Program własny szkolnego koła krajoznawczo - turystycznego "Pędziwiatry"

Opracowała:

mgr Małgorzata P
nauczyciel edukacji wczesnoszkolnej
Szkoły Podstawowej Nr 30 w Zabrzu


SPIS TREŚCI

Wstęp........................................str.

Charakterystyka programu........................................str.

Cele główne i szczegółowe ........................................str.

Metody i formy pracy........................................str.

Warunki realizacji programu i przewidywane osiągnięcia........................................str.

Treści programowe........................................str.

Ewaluacja........................................str.

Bibliografia........................................str.

Załączniki........................................str.


WSTĘP

„Powiedz, a zapomnę
Pokaż, a zapamiętam
Pozwól wziąć udział, a zrozumiem”
( Konfucjusz)

Rozwój dziecka w młodszym wieku szkolnym charakteryzuje intensywna motywacja do poznawania otaczającego świata.
Podstawowym zadaniem szkoły jest przygotowanie dziecka do przyszłości
w szerokim tego słowa znaczeniu :
- nauczenie go bezpiecznego, aktywnego poruszania się po świecie.
- danie mu takiej wiedzy, by poznał i zrozumiał otaczającą go rzeczywistość.
- uczenie go żyć w zgodzie z samym sobą, ludźmi i przyrodą.
- ukształtowanie takiego systemu wiadomości i umiejętności, które pomogą mu lepiej rozumieć świat oraz radzić sobie w codziennych sytuacjach.
Jedną z najbardziej atrakcyjnych form poznawania rzeczywistości jest wycieczka.
Zajęcia w terenie to nic innego, jak tylko uczenie przez odkrywanie, przeżywanie i działanie, w które zaangażowanie są wszystkie zmysły (wzrokowe, ruchowe, słuchowe, węchowe i smakowe).
Osobisty kontakt z otaczającym dziecko światem pozwala budować jego obraz w całej złożoności i lepiej go zrozumieć. Wiedza zdobyta podczas wycieczki jest trwalsza, pełniejsza i bogatsza. Podczas wędrówki rozbudza się pasja poznawcza. Uczeń obserwuje wiele nowych zjawisk, dzieli się swoimi wątpliwościami, stawia pytania, na które poszukuje odpowiedzi. Poczynione obserwacje i zdobyte nowe doświadczenia ugruntowują i weryfikują wcześniej zdobytą wiedzę i są zarazem motorem do dalszej nauki, poszukiwania i odkrywania.
Przygoda z turystyką powinna rozpoczynać się od najmłodszych lat dziecka, wtedy, gdy jest ono najbardziej chłonne wiedzy, ciekawe świata i pełne chęci do jego poznawania i rozumienia.

CHARAKTERYSTYKA PROGRAMU

Program powstał na potrzeby Szkolnego Koła Krajoznawczo – Turystycznego PTTK
Pędziwiatry działającego przy Szkole Podstawowej Nr 30 w Zabrzu.
Skierowany jest do uczniów pierwszego etapu edukacyjnego. Uwzględnia założenia podstawy programowej zawartej w Programie Wczesnoszkolnej Edukacji XXI wieku dla klas 1-3 /DKW-4014-267/99 .
Podstawowym założeniem programu jest zachęcanie dzieci do aktywnego i twórczego spędzania czasu wolnego, propagowanie turystyki od najmłodszych lat. Podczas wypraw uczeń ma możliwość pogłębienia wiadomości o swoim regionie, środowisku przyrodniczym, poznania tradycji, historii, zabytków i innych ciekawych miejsc naszego kraju. Obserwuje również najnowsze osiągnięcia współczesnej sztuki, techniki i architektury. Uwrażliwia się na piękno przyrody i wyrabia właściwy stosunek do ochrony naturalnego środowiska. Uczy się zasad bezpiecznego zachowania w różnych sytuacjach, na ulicach miasta i podczas podróży. Ma możliwość lepszego zintegrowania się z rówieśnikami, lepszej współpracy w grupie. Wyrabia w sobie odpowiedzialność za siebie i innych, a przede wszystkim poprawia swoją kondycję zdrowotną i sprawność fizyczną.
W celu uatrakcyjnienia wypraw program został tak ułożony, aby umożliwić jak największej grupie dzieci zdobycie pierwszych odznak turystycznych( Turysta Przyrodnik, Turysta Junior, Turystka Juniorka, Dziecięca Odznaka Turystyczna) i jest podporządkowany wymogom zawartym w regulaminie ich uzyskania.
<załącznik nr 1>
Program rozpisany jest na trzy lata, jednak na zdobycie odznak wystarcza udział w wycieczkach organizowanych już w ciągu 12 miesięcy.
Ma charakter otwarty. Może być modyfikowany, uzupełniany i wzbogacany. Realizowany będzie w czasie wolnym od zajęć lekcyjnych (soboty, niedziele, w czasie ferii i dni wolnych od nauki w szkole), by nie kolidował z nauką dzieci.
Program został tak skonstruowany, by dać dzieciom możliwość wyboru wycieczek, zgodnie z ich zainteresowaniami, potrzebami, ich sprawnością fizyczną, stopniem przygotowania do wędrowania oraz możliwościami finansowymi rodziców. Proponowane są wycieczki piesze, rowerowe, autokarowe, żeglarskie.
Dzieci po odbytej wyprawie uzupełniają książeczki, które są swojego rodzaju pamiętnikiem, potwierdzającym ich wysiłek, celowość uprawianej turystyki oraz uczą systematyczności i uporu w realizowaniu zamierzonego celu .Motywują do dalszego wysiłku, uczą pokonywania własnych słabości.
W organizację wycieczek włączani są rodzice, gdyż turystyka szkolna może być także pomocnym narzędziem integrującym szkołę z domem rodzinnym uczniów oraz wspomagającym rodzica w procesie wychowania.
Podczas realizacji programu zamierzamy aktywnie współpracować z PTTK Ziemi Gliwickiej oraz innymi opiekunami i członkami szkolnych kół turystycznych.

CELE GŁÓWNE PROGRAMU

1. Popularyzacja aktywnych form spędzania czasu wolnego.
2. Zachęcanie do uprawiania turystyki i krajoznawstwa.
3. Rozwijanie ciekawości poznawczej ucznia, spostrzegawczości, rozumienia, analizowania.
4. Podnoszenie kondycji zdrowotnej, sprawności fizycznej.
5. Kształtowanie pozytywnych cech osobowościowych, obowiązkowości, systematyczności, zaradności, odpowiedzialności.
6. Rozwijanie zachowań prospołecznych umożliwiających współpracę w grupie.
7. Poznawanie zasad bezpiecznego zachowania się w codziennych sytuacjach życia codziennego.
8. Popularyzacja wiedzy na temat bliższego i dalszego regionu, jego środowiska przyrodniczego, tradycji, zabytków kultury i historii.
9. Rozwijanie postaw patriotycznych związanych z kulturą regionu.
10. Uwrażliwienie na piękno przyrody ojczystej , wdrażanie do przestrzegania zasad ochrony i umiejętnego korzystania z jej dóbr.
11. Wspomaganie szkoły i rodziny w procesie wychowawczym.

CELE SZCZEGÓŁOWE PROGRAMU
Uczeń:
1. Rozumie potrzebę aktywnego wypoczynku i wyrabia w sobie nawyk czynnego spędzania wolnego czasu.
2. Rozwija w sobie zamiłowanie do turystyki .
3. Zdobywa kolejne odznaki turystyki kwalifikowanej.
4. Dostrzega specyfikę kulturową i przyrodniczą swojego regionu.
5. Poznaje zabytki i ciekawe miejsca w swoim regionie.
6. Uczy się świadomego i umiejętnego obserwowania otaczającej go rzeczywistości , analizowania, wyciągania wniosków z poczynionych obserwacji.
7. Czuje więź emocjonalną ze swoim miejscem zamieszkania i jego mieszkańcami. Aktywnie integruje się ze swoim środowiskiem lokalnym.
8. Wzmacnia prawidłowe relacje z grupą rówieśniczą. Uczy się współdziałania w zespole, poznaje akceptowane społecznie wzory zachowań.
9. Dostrzega piękno otaczającej go przyrody, rozumie konieczność jej ochrony i właściwego korzystania z jej dóbr.
10. Zna zasady zachowania się w różnych miejscach ( na ulicach miasta,
w muzeum, w lesie, w rezerwacie, parku narodowym, w środkach lokomocji).
11. Potrafi wykorzystać swoją wiedzę i umiejętności w praktyce.
12. Poprawia swoją kondycję i sprawność lub zapobiega jej spadkowi.
13. Uczy się walczyć ze swoimi słabościami, nabiera motywacji do działania.

METODY PRACY
Stosowanymi podczas realizacji programu metodami pracy są:
1. Obserwacja spontaniczna i kierowana -
bezpośredni kontakt ze środowiskiem pozwala bardziej związać się
i pokochać ojczystą przyrodę i swój region.
2. Pokaz z objaśnieniem.
3. Metoda wywiadu.
4. Słowna – opowiadanie nauczyciela lub przewodnika.
5. Aktywne działanie-spacery, wycieczki piesze, autokarowe, rowerowe, żeglowanie.
6. Wystawy

FORMY PRACY

Formy podporządkowane są wymogom zdobywania odznak.
Punkty zebrane podczas wycieczek będą dokumentowane w indywidualnych książeczkach turystycznych.
Zbiorowa:
Udział w określonej wycieczce (pieszej, rowerowej, autokarowej, żeglarskiej)
Indywidualna:
Uzupełnienie książeczki turystycznej, podsumowanie zdobytych punktów

WARUNKI REALIZACJI PROGRAMU
1. Podmiotowe
- dzieci w wieku do 10 lat, ich aktywność, zainteresowania, ciekawość poznawcza.
- nauczyciel – propagujący aktywne formy wypoczynku posiadający kwalifikacje do organizowania wycieczek szkolnych.

2. Inne
- atmosfera sprzyjająca działaniu nauczyciela.
- współpraca i pomoc rodziców i innych chętnych nauczycieli.
- współpraca z oddziałem PTTK Ziemi Gliwickiej.

Realizacja zadań, osiągnięcia uczniów dokumentowane będą w książeczkach, kronice SKKT PTTK Pędziwiatry, na stronie internetowej szkoły oraz gazetce ściennej w szkole.

PRZEWIDYWANE OSIĄGNIĘCIA
Uczeń:
1. Zna pozytywne przykłady działań na rzecz ochrony środowiska w swojej miejscowości.
2. Dostrzega przyrodnicze i kulturowe walory najbliższego regionu.
3. Dokładnie obserwuje i wyciąga wnioski z obserwacji w czasie wycieczek.
4. Dostrzega zmiany zachodzące w otaczającym go świecie.
5. Posługuje się planem miasta. Dostrzega różnice między planem a mapą.
6. Właściwie zachowuje się w muzeum, parku narodowym, lesie itp.
7. Zgodnie pracuje w zespole, czuje się związany z grupą, uczy się solidarności, odpowiedzialności za czyny, pomaga innym w potrzebie.
8. Swoim postępowaniem wskazuje, że jest przyjacielem przyrody.
9. Posiada książeczkę, w której potwierdza przebyte trasy, odwiedzone obiekty.
10. Rozumie potrzebę zagospodarowania czasu wolnego poprzez aktywny wypoczynek.

EWALUACJA

Program nie przewiduje sprawdzania wiedzy uczniów przez testy i oceny.
Formami mierzenia jakości pracy uczniów będą zdobyte punkty i różne wytwory
ich pracy ( książeczki PTTK, zdobyte odznaki, karty kroniki, prace plastyczne, pamiętniki, gazetki).
Przez cały okres realizacji programu będzie prowadzona ewaluacja wspierająca
oraz obserwacje i rozmowy z uczestnikami wycieczek (ich wrażenia i uwagi dotyczące przebiegu wycieczki, obserwacja zaangażowania dziecka w poznawanie świata.
Na zakończenie realizacji programu zostanie przeprowadzona ankieta wśród uczniów i rodziców pozwalająca w całości ocenić program.
 
Wycieczka Rodzaj Zagadnienia do realizacji Punktowane obiekty Miesiąc
Wycieczka do Zabrza autokarowa
piesza

- Miejski Ogród Botaniczny
- Stadion Sportowy Klubu Górnik Zabrze
- Kościół pw. św. Józefa
( „kościół światłem malowany”)
- spacer po Zabrzu – ulica 3-go Maja:
dawne koszary policyjne, gmach dawnego starostwa powiatowego,
Sądu Rejonowego,
Muzeum Górnictwa Węglowego
Kościół pw. św. Anny
budynki dawnego Szpitala Spółki Brackiej z wieżą kominowo-wodną
- kościół Ewangelicko-Augsburski pw. Pokoju
-dworzec PKP, Poczta Główna
obiekt przyrodniczy
(najbogatszy zbiór roślinny na terenie Zabrza) IX
Poznajemy Chudów oraz Sanktuarkim Matki Boskiej Patronki Środowiska Naturalnego w Bujakowie autokarowa
piesza

-ruiny renesansowego zamku
wraz z XVI- wieczną wieżą

-Oberża pod Św. Jerzym (karczma historyczna wybudowana na miejscu autentycznej średniowiecznej karczmy. oglądanie naczyń wydobytych podczas prac archeologicznych, fragmentów fundamentów, piec kaflowy („kachlok”)
- spacer do pomnika przyrody- białej topoli
-zabawy w historycznym labiryncie
- przejście do Izby Łod Starki (izba regionalna z przedmiotami użytkowymi, służacym naszym prababciom
i pradziadkom
- Spichlerz dworski z XVIII wieku
- zabytkowy kościół pw. Św. Mikołaja
w Bujakowie (XVII wiek) - obiekt zabytkowy, krajoznawczy, muzeum
- pomnik przyrody
- lipy drobnolistne (250-400 lat), w których gnieżdżą się sowy
-krzyż pokutny (1681 r.)
X

Spacer po dzielnicach Zabrza (Helenka, Rokitnica)
wraz z rodzicami i przedstawicielem Towarzystwa Miłośników Rokitnicy
piesza

Helenka:
-kaplica cmentarna
-Kościół pw. NMP Matki Kościoła
-budynek z płaskorzeźbą Św. Krzysztofa

Rokitnica:
-las, kompleks budynków Śląskiej Akademii Medycznej
-100-letni budynek SP31 w Zabrzu
-dawny ratusz miejski
-dawne średniowieczne grodzisko
i Dominium
-Osiedle Patronackie Ballestrema (stalowe domu, westfaloki i dawny klasztor
Kościół pw NSPJ i Kaplica Matki Boskiej Bolesnej

Powrót doliną Potoku Rokitnickiego

-ogród dendrologiczny

-piękny starodrzew

-pomnik przyrody- 90-letni miłorząb dwuklapowy

-pomnikowy grab (293 cm), klon jawor 336cm

-zabytkowa kaplica

XI

Wycieczka do Bielska-Białej
autokarowa
piesza -Studio Filmów Rysunkowych (wykład na temat animacji zwiedzanie pracowni animacji i malarni, sali nagrań i pokoju zdjęć, projekcja filmu)
- spacer po starówce (zabytkowe kamieniczki XVII/XVIII i Zamek Sułkowskich)
-Dom Przyrodnika im. E. St. Forysiów
- zapora wodna w Goczałkowicach
-obiekty zabytkowe
- muzeum przyrodnicze
- urządzenie hydrologiczne- Obszar Natura 2000 Dolina Górnej Wisły

XII

Szlak Zabytków Techniki Zabrze- Zabytkowa Kopalnia Węgla Kamiennego ,,Guido” autokarowa
piesza – trasa podziemna Przejście najgłębszą w Europie trasą podziemną (1,2 km) – zapoznanie
z pracą górnika, metodami wydobycia węgla na przełomie XIX/XX w.

- zwiedzanie dworku dominalnego z XVIII/XIX w, kuźni, czworaków
-stanowisko archeologiczne (średniowieczne grodzisko obronne z XII w)
- spacer po parku
- kościół pw. św. Wawrzyńca
- zabytkowe budynki SP 24 w Zabrzu
- pomniki przyrody – dąb szypułkowy (200 letni) u zbiegu ulic Parkowej i Lipowej)
- zabawa na placu zabaw
zabytek architektury technicznej i rezerwat przyrody nieożywionej

zabytek architektury technicznej (kuźnia, dworek późnobarokowy, gorzelnia )

park dworski
część zespołu przyrodniczo-krajobrazowego „Doliny Potoku Rokitnickiego i Mikulczyckiego objętego ochroną prawną”

pomnik przyrody (dąb 346 cm obwodu) I/II

III/IV

Poznajemy dzielnicę Zabrza - Mikulczyce piesza
lub rowerowa
Ptaki i płazy autokarowa piesza
- spacer popołudniowo-wieczorny wraz
z przewodnikiem
(obserwacja
ptaków- 129 gat. min. bąka, który jest wpisany do Polskiej Czerwonej Księgi Zwierząt
płazów: rzekotki drzewnej, żab, ropuch, traszek)

Słuchanie opowiadań przewodnika
z Towarzystwa Piastowania Śląskiej Mowy „Danga” mówiącego gwarą śląską zespół przyrodniczo – krajobrazowy IV/V
Atrakcje Chorzowa

autokarowa
piesza

- spacer po Wojewódzkim Parku Kultury i Wypoczynku (rzadkie gatunki drzew, krzewów obserwacja ptaków i zwierząt)
- Górnośląski Park Etnograficzny (ewentualnie lekcja muzealna „Od ziarna do chleba”)
- Planetarium (najstarsze i największe
w Polsce) i Obserwatorium Astronomiczne im. Mikołaja Kopernika (teleskopy, stacja klimatologiczna i sejsmograficzna, zegar słoneczny)
-obiekt przyrodniczy
-skansen ( 50 obiektów architektury ludowej z Górnego Śląska i Zagłębia Dąbrowskiego
- grabarnia, kuźnia, młyn, kościół, kaplice przydrożne)

V

Nad Jeziorem Dzierżno
autokarowa
żeglowanie
pieszo
- zapoznanie z bhp na jachcie
- zwyczaje żeglarskie
- etykieta na żaglach
- gry i zabawy o tematyce wioślarskiej
- pływanie z wiosłami i żaglami
pod okiem instruktora MAYTUR- Gliwice
urządzenie hydrologiczne
oraz ostoja ptactwa wodnego

VI

Wycieczka Rodzaj Zagadnienia do realizacji Punktowane obiekty Miesiąc

Spacer przyrodniczą ścieżką dydaktyczną po Garbie Tarnogórskim „Las Segiecki”

piesza
- spacer po ścieżce dydaktycznej „Las Segiecki” 3,8 km długości
- rezerwat drzew bukowych (150 lat),
(warstwy lasu, obserwacja okazów flory i fauny -8 pól obserwacyjnych )
- kamieniołom Blachówka – stanowisko dokumentacyjne ścieżka przyrodnicza IX

Park w Rudach
część zespołu Parków Krajobrazowych Województwa Śląskiego autokarowa
piesza -rezerwat przyrody Łężczok w Parku Krajobrazowym Cysterskie Kompozycje Krajobrazowe Rudy Wielkie

-Zespół Klasztorno-Pałacowy w Rudach Śląskich wraz z sanktuarium Matki Boskiej Pokornej (bazylika mniejsza) 20 egzemplarzy o charakterze pomników przyrody

pomnik przyrody – Dąb Sobieskiego

rezerwat przyrody

Park Krajobrazowy Cysterskie Kompozycje Krajobrazowe
X
Sztolnia Czarnego Pstrąga
w Tarnowskich Górach autokarowa
piesza
-spacer fragmentem parku w Reptach
-przepłynięcie łodziami odcinka (600m) wydrążonego w latach 1821-1834 odwadniającej „Głebokiej Sztolni Fryderyk”
-podziwianie stalaktytów, chodnika sztolniowego wykutego w skale dolomitowej Obszar Natura 2000-
,,Podziemia Tarnogórsko-Bytomskie ‘’

Zespół przyrodniczo-krajobrazowy
„Park w Reptach i Dolina Dramy ‘’

XI
Katowice autokarowa piesza - drapacz chmur przy ulicy Żwirki
i Wigury
- Pomnik Powstańców Śląskich
- Teatr Śląski
-Spodek (hala wodowiskowo-sportowa)
- Archikatedra pw. Chrystusa Króla
-obserwacja procesu technologicznego produkcji produkcji i zdobnictwa porcelany (od XVIII do współczesności) w fabryce „Porcelana Śląska
w Katowicach”
- Wieża spadochronowa (jedyna istniejąca w Polsce) w Parku
im. Tadeusza Kościuszki
-pomnik
-obiekt architektoniczny, sportowy
-szlak Zabyteki Techniki Województwa Śląskiego
- Park Miejski – największy w Katowicach

Pomnik poświęcony obrońcom Katowic poległym i zamordowanym przez Niemców
w 1939 roku

XII
Muzeum Górnośląskie w Bytomiu
autokarowa

-zwiedzanie działu przyrody

-zwiedzanie muzeum przyrodniczego

I/II

Muzeum Chleba
w Radzionkowie
autokarowa
poznanie historii chleba, narzędzi
i maszyn do jego wytwarzania, własnoręczny wypiek bułek
Szlak Zabytków Techniki Województwa Śląskiego

III
Spacer po najbliższej okolicy rowerowa - poznanie różnych gatunków drzew
i krzewów oraz runa leśnego
- rozmowa z leśniczym o jego pracy wycieczka przyrodnicza IV
Świerklaniec autokarowa
piesza - przejście wzdłuż wału ochronnego sztucznego zbiornika wodnego
(tzw. Jeziora Świerklaniec), o dł 3 km (Kozłowa Góra – zbiornik wody pitnej)
- zespół pałacowo-parkowy, dawna rezydencja magnacka
-bogaty starodrzew (XVIII w.)
kościółek i mauzoleum Donnersmarców
- zwiedzanie schronu (Pozycja bojowa Kozłowa Góra należąca do linii umocnień Obszaru Warownego Śląska)
- spacer parkiem krajobrazowym urządzenie hydrotechniczne

park podworski V
Park Dinozaurów
w Rybniku i rejs
po Zalewie Rybnickim autokarowa
piesza
rejs po Zalewie Rybnickim - poznanie wymarłych gadów prehistorycznych - spacer ścieżką edukacyjną
- spacer parkiem krajobrazowym
- rejs po Zalewie Rybnickim - wycieczka przyrodnicza
-park krajobrazowy VI

Wycieczka Rodzaj Zagadnienia do realizacji Punktowane obiekty Miesiąc
Zamek w Toszku autokarowa - ruiny zamku książąt raciborsko-opolskich
- zwiedzanie zamku w Toszku
- wejście na wieżę z przewodnikiem
- wspólne spotkanie z członkami innych szkolnych kół turystycznych
- integracyjne ognisko z pieczeniem kiełbasek
- śpiew piosenek turystycznych Pomnik ofiar NKWD ul. Wielowiejska 12 a IX
Muzeum Historii Radia i Sztuki Mediów
Radiostacja
w Gliwicach
oraz zabytki Szałszy i Czekanowa autokarowa
piesza - lekcja muzealna o najwyższej drewnianej budowli świata
- przejście do Szałszy
zwiedzanie drewnianego kościółka pw. Narodzenia Najświętszej Marii Panny z XVII w
- pałacyk z 1781r.
- Klub Jeździecki ,, Nowy Dwór’’ oraz mini – zoo
- kapliczka przydrożna z figurką Św. Nepomucena
- młyn wodny w Czekanowie
- Pomnik poległych w I wojnie światowej mieszkańców Czekanowa - szlak zabytków techniki województwa śląskiego
- szlak archtektury drewnianej
- starodrzew w parku podworskim X
Kopalnia Rud Srebrnonośnych w Tarnowskich Górach autokarowa
piesza - zwiedzanie podziemnej trasy turystycznej
- skansen maszyn parowych - Obszar Natura 2000
,, Podziemia Tarnogórsko-Bytomskie’’ XI
Na szlaku Zabytków Techniki Województwa Śląskiego- Skansen Górniczy,, Królowa Luiza’’ w Zabrzu i Muzeum Pojazdów
Zabytkowych Automobilklubu Śląskiego autobusowa piesza - praca dwucylindrowej maszyny parowej (jedynej w Europie)
- zwiedzanie podziemnej trasy kopalni (1560m) wraz z działającymi urządzeniami do urobku węgla
- przejazd podziemną kolejką górniczą „Karlik”
- Muzeum Pojazdów Zabytkowych Automobilklubu Śląskiego - stanowisko dokumentacyjne
- wyrobisko podziemne XII
Port lotniczy Katowice-Pyrzowice autokarowa -terminal
-pasy startowe
-obserwacja samolotów z tarasu widokowego - obiekt współczesny – port lotniczy I/II
Ścieżka przyrodnicza ,,Gajdzikowe Górki’’ rowerowa
lub piesza -poznanie najbardziej atrakcyjnego krajobrazowo-przyrodniczego terenu Zabrza obejmującego agrocenozy, nieużytki
siedlisko różnych gatunków roślin, zwierząt i grzybów -ścieżka przyrodnicza - III/IV
Pszczyna autokarowa piesza -Pokazowa Zagroda Żubrów
-Park z Chatką Dziadka Gajowego i zagrody wsi pszczyńskiej
-pałac książąt pszczyńskich (XI lub XII wiek) – muzeum zamkowe
-skansen
-spacer po parku krajobrazowym
-głazy narzutowe – pomniki przyrody IV
Park w Reptach rowerowa
lub piesza -przejście ścieżką dydaktyczno-przyrodniczą (trasa czerwona)
- obserwacja przyrody (m.in. buki
o wymiarach pomnikowych) -część zespołu przyrodniczo-krajobrazowego
„Park w Reptach i Doliny Dramy”

pomnik przyrody – kasztan jadalny (250 lat, najstarszy w Europie

V
Ustroń – Leśny Park Niespodzianek Autokarowa
piesza -pokaz lotu drapieżnych ptaków
przez sokolników
- przejście ścieżką edukacyjną (obserwowanie zwierząt)
-pokaz sów
-przejście ścieżką bajkową
-przejście szlakiem sanatoryjnym (żółtym) lub miejskim (brązowym)
do centrum Ustronia VI


BIBLIOGRAFIA

1. Cempulik P., Sochacka M., Żyła W., Hadaś T. : Gajdzikowe Górki.
PTPP ,,pro Natura’’ 2004
2. Cempulik P., Hadaś T., Holeksa K. : Przyroda na Górnym Śląsku. Jak zachować jej najcenniejsze wartości? Tarnowskie Góry. KUBAJAK Kraków 1999
3. Cempulik P., Piszczek M., Dobosz R. : Ścieżka dydaktyczna po Garbie Tarnogórskim.
Pogranicze łąki i park w Reptach Śląskich. KUBAJAK 2000
4. Dąbrowolski P. : ABC...Turysty przyrodnika. Warszawa 2008
5. Denek K.: Poradnik dla organizatorów wycieczek szkolnych Warszawa 1985
6. Gordon A. Krajoznawstwo i turystyka w szkole. Warszawa 2002
7. Grygierczyk W. :Ścieżka przyrodniczo- dydaktyczna na terenie zabytkowego parku Górnośląskiego Centrum Rehabilitacji ,,Repty’’ w Tarnowskich Górach. Drukarnia Towarzystwa Salezjańskiego Tarnowskie Góry 2006
8. Gulik G., Lamich M. :Przewodnik po Zabrzu. Zabrze 2004
9. Kaliński T. : Polska .Nawigator turystyczny CARTA BLANCA Grupa Wyd. PWN Warszawa 2010
10. Lodzińska E., Wieczorek W. :Województwa śląskie i opolskie. Polska niezwykła. DEMART Warszawa 2009
11. Pleszyniak J. Zabrze... na co dzień i na weekend . Alatus , Katowice 2010
12. Pomiatowska M., Sielatycki M., Tołwińska-Królikowska E. : Awans zawodowy
nauczyciela. CODN Warszawa 2000
13. Śledzińska J. , Wieloch A. : Wybieram wędrowanie. Warszawa 2009
14. Szczepańska M. : Program autorski- jak go napisać? 1999
15. Traczyk H.: Rokitnica-spacerkiem po najładniejszej dzielnicy Zabrza
16. Walerjański D. : Zabrze krok po kroku. Bytom 2010