Na czym polega "Proces nauczania - uczenia się" przygotowujacy uczniów do egzaminu?

Rozważania nasze zacznijmy od usystematyzowania pewnych powszechnie wiadomych rzeczy.
Każdą szkołę publiczna obowiązuje jak wiadomo „sztywna” podstawa programowa, która jest ustalana odgórnie przez Ministerstwo Edukacji i zawiera m.in. cele edukacyjne, zadania szkoły, treści, osiągnięcia uczniów. Podstawa programowa zawiera rzeczy zarówno mierzalne jak i niemierzalne. Szkoła ma natomiast autonomie jeśli chodzi o wybór szkolnych programów nauczania, szkolny system oceniania czy szkolny program wychowawczy. Odpowiednie dostosowanie powyższego do predyspozycji uczniów a następnie prawidłowe wcielanie tegoż w życie, świadczy o poziomie profesjonalizmu nauczyciela. Ów profesjonalizm ma natomiast bezpośrednie przełożenie na dobre przygotowanie ucznia do egzaminu gimnazjalnego. Standardy egzaminacyjne dobrane są bowiem tak, aby sprawdzić co z podstawy programowej, przy jak najlepszej organizacji pracy nauczyciela, uczeń potrafi po skończeniu szkoły.

Poprawa efektywności kształcenia zależy (jeszcze raz to podkreślmy) od profesjonalizmu nauczyciela. A od czego zależy tenże profesjonalizm??? Na to pytanie odpowie ta publikacja.

Przywołajmy w pierwszej kolejności psychologiczne definicje nauczania i uczenia się.
Nauczanie to system działań zmierzających do wywołania uczenia się.
Główna rola nauczyciela jest więc to, aby różnymi środkami i metodami wywołać uczenie się.
Uczenie się to proces, za którego pośrednictwem następuje modyfikacja czy zmiana zachowania dzięki doświadczeniu lub ćwiczeniu.
Zmianie, o której mowa w powyższej definicji przewodzi oczywiście nauczyciel.

Aby w/w procesy przebiegały w sposób efektywny należy postępować według pewnego modelu:
Każdy nauczyciel musi zawsze na początku swojej pracy z uczniem określić jasno cele nauczania. Cele nauczania to sformułowania dotyczące zmian, jakie nauczyciel chce wywołać w zachowaniu uczniów.
Niezbędna jest w tym celu podstawowa wiedza na temat umiejętności ucznia na starcie. Do zbadania tych umiejętności stosuje się testy diagnostyczne. Nauczyciel układający taki test powinien zadać sobie pytanie: co ja chcę zmierzyć??? (a nie czego uczeń nauczył się w szkole podstawowej). Najlepsze do takich pomiarów są testy 1-przedmiotowe.
Po przeprowadzeniu diagnozy na wejście i jej dokładnej analizie nauczyciel decyduje czego nauczać? Czyni to poprzez:
• Dobranie odpowiedniego programu nauczania (wg kryteriów: czy nauczyciel będzie umiał dobrze go zrealizować oraz czy program pozwala rozdzielać i indywidualizować pracę dla uczniów zdolnych i słabszych)
• Opracowanie planu dydaktycznego (wynikowego), w którym:
1. precyzyjnie określa cele operacyjne (czyli jasno wyrażone, zamierzone osiągnięcia uczniów) – formułując cel nauczyciel musi mieć jasność tego, co ma robić uczeń oraz kiedy jego działanie uznamy za osiągniecie celu. (Przykład celu operacyjnego: uczeń rozpoznaje rzeczowniki na liście zawierającej rzeczowniki i czasowniki. Zaznacza prawidłowo przynajmniej 80% rzeczowników)
2. liczbe jednostek lekcyjnych
3. określa wiedzę i umiejętności na poziom podstawowy i rozszerzony (nauczyciel musi sobie tu odpowiedzieć na pytanie: czego mogę nauczyć a czego muszę nauczyć? Często „ sztywne” realizowanie tematów wedle programu nauczania jest traktowaniem uczniów, tak jakby wszyscy byli zdolni – nie ma takiej potrzeby!!!)
4. określenie za pomocą jakich ćwiczeń i doświadczeń ułatwi uczniowi proces uczenia się
5. określenie umiejętności, których opanowanie będzie systematycznie mierzone
Po takich wstępnych czynnościach nauczyciel może przystąpić do pracy z uczniem. Dobiera przy tym odpowiednie metody nauczania (mające na celu ułatwienie uczenia się), biorąc pod uwagę indywidualne różnice uczniów, swoje oczekiwania wobec nich oraz czynniki motywujące ucznia.
Badania pokazują, że czynnikami najbardziej motywującymi ucznia do pracy są:
• przekonanie, że to czego się uczy będzie użyteczne w przyszłości
• sprawiedliwy nauczyciel
• ocena dobra i sprawiedliwa
• perspektywa egzaminu
Przy projektowaniu i realizacji ćwiczeń kształtujących umiejętności uczniów podczas lekcji nauczyciel musi wykorzystywać zapisy standardów egzaminacyjnych. Ćwiczenia maja zapewniać zróżnicowany poziom wymagań, przedstawiać sytuacje typowe na egzaminie oraz pokazywać różne drogi dojścia do celu. Również wszelkiego rodzaju prace pisemne należy układać pod tym kątem.

Ostatnim etapem procesu nauczania – uczenia się jest ocena swojej pracy i refleksja nad nią. Polega ona na zebraniu odpowiednich informacji, na podstawie których możemy sformułować pewne osądy na temat swoich działań oraz podjąć decyzję co do dalszego sposobu postępowania.

Szczegóły omawianych wyżej zagadnień można znaleźć w następujących książkach:
Richard I. Arends, Uczymy się nauczać, Tłum. Kruszewski, Warszawa 1995, WSiP
Louis Cohen, Lawrence Manion, Keith Morrison, Wprowadzenie do nauczania, Tłum M. Wyrzykowska, Poznań 2001, Wyd. Zysk i S-ka
Charles Galloway, Psychologia uczenia się i nauczania, Warszawa 1988, PWN
Bolesław Niemierko, Między oceną szkolną a dydaktyką. Bliżej dydaktyki, Warszawa 1999,WSiP
Julian Ochenduszko, Planowanie pracy dydaktycznej nauczyciela. Poradnik. Biblioteczka Reformy Oświatowej, Bydgoszcz 1997, WOM
E. Perrot, Efektywne nauczanie, Warszawa 1995, WSiP
Sztuka nauczania. Tom I i II. Red. Krzysztof Kruszewski, Warszawa 1991, PWN