Zróżnicowane metody pracy z dziećmi i ich skuteczność

Opracowała: Aleksandra Banaś
Publiczne Przedszkole w Siedlcu


ZRÓŻNICOWANE METODY PRACY Z DZIEĆMI I ICH SKUTECZNOŚĆ

W przedszkolu stosowane jest kształcenie wielostronne. Strategia ta sprowadza się do takiego zróżnicowania metod uczenia się, aby umożliwiały dzieciom zdobywanie wiedzy o świecie i zmienianie się przez tworzenie sytuacji problemowych i próby samodzielnego ich wyjaśniania, poprzez przeżywanie wartości społecznych, moralnych i estetycznych, wreszcie poprzez działanie praktyczne zmieniające na korzyść warunki otoczenia dziecka.
Wyróżnione w tej strategii metody – podające, problemowe, eksponujące i praktyczne odpowiadają czterem sposobom uczenia się poprzez : przyswajanie, odkrywanie, przeżywanie i działanie. W pracy z przedszkolakami bezwzględnie powinny dominować metody czynnościowe angażujące dziecko w działaniu. Wśród nich wyodrębniamy metodę samodzielnych doświadczeń, zadań stawianych do wykonania i metodę ćwiczeń, utrwalających wcześniej nabyte umiejętności.
Metodę samodzielnych doświadczeń należy rozumieć jako tworzenie możliwie najlepszych warunków do samorzutnej zabawy dziecka, do dokonywania prób, poszukiwań, działań, a także do swobodnego wypowiadania się i przeżywania. Metoda ta umożliwia samodzielny wybór aktywności, samodzielne wykonywanie, własne decyzje co do wyboru materiału, zabawek, partnerów, a także czasu trwania.
Metoda zadań stawianych do wykonania pobudza aktywność dziecka w kierunku przewidzianym i określonym przez nauczyciela.
Metoda ćwiczeń uzupełnia dwie w/w metody. Ma ona wielorakie zastosowanie, służy opanowaniu prawidłowej wymowy, utrwalaniu umiejętności ogólnoruchowych i sprawności manualnych, manualnych a także usprawnianiu funkcji np. tempa i dokładności spostrzegania, różnicowania kształtów, barw, wielkości, dźwięków. Uczy wnioskowania na podstawie przyczyn i skutków oraz wypowiadania myśli. Oprócz metod czynnościowych angażujących aktywność dziecka, realizacja każdego ośrodka tematycznego wymaga posługiwania się słowem, a więc rozmową, opowiadaniem, objaśnieniem, instrukcją słowną, zagadką oraz metodami oglądowymi – pokazem, wzorem i przykładem. Metody słowne i oglądowe powinny być jednak zawsze podporządkowane metodom czynnościowym, powinny im towarzyszyć i je uzupełniać.
W zakresie metod pracy z grupą pozwalających na stworzenie dobrej atmosfery, poznanie się członków grupy i nawiązywanie między nimi życzliwych kontaktów, szczególnie polecana jest drama.
Drama jest metodą, która odwołuje się do indywidualności każdej jednostki, sprzyja wydobywaniu i rozwijaniu najbardziej pożądanych cech osobowości człowieka. Oznacza to w praktyce: wyrabianie wrażliwości na otaczające przedmioty i zjawiska, odkrywanie swoich możliwości poprzez wyrażanie siebie w sposób niewerbalny i werbalny, działania twórcze w różnych obszarach aktywności, doświadczanie siebie w określonej rzeczywistości, właściwa ocena wartości, uwrażliwienie na krzywdę innych, przyjmowanie właściwej postawy wobec środowiska społecznego, biologicznego i rzeczowego. Oznacza to, że tylko w dramie możliwe są doświadczenia i przeżycia jakich zwykle człowiek nie ma możliwości doznawać. Drama służy realizacji związanych z rozwojem dziecka emocji, nie jest “sztuką dla sztuki”.
Jest to edukacja przez działanie angażująca wyobraźnię i emocje. Jest to forma pogłębiania, zdobywania, utrwalania wiadomości dzięki wykorzystaniu podstawowej właściwości, którą posiadają dzieci - a więc umiejętność wchodzenia w rolę. Drama poszerza pole doświadczeń człowieka, wzbogaca doznania, ma liczne, określone zadania wychowawcze, wzmacnia kontakty międzyludzkie, rozładowuje napięcie psychiczne, pobudza wiarę we własne siły.
Istota dramy wiąże się z jednej strony z takimi pojęciami jak wyobraźnia i ekspresja twórcza - z drugiej z zabawą.
Przedszkole nie powinno ograniczać swoich funkcji do przekazywania wiadomości – powinno być pomocne w rozwoju ciekawości badawczej dziecka, wyzwalać ekspresję twórczą. Wszyscy rodzimy się obdarzeni zadatkami wyobraźni, jednak nie każdy może tę cechę w sobie rozwijać i pielęgnować.
Kształtowanie osobowości dziecka w toku jego własnej aktywności przejawianej w kontaktach z otoczeniem – to główne założenie wychowania w przedszkolu.
Istnieje konieczność przygotowania do współczesnego życia ludzi twórczych, zdolnych nie tylko do przystosowania się do nowych warunków, ale także przeobrażania rzeczywistości.
Powstają zatem pytania: jak to osiągnąć ?, za pomocą jakich metod oddziaływania. Wielu teoretyków zaleca metodę problemową jako jedną z najskuteczniejszych w kształceniu twórczego myślenia, rozwijania samodzielności i aktywności poznawczej wychowanków.
Metoda problemowa daje możliwość zaspokajania wzmożonej aktywności poznawczej dziecka, dociekliwości, może kształtować postawę badacza, dostarczać silnych wrażeń intelektualnych i emocjonalnych. Zaspokaja potrzebę działania, jako podstawowego sposobu poznawania przez dziecko rzeczywistości. Metoda ta jest trudna, wymaga głębokiej wiedzy merytorycznej o przedmiocie i psychologicznej o dziecku, z którym się pracuje.
Wartości pedagogiczne tej metody muszą jednak przeważyć nad trudnościami metodycznymi i organizacyjnymi, ponieważ nawet niepełne jej stosowanie pozwala lepiej uczyć się problemowego postrzegania świata.
Pracując z małymi dziećmi doskonale wiemy, ile radości i zadowolenia, sprawiają im różnego typu zajęcia ruchowe wzbogacane często elementami muzyki.
Do realizacji zadań ruchowych wykorzystujemy:
- metody odtwórcze: zabawowo-naśladowcza, zadaniowa, obwodu stacyjnego, toru przeszkód
- metody twórcze: R. Labana ,A. i M. Kniessów, K. Orffa, W. Sherborne, R. Przyborowskiej-Wynimko.
Pierwsza z proponowanych metod twórczych to metoda gimnastyki twórczej, improwizacji, ekspresji ruchowej opracowana przez R. Labana.
W tej metodzie pokaz nauczyciela jest zbędny, występują tutaj różne formy ruchu: naśladowanie, inscenizacja, improwizacja, taniec, opowieść ruchowa, sceny dramatyczne.
Nauczyciela obowiązują trzy zasady konstrukcji zajęć: zasada wszechstronności, naprzemienności wysiłku i rozluźnienia oraz stopniowania trudności.
Metoda ekspresji ruchowej C. Orffa zbudowana jest na trzech podstawowych czynnikach: na słowie, muzyce i ruchu, które przenikają się wzajemnie i tworzą integralną całość.
Celem metody jest wyzwolenie u dzieci tendencji do samoekspresji i rozwijania inwencji twórczej.W konkretnym zestawie ćwiczeń dominuje jeden element (pozostałe dwa go uzupełniają ).Ćwiczenia mowy służą przyswojeniu zjawisk rytmicznych, dynamicznych, przygotowaniu do wyrazistej i prawidłowej dykcji. Moment, w którym dziecko potrafi zaśpiewać tekst z własną melodią jest punktem wyjścia do budowania prostych form muzycznych.
Improwizacja ruchowa wymaga fantazji, płynności, zrytmizowania np. ćwiczenia z gazetą, piłką, obręczą, krążkami, pantomima, improwizacja ruchowa do muzyki.
Mniej znaną metodą jest metoda A. i M. Kniessów. Jest to rodzaj gimnastyki rytmicznej, twórczej, utanecznionej, polegającej na nieustannym poszukiwaniu nowych form i rodzajów ruchu. Charakterystyczne dla metody Kniessów jest użycie do ćwiczeń ruchowych dwóch przyborów równocześnie przez jedną osobę ( tak zwane przybory Kniessów ).
Dzieci ćwiczą z użyciem np. dwóch szarf, dwóch bijaków, dzwonków na nogach i rękach, grzechotek. Ogranicza się w tej metodzie mówienie. Najważniejszym impulsem jest muzyka, rytm.
Inną metodą jest Ruch Rozwijający W. Sherborne, której istota to wspomaganie rozwoju dziecka przez kontakt emocjonalny, fizyczny i ruch. Genialność tej metody polega na naturalności i prostocie. Umożliwia ona dzieciom realizację wielu potrzeb: poczucia bezpieczeństwa, rozluźnienia, relaksu, rozładowania napięć emocjonalnych, akceptacji siebie, poczucia własnej wartości, bliskiego kontaktu z innymi ludźmi, zaufania do siebie i innych, spontaniczności i pewności siebie.
Ćwiczenia podzielone są na trzy części:
1. Ćwiczenia „ z” ( opieka nad drugą osobą );
2. Ćwiczenia „przeciwko” ( poznanie siły );
3. Ćwiczenia „razem” ( współpraca z innymi );
Ruch jest jedną z najważniejszych potrzeb rozwojowych dziecka, stąd zajęcia ruchowe inspirowane przez nauczyciela powinny odznaczać się na ogół dużą intensywnością.
Różnorodność stosowanych metod uatrakcyjnia zajęcia, bawi, interesuje, przyciąga i wytwarza pozytywne emocje do podejmowania różnych form działalności ruchowej w przedszkolu.
Metody twórcze pełnią rolę bodźca oddziałującego na fizyczną, psychiczną i umysłową stronę osobowości i sprzyjają nerwowemu odprężeniu i czynnemu wypoczynkowi. Dzięki swemu zróżnicowaniu angażują duże grupy mięśniowe, dają okazję do wszechstronnego wpływania na dziecko.
Mając na uwadze ruch, muzykę nie sposób pominąć aktywnej metody w przedszkolnej edukacji muzycznej – Emila Jaquesa Dalcroze’a. Metoda tego szwajcarskiego muzyka i pedagoga to gimnastyka rytmiczna, której celem jest rozwijanie poczucia rytmu i ogólnej wrażliwości muzycznej. Rytmika to realizacja ruchowa rytmu muzycznego i innych elementów muzycznych: dynamiki, tempa, artykulacji dźwięku. Poszczególnym wartościom rytmicznym odpowiadają określone ruchy nóg. Rytmika ma za zadanie kształcić: podzielność uwagi, niezawodne reakcje na bodźce, sprawą pamięć, gotowość twórczych rozwiązań.
Metoda szwajcarskiego muzyka ma dostarczać radości, która jest wartością chwili i warunkiem rozwoju.
Warto poznać także francuską metodę – Bon Depart. Jest to metoda wzrokowo-słuchowo- motoryczna, w której rolę odgrywają następujące trzy elementy: element wzrokowy (wzory graficzne),słuchowy (piosenka) i motoryczny – wykonywanie ruchów zharmonizowanych z rytmem piosenki i jednocześnie ilustrujących figury zawarte we wzorach graficznych. Podstawę ćwiczeń stanowi tu zestaw wzorów graficznych uszeregowanych wg zasady stopniowania trudności i wymagających coraz większej precyzji ruchów podczas odtwarzania.
Polską adaptacją tej metody jest metoda “Dobrego Startu” opracowana przez M. Bogdanowicz. Celem tej metody jest aktywizowanie rozwoju funkcji psychomotorycznych dzieci i korygowanie zaburzeń tego rozwoju. Jest to metoda stymulowania rozwoju psychomotorycznego i rehabilitacji psychomotorycznej.
Badania nad skutecznością metody „Dobrego Startu” dowiodły, że dzieci wykonują prace świadczące o coraz wyższym poziomie sprawności percepcji wzrokowej, słuchowej i motoryki oraz o lepszym współdziałaniu ze sobą analizatorów. Mniej zdarza się błędów polegających na nieprawidłowym lokalizowaniu wzorów w przestrzeni np. odtwarzanych zwierciadlanie. Stwierdzono wyższą motywację do uzyskiwania dobrych wyników, wyższy stopień samokontroli oraz umiejętność współdziałania w grupie.
Innowacyjną metodą czytania w przedszkolu jest metoda wprowadzania w świat pisma Ireny Majchrzak. Autorka metody kolejno poprzez poszczególne etapy: wizytówka z imieniem, „ściana pełna liter”, prezentacja kolejnych liter, „nazywanie świata” wprowadza dziecko w świat pisma i przyswaja umiejętność posłużenia się nim w praktyce ( nauka czytania ). Jest to metoda wzbudzająca wiele emocji i kontrowersji, przez wielu krytykowana z powodu stosowania jej już z dziećmi trzyletnimi.
Inną metodą dotyczącą nauki czytania jest metoda Glenna Domana. Doman podobnie jak
I. Majchrzak uważa, że najlepszym okresem do rozpoczęcia nauki czytania jest wiek trzech lat. Proces nauki czytania podzielony jest na kilka etapów. Wprowadza się kolejno wyrazy, wyrażenia dwuwyrazowe, zdania oraz strony specjalnie przygotowanych książeczek. Po tych etapach przystępuje się do nauki alfabetu metodą prezentacji plansz z literą. Celem nauki czytania małych dzieci jest według Domana rozwinięcie drogi wzrokowej oraz nauczenie mózgu odróżniania poszczególnych symboli graficznych oraz opanowanie czytania słów. Podstawową zasadą efektywnej nauki czytania jest zasada, że nauczyciel i dziecko podchodzą do nauki z radością. Następna zasada mówi, że w czasie nauki nie sprawdzamy wychowanka. Stres nie może towarzyszyć zabawie. Podobnie jak metoda I. Majchrzak metoda Domana wzbudza wiele kontrowersji. Ma swoich zwolenników i przeciwników.
W przedszkolu ważne miejsce zajmują również zajęcia plastyczne, które dostarczają dzieciom wielu emocji i estetycznych wrażeń.
Do realizacji zadań związanych z działalnością plastyczną proponowana jest metoda swobodnej ekspresji połączona z wykonaniem prac plastycznych na dowolny temat oraz metoda zadań inspirujących koncentrująca ekspresję twórczą dziecka na tematyce proponowanej przez nauczyciela.
Atrakcyjną, choć mało znaną, jest metoda stymulująca myślenie twórcze dziecka W. Limont. Stymuluje ona proces twórczego myślenia głównie za pomocą ekspresji plastycznej kierowanej np. tekstem. Podstawą tej metody są cztery rodzaje analogii:
1. analogia prosta ( szukanie podobieństw w zakresie relacji między dwoma zjawiskami np. matka jest .... , bo.... );
2. analogia personalna ( wczuwanie się w określony problem );
3. analogia fantastyczna ( łączenie ze sobą wykluczających się zjawisk np. narysuj samochód z gąbki );
4. analogia symboliczna ( umiejętność przedstawienia symbolem zjawisk typu: wiatr, muzyka, słodycz ).
Powyższe metody różnią się od siebie celami, założeniami, sposobem realizacji, wszystkie jednak uatrakcyjniają pracę z dziećmi i czynią przyjemniejszym poznawanie świata i zmienianie go. Trudny wybór, tych najbardziej skutecznych, należy do nauczyciela.