznej (arystotelesowsko-tomistycznej) etyce wymieniano aż osiem umiejętności wchodzących w skład cnoty roztropności. Są to:
– pamięć (pozwalająca korzystać z nabytego już doświadczenia),
– zdolność trafnego ujęcia danej sytuacji (wyzwalająca nas ze zbyt schematycznego działania),
– otwartość na opinie innych (pozwalająca korzystać z ich wiedzy i doświadczenia),
– domyślność (chroniąca nas przed zbytnią naiwnością w interpretowaniu zjawisk, a także działań innych ludzi),
– zdrowy sąd (umiejętność zastosowania logiki do praktycznego działania),
– zdolność przewidywania (angażująca zarówno wiedzę, jak i wyobraźnię, ujęte w karby logiki),
– ostrożność (nakazująca wzięcie poprawki na to, czego przewidzieć się nie da),
– zapobiegliwość (czyli przygotowanie się na ewentualne trudności).
Oczywiście, znaczenie tych elementów roztropności zależy od decyzji, jaką podejmujemy, ale warto je mieć na uwadze, jeśli się chce uniknąć decyzji nieprzemyślanych, pochopnych, po prostu nieroztropnych.
Ale uwaga: roztropności nie należy też utożsamiać ze sprytem, z jakim zabiegamy o swe korzyści. Istotą tej kardynalnej cnoty jest prawy rozum: zdolność dostrzeżenia właściwej miary dobra (zwłaszcza dobra godziwego) i gotowość realizowania bądź respektowania go poprzez odpowiadające mu działanie. W tym sensie jest to cnota dobrze uformowanego sumienia” (s. 159-161).

Tekst 6
Męstwo
„To cnota pomagająca osiągnąć dobro trudne. Wprawdzie żadne dobro nie jest ‘łatwe’, każde wymaga wysiłku (i w tym sensie każdy akt cnoty zawiera w sobie element męstwa), ale bywają sytuacje, gdy ‘zwykły’ wysiłek nie wystarcza. Męstwo okazuje np. ten, kto staje w obronie pokrzywdzonego z narażeniem własnego życia, bądź też ten lub ta, kto pomimo rozlicznych przeciwności wytrwale zabiega o zdrowie i rozwój swych dzieci.
Odwaga (także cywilna) i cierpliwość – to właśnie dwie główne postacie męstwa.
Dobro trudne wymaga szczególnej mobilizacji sił emocjonalnych. (...) Podkreślanie rangi rozumu i woli jako podstawowych duchowych władz osoby ludzkiej nie może oznaczać lekceważenia uczuć, ani tym bardziej programowego ich eliminowania, jak to proponowali czynić niektórzy stoicy. Uczucia pobudzają rozum i wolę do działania i je wspomagają. Owszem, na przeszkodzie mężnemu działaniu niekiedy też stają uczucia: strachu lub zniechęcenia. I one są zresztą potrzebne, bowiem ostrzegają nas przed grożącym złem i przed nieroztropnym, nadmiernym ryzykiem – ale trzeba je w aktach męstwa opanować. Wspierają nas w tym także uczucia: śmiałości i pragnienia dobra. Męstwo jest więc cnotą porządkującą nasze życie uczuciowe – ale też dzięki uczuciom stać nas na akty męstwa” (s. 161-162).

Tekst 7
Umiarkowanie
„Jest cnotą umiaru. Już Arystoteles powiadał, że wszelka cnota stanowi ‘złoty środek’ pomiędzy dwiema przeciwnymi jej skrajnościami niedomiaru i nadmiaru. Zwykle w jedną skrajność wpadamy łatwiej niż w przeciwną, stąd sądzimy, że np. cnocie odwagi przeciwstawia się tylko tchórzostwo, stanowiące niedomiar odwagi. Ale wadliwy jest też jej nadmiar: brawura, z jaką niektórzy gotowi są dla błahych celów ryzykować utratę życia. Podobnie też umiarkowaniu w jedzeniu i piciu lub czystości przeciwstawiamy zwykle niedomiar tych cnót: obżarstwo lub opilstwo lub nieczystość. Ale cnocie sprzeciwia się także nieumiarkowana asceza, która prowadzi do poważnego uszczerbku na zdrowiu, podobnie jak sprzeciwia się jej manichejska pogarda dla spraw ciała i płci.
Dodajmy jednak, że podporządkowanie popędów integralnie rozumianej osobie ludzkiej i jej zadaniom wiąże się często z koniecznością przeciwstawiania się temu, czego ‘chce’ ślepy instynkt. Męczennik oddający życie za wiarę, podobnie jak zakonnik ślubujący czystość, dają szczególny wyraz miłości Boga i człowieka, która spełnia się wedle właściwej jej ‘logiki daru’ idącej niejako w przeciwnym kierunku niż autonomicznie rozumiana ‘logika popędu’” (s. 165-166).

Tekst 8
Sprawiedliwość
„Jest to cnota nakazująca oddać każdemu to, co mu należne. Sugeruje ona najpierw pewną ‘powinnościową relację’ pomiędzy tym, komu coś się należy, a tym, kto zobowiązany jest tę należność uiścić. Sprawiedliwy oddaje ludzkiej osobie to, co należne, respektuje jej prawa: do życia, do rozwoju w zdrowiu i bezpieczeństwie, do pracy, wykształcenia itp.
‘Oto znamienna dla sprawiedliwości para pojęć: uprawnienie (łac. ius) i zobowiązanie, które w zorganizowanym społeczeństwie przybiera postać prawa stanowionego (łac. lex). To zaś prawo, przypomnijmy, jest sprawiedliwe wtedy, gdy możliwie najlepiej strzeże naturalnych uprawnień człowieka. O sprawiedliwości mówimy bowiem już w stosunkach pomiędzy pojedynczymi ludźmi (jest to tzw. sprawiedliwość zamienna), ale jej szczególna rola polega na tym, że leży u podstaw zorganizowanego życia społecznego. Ta odmiana sprawiedliwości, która wskazuje na zobowiązania społeczeństwa (jego władzy) względem pojedynczego człowieka, nosi nazwę sprawiedliwości rozdzielczej.(...)
Wreszcie sprawiedliwość legalna to jej postać, która dotyczy zobowiązań obywateli względem społeczeństwa jako całości” (s. 166-167).