Opis i analiza przypadku rozpoznania i rozwiązania problemu edukacyjnego ucznia szkoły podstawowej niedostosowanego społecznie

Identyfikacja problemu

Problem: Czteroletnie opóźnienie szkolne. Jarek. w wieku 15 lat jest uczniem piątej klasy szkoły podstawowej.
Objawy: Duże zaległości szkolne, brak motywacji do nauki, brak wiary we własne siły, kłopoty z dłuższą koncentracją na jednej czynności, całkowity brak zaufania do nauczycieli i wychowawców.

Jarek rozpoczął naukę zgodnie z normą wiekową, uczęszczając do publicznej szkoły podstawowej. Sytuacja rodzinna zmusiła go jednak do czasowej realizacji obowiązku szkolnego w Pogotowiu Opiekuńczym, do dawnej szkoły wrócił w tym samym roku szkolnym, ale promocji do następnej klasy już nie uzyskał. Na wniosek matki przeniesiono go do innej szkoły lecz nie wpłynęło to na poprawę jego sytuacji. Klasy powtarzał jeszcze trzy razy.
W szkolnych opiniach Jarka znajdują się zapisy o nieprawidłowym funkcjonowaniu. Szczególnie jego pobyt w PO przyniósł eskalację zachowań negatywnych. Nieletni stał się agresywny, miał zaburzone relacje z rówieśnikami. Zdarzały się czyny karalne, w postaci kradzieży oraz używanie psychoaktywnych środków wziewnych. Uczeń bywał zaniedbany, często nie przychodził do szkoły, a jak już tam był to w stanie uniemożliwiającym mu naukę (brak podręczników i pomocy).

Geneza i dynamika zjawiska

Powodem problemów szkolnych Jarka było zaniedbanie ze strony domu, patologia w postaci zachowań ojca i konkubenta matki (także nieporadność wychowawcza matki). Nieletni socjalizował się w warunkach patologicznych. Trudności szkolne powodowały, że ucznia konsultowano specjalistycznie. W wyniku orzeczenia Poradni PP zorganizowano mu nauczanie indywidualne. Nie dało to oczekiwanych efektów.
We wszystkich dostępnych materiałach zawarto zapisy o przemocy domowej, jakiej doświadczał nieletni. Tym samym należy jednoznacznie wskazać, że obszar szkolny jest wyraźnie wtórny wobec obszaru socjalizacji domowej. Nieletni nie był w stanie funkcjonować w szkole, mimo, że diagnozowano jego możliwości odniesienia sukcesu. Naturalny potencjał nieletniego nie był jednak wzmacniany, wręcz przeciwnie – okoliczności życia rodzinnego potencjał ten niszczyły. Wynikiem były zachowania niedostosowane.
Placówki podejmowały działania naprawcze (pomoc socjalna, konsultacje w poradni PP, farmakoterapia stosowana w wyniku konsultacji psychiatrycznych, wreszcie środki sądowe), lecz nie było to skuteczne.
Nieskuteczność stosowanych środków wychowawczych, wadliwość systemu rodzinnego: wielodzietna rodzina z cechami patologii, niestabilne związki matki z mężczyznami uwikłanymi kryminalnie, awantury domowe ojca, problem alkoholowy członków rodziny, czteroletnie opóźnienie szkolne, niedojrzałość emocjonalna i społeczna, pogłębiający się proces demoralizacji skutkowały umieszczeniem Jarka w SdN.

Znaczenie problemu

W początkowych kontaktach z Jarkiem widoczna była eskalacja w jego zachowaniach aspołecznych: stosował przemoc w relacjach międzykoleżeńskich, nie reagował na oddziaływania wychowawcze nauczycieli, nie interesowała go własna edukacja, nie widział potrzeby ani korzyści ze zdobywania wiedzy, nie wierzył we własne siły, był nieufny i zamknięty w sobie. Trudno było spowodować by przez tydzień prowadził jeden zeszyt przedmiotowy, po prostu je niszczył jako świadectwa swych niepowodzeń. Pytany czym się interesuje, odpowiadał: „niczym”.
Pozostawiony w dotychczasowym stanie z pewnością nadal by funkcjonował aspołecznie i antyspołecznie, gdyż poziom utrwalenia szkodliwych wzorców i postaw, który w nim nastąpił był znaczny.

Prognoza

Prognoza pozytywna: Nawiązanie prawidłowego, opartego na otwartości i zaufaniu kontaktu z nieletnim pozwoli na prawidłową diagnozę, opracowanie planu pracy i podjęcie przez niego wysiłku zmierzającego do przełamania niepowodzeń szkolnych w postaci powtarzania kolejnych klas. Określone zostaną zainteresowania nieletniego i wskazane mu inne możliwości samorealizacji. Jarek uwierzy we własne siły i dostrzeże szansę na prawidłowe funkcjonowanie w najbliższej przyszłości (skończy szkołę podstawową, podejmie naukę w gimnazjum).

Prognoza negatywna: Dalszy brak wiary we własne siły, brak wiary w pomoc dorosłych (nauczycieli, wychowawców), brak skuteczności oddziaływań pedagogów. Skutek – fiasko w kształtowaniu postawy pozwalającej decydować o własnym losie.

Propozycje rozwiązania problemu

Uwzględniając poziom rozwoju intelektualnego, emocjonalnego i społecznego nieletniego, należy wskazać na następujące kierunki oddziaływań:
• dostosowanie form i metod pracy do możliwości psychofizycznych chłopca (chłopiec ma duże trudności z techniką czytania i pisania, co w dużym stopniu może negatywnie warunkować jego potencjalne sukcesy szkolne),
• ustalenie planu pracy związanego nadrabianiem zaległości programowych – chłopiec wymaga systematycznej pomocy w kontrolowaniu i regulowaniu bieżących działań, głównie z uwagi na własną nadpobudliwość i trudności ze skupieniem uwagi,
• wykorzystanie jego mocnych stron w sytuacjach zadaniowych – docenienie jego wysiłków - w kierunku emocjonalnego zbliżenia się do niego i odnalezienia podstawowego sensu jego aktywności poznawczej i rozwojowej,
• zaangażowanie do zajęć grupowych, praca nad zwiększeniem zaufania do innych ludzi, odnalezienie jego mocnych stron, dowartościowanie go, urealnienie samooceny, odchodzenie od stosowania mechanizmów obronnych na korzyść szczerego mówienia o własnych przeżyciach,
• systematyczne wskazywanie na zależności przyczynowo – skutkowe pomiędzy konkretnym zachowaniem nieletniego a wynikającymi z tego konsekwencjami – nieletni ma duże trudności w przejęciu odpowiedzialności za własne postawy i zachowania,
• zachęcanie do wykorzystania własnej wiedzy i potencjału intelektualnego w kierunku intensywnej pracy własnej, ukończenia SP i kontynuowania nauki w gimnazjum,
• korekta dotychczasowego sytemu wartości,
• konsekwentna dyscyplina – mająca na celu mobilizowanie nieletniego do większej kontroli nad własną motywacją, zachowaniem,
• ćwiczenie konstruktywnej komunikacji z otoczeniem - jasnego formułowania komunikatów dotyczących własnych potrzeb.

Plan oddziaływań

• Duża ilość rozmów ukierunkowanych na motywowanie do podjęcia wysiłku aktywnego uczestnictwa w zajęciach.
• Duża ilość rozmów wychowawczych.
• Jasne określanie wymagań i jasne komunikaty wobec zachowań ucznia.
• Obserwacja zainteresowań poszczególnymi dziedzinami wiedzy.
• Koncentracja podczas pracy z uczniem na jego relatywnie mocnych stronach.
• Dostosowanie wymagań dydaktycznych do możliwości ucznia.
• Wzmacnianie poprzez ocenę i podkreślanie sukcesów w nauce.
• Zaangażowanie do pracy w zespole redakcyjnym gazetki szkolnej.
• Zlecanie zadań do samodzielnego wykonania (np. przy redagowaniu gazetki).

Wdrażanie oddziaływań

Po wstępnej fazie nieufności i lęku, Jarek zrozumiał, że może sobie poradzić z zadaniami stawianymi mu na lekcjach. Wokół siebie miał kolegów, którzy jak on też mieli podobne problemy z nauką. Stosowany program minimum dobrze się przyczyniał do odbudowy pewności siebie ucznia. Rozmowy nasze przynosiły dobre skutki, uczeń nabierał do mnie zaufania.
Po pewnym czasie dostrzegłem u Jarka nawet niejakie zdolności matematyczne „przykryte” zaległościami dydaktycznymi.
„Strzałem w dziesiątkę” okazało się zaangażowanie nieletniego do zespołu redakcyjnego gazetki szkolnej. Jarek okazał się bardzo pojętnym „informatykiem” zdobywając przez to szacunek kolegów. Fakt ten w moim odczuciu przyczynił się do spadku poziomu agresji Jarka wobec innych kolegów.

Efekty oddziaływań

• Nastąpiła widoczna zmiana stosunku ucznia do nauki (porządnie prowadzone zeszyty i dobre oceny).
• Jarek odkrył nowe zainteresowania i nabył nowych umiejętności (informatyka).
• Jego postawa w kontaktach międzyludzkich uległa widocznej zmianie, jest bardziej otwarty w stosunku do nauczycieli i mniej agresywny w stosunku do kolegów.
• Wydaje się, że zaczął wierzyć w siebie.
• Chce się dalej uczyć, zależy mu na dobrych ocenach.