Edukacja przedszkolna. Rozdział II pracy magisterskiej

ROZDZIAŁ II. Edukacja przedszkolna.

2.1.Cel, założenia, treści programowe edukacji przedszkolnej.

Jasne określenie celów jest niezbędne w każdej działalności człowieka, nie tylko w wychowaniu. Cel, najogólniej mówiąc, jest to świadomie założony, końcowy efekt działania, to co pragniemy osiągnąć, do czego dążymy.
Lew Siemionowicz Wygotski podkreśla, że podstawą do planowania celów edukacyjnych wychowania [przedszkolnego zawsze powinna być wiedza o dzieciach. Wiedza o ich doświadczeniach, zainteresowaniach, potrzebach, a przede wszystkim gruntowne poznanie poziomu ich aktualnego rozwoju i określenie rozwoju potencjalnego.
Reforma systemu kształcenia stawia cele na pierwszym planie w strukturze czynności nauczyciela. Nadrzędne cele wychowania przedszkolnego zostały sformułowane w podstawie programowej zatwierdzonej przez MEN i odnoszą się do wszystkich obszaró1) działalności edukacyjnej przedszkola (Dziennik Ustaw z dnia 15 stycznia 2009r. nr 4, poz. 17).
„Celem wychowania przedszkolnego jest:
1) wspomaganie dzieci w rozwijaniu uzdolnień oraz kształtowanie czynności intelektualnych potrzebnych im w codziennych sytuacjach i w dalszej edukacji;
2) budowanie systemu wartości, w tym wychowywanie dzieci tak, żeby lepiej orientowały się w tym, co dobre, a co złe;
3) kształtowanie u dzieci odporności emocjonalnej koniecznej do racjonalnego radzenie sobie w nowych i trudnych sytuacjach, w tym także do łagodnego znoszenia stresów i porażek;
4) rozwijanie umiejętności społecznych dzieci, które SA niezbędne w poprawnych relacjach z dziećmi i dorosłymi;
5) stwarzanie warunków sprzyjających wspólnej i zgodnej zabawie oraz nauce dzieci o zróżnicowanych możliwościach fizycznych i intelektualnych;
6) troska o zdrowie dzieci i ich sprawność fizyczną; zachęcanie do uczestnictwa w zabawach i grach sportowych;
7) budowanie dziecięcej wiedzy o świecie społecznym, przyrodniczym i technicznym oraz rozwijanie umiejętności prezentowania swoich przemyśleń w sposób przemyślany dla innych;
8) wprowadzenie dzieci w świat wartości estetycznych i rozwijanie umiejętności wypowiadania się poprzez muzykę, małe formy teatralne oraz sztuki plastyczne;
9) kształtowanie u dzieci poczucia przynależności społecznej ( do rodziny, grupy rówieśniczej i wspólnoty narodowej) oraz postawy patriotycznej;
10) zapewnienie dzieciom lepszych szans edukacyjnych poprzez wspieranie ich ciekawości, aktywności i samodzielności, a także kształtowanie tych wiadomości i umiejętności, które są ważne w edukacji szkolnej „.
Tak sformułowane cele stanowią podstawę do określenia przyporządkowanych im celów szczegółowych. Nauczyciel w swojej pracy posługuje się zazwyczaj celami szczegółowymi (wynikającymi z ogólnych), możliwymi do sformułowania podczas każdego zajęcia czy zabawy.
Aby osiągnąć postawione cele, nauczyciel realizuje w ramach określonych obszarów edukacyjnych dostosowane do możliwości wychowanków zadania. Podstawa programowa wyraźnie wskazuje umiejętności i wiadomości, „którymi powinny wykazywać się dzieci pod koniec wychowania przedszkolnego”.
Ponieważ dziecko w wieku od 3 do 5 lat podlega nieustającym, dynamicznym zmianom, określenie jego bieżących możliwości, mocnych i słabych stron, zakresu doświadczeń oraz dostosowanie do nich wspomagających rozwój zadań wymaga od nauczyciela, by na bieżąco śledził poziom rozwoju umysłowego, fizycznego, społecznego i emocjonalnego swojego wychowanka ( arkusze obserwacji), a dodatkowo z początkiem roku poprzedzającego rozpoczęcie przez dziecko edukacji szkolnej przeprowadził diagnozę przedszkolną.
Nauczyciel w wychowaniu przedszkolnym ma za zadanie wspomaganie rozwoju dzieci. Jego działania stanowią czynność niedokończoną, odnoszą się głównie do poszerzania, kształtowania, rozwijania, doskonalenia umiejętności, sprawności i wiedzy dzieci.
Wszystkie cele i zadania są w pracy przedszkola ściśle ze sobą powiązane. Ich realizacja zapewnia stworzenie dzieciom odpowiednich warunków do podejmowania różnorodnych działań sprzyjających wszechstronnemu rozwojowi.
Organizowanie ciekawych, różnorodnych sytuacji edukacyjnych, z uwzględnieniem indywidualnych możliwości i odmiennych warunków środowiska społeczno-kulturowego, w którym dziecko funkcjonuje, służy wzbogacaniu i porządkowaniu wiedzy, zdobywaniu i doskonaleniu umiejętności oraz zapewnia wszystkim wychowankom pomyślny start w szkole.
Edukacja przedszkolna powinna zmierzać do osiągnięcia wyznaczonych celów. W przedszkolu jest dużo miejsca na spontaniczność i zabawę, przecież zabawa to podstawowa forma działalności małego dziecka. Jednak każde działanie podejmowane przez nauczyciela i dziecko, także to niezaplanowane, powinno służyć rozwojowi. W dużej mierze zależy to od właściwej organizacji i dobrego przygotowania nauczyciela.

Treści Programowe:

SFERA ROZWOJU EMOCJONALNEGO
1. Poznawanie samego siebie. Gromadzenie doświadczeń i informacji na temat swój oraz innych osób.
2. Rozpoznawanie i nazywanie własnych i cudzych emocji oraz uczuć.
3. Dostrzeganie i uznawanie wartości nadrzędnych.
4. Podejmowanie działań w różnorodnych sytuacjach. Poznawanie i poszerzanie własnych możliwości.

SFERA ROZWOJU SPOŁECZNEGO
1. Czynne uczestniczenie w życiu rodziny: dziecko jako członek rodziny.
2. Czynne uczestniczenie w życiu przedszkola: dziecko jako członek grupy przedszkolnej.
3. Nabywanie wiedzy na temat najbliższego otoczenia: dziecko jako członek społeczeństwa.
4. Nabywanie wiedzy o własnym kraju: kształtowanie świadomości narodowej.
5. Zapoznawanie z wybranymi elementami kultur innych narodów. Rozwijanie przyjaznego stosunku do dzieci z innych krajów.
Edukacja językowa
1. Komunikowanie się niewerbalne.
2. Doskonalenie wrażliwości zmysłów.
3. Rozwijanie mowy.
4. Rozwijanie ekspresji werbalnej. Doskonalenie umiejętności komunikowania się.
5. Rozwijanie zainteresowania słowem pisanym, utworem literackim, książką i ilustracją. Kształtowanie motywacji do nauki czytania.
6. Doskonalenie w toku zabaw słuchu fonematycznego. Przygotowanie do nauki czytania.
7. Tworzenie motywacyjnych do opanowania umiejętności pisania. Wykonywanie ćwiczeń doskonalących sprawności manualne i przygotowujących do pisania.

TREŚCI ROZSZERZAJĄCE
Edukacja matematyczna
1. Kształtowanie świadomości własnego ciała.
2. Rozwijanie orientacji w przestrzeni.
3. Dostrzeganie regularności.
4. Zapoznawanie z podstawowymi pojęciami geometrycznymi.
5. Określanie i porównywanie wielkości.
6. Określanie i porównywanie masy.
7. Mierzenie i porównywanie pojemności naczyń.
8. Mierzenie grubości, długości, szerokości, wysokości w określony sposób.
9. Poznawanie i przyswajanie określeń czasu.
10. Klasyfikowanie przedmiotów według cech jakościowych.
11. Kształtowanie pojęć liczbowych.
12. Zapoznawanie z wartością pieniędzy.
Edukacja przyrodniczo-zdrowotna
– „Pomaganie dzieciom w rozumieniu istoty zjawisk atmosferycznych i w unikaniu zagrożeń. Wychowanie dla poszanowania roślin i zwierząt. Wdrażanie dzieci do dbałości o bezpieczeństwo własne oraz innych, kształtowanie czynności samoobsługowych, nawyków higienicznych i kulturalnych. Wdrażanie dzieci do utrzymywania ładu i porządku”.
1. Nabywanie wiedzy przyrodniczej przez bezpośredni kontakt z przyrodą w czasie zabaw i zajęć.
2. Dostrzeganie zmienności przyrody w różnych porach roku.
3. Poznawanie wybranych ekosystemów: parku, lasu, ogrodu, łąki, pola.
4. Poznawanie bogactwa świata zwierząt.
5. Poznawanie różnych krajobrazów, stref klimatycznych.
6. Poszerzanie wiedzy na temat kosmosu i Układu Słonecznego.
7. Prowadzenie doświadczeń. Poznawanie w toku działania właściwości niektórych ciał oraz wybranych zjawisk z zakresu przyrody nieożywionej.
8. Dostrzeganie pozytywnych i negatywnych skutków działalności człowieka dla stanu naturalnego środowiska.
9. Nauka czynnej postawy w stosunku do swojego zdrowia i bezpieczeństwa.
10. Poznawanie roli i ogólnej budowy układu ruchowego, krwionośnego i oddechowego człowieka.
11. Poznawanie wybranych, warunkujących bezpieczeństwo zasad ruchu drogowego.
Edukacja plastyczno-techniczna
– „Wychowanie przez sztukę – różne formy plastyczne. Wspomaganie rozwoju umysłowego dzieci poprzez zabawy konstrukcyjne, budzenie zainteresowań technicznych”.
1. Uwrażliwianie na estetyczne walory otoczenia, środowiska przyrodniczego, zjawisk przyrodniczych.
2. Wyrażanie własnych obserwacji i odczuć w formie plastycznej.
3. Rozwijanie wrażliwości na barwy.
4. Poznawanie różnych technik plastycznych i technicznych z zastosowaniem różnorodnych materiałów i przyborów.
5. Organizowanie własnego warsztatu pracy.
6. Obcowanie ze sztuką w sposób pośredni i bezpośredni.
7. Udział w zabawach konstrukcyjnych z wykorzystaniem różnorodnych materiałów.
8. Poznawanie działania i sposobów wykorzystania wybranych urządzeń technicznych
9. Zapoznawanie z pracą ludzi w różnych zawodach.
10. Zapoznawanie z przeznaczeniem i możliwościami środków transportu i komunikacji.
11. Zapoznawanie się w toku zabaw badawczych z niektórymi zagadnieniami fizycznymi: powstawanie wiatru, zamarzanie wody, działanie magnesu, powstawanie niektórych zjawisk optycznych i akustycznych.
Edukacja muzyczna
– „Wychowanie przez sztukę - muzyka i śpiew, pląsy i taniec”.
1. Udział w zabawach i zajęciach rozwijających wrażliwość słuchową.
2. Rozwijanie poczucia rytmu.
3. Słuchanie muzyki w dowolnych sytuacjach oraz w ramach organizowanych w przedszkolu zajęć.
4. Nauka i śpiewanie piosenek.
5. Zabawa i ruch przy muzyce: wyrażanie muzyki ruchem.
6. Rozwijanie inwencji twórczej, różnorodnych form ekspresji.
7. Zapoznawanie z wybranymi instrumentami muzycznymi.
SFERA ROZWOJU FIZYCZNEGO
– „Wychowanie zdrowotne i kształtowanie sprawności fizycznej dzieci”.
1. Nauka czerpania radości z udziału w spacerach, zabawach i grach ruchowych.
2. Ilustrowanie ruchem.
3. Posługiwanie się różnymi formami ruchu.
4. Podejmowanie różnego rodzaju aktywności ruchowej.
5. Rozwijanie ekspresji ruchowej.
6. Uczestniczenie w zabawach i ćwiczeniach rozwijających umiejętność współdziałania z innym dzieckiem i wyczucie ruchu - z wykorzystaniem metody W. Sherborne.
7. Uczestnictwo w konkursach i zawodach sportowych. Poznanie zasady fair play.
Nauczyciele przedszkolni doskonale wiedzą, że dla wielu dzieci pierwsze dni w przedszkolu łączą się z ogromnym napięciem emocjonalnym, stresem oraz przykrymi przeżyciami. Te negatywne uczucia oraz towarzyszące im obawy rodziców zaburzają prawidłowe funkcjonowanie dzieci i nie sprzyjają uruchomieniu pełnych możliwości poznawczych, czy kształtowaniu postaw otwartych na nowe kontakty. Mogą natomiast niekorzystnie zaważyć na dalszych losach dziecka w przedszkolu. Dlatego tak ważny jest proces przystosowania dziecka do środowiska przedszkolnego.
Przystosowanie to jedno z głównych pojęć w psychologii. O jego wadze może świadczyć szereg istniejących teorii i koncepcji. To zdolność organizmu do utrzymania wewnętrznej równowagi w środowisku zewnętrznym oraz dążenie podmiotu do układania równoważnych stosunków z otoczeniem społecznym. Według J. Piageta adaptacja to tendencja do dostosowywania się do środowiska w sposób sprzyjający przetrwaniu. Piaget mówi również o dwóch podprocesach adaptacji – asymilacji i akomodacji. Bardzo istotne z punktu widzenia pedagogiki jest przystosowanie społeczne. Wiąże się ono nie tylko z dobrym samopoczuciem jednostki, radzeniem sobie z trudnościami, zaspokajaniem własnych potrzeb, ale także z pełnieniem ról społecznych, równowagą między potrzebami jednostki i otoczenia, współpracą i współtworzeniem. Podejmowanie nowych wyzwań i pokonywanie trudności pełni ważną rolę rozwojowo-twórczą. Jeżeli jednak przekracza to możliwości jednostki, a często tak się dzieje w przypadku małych dzieci, może być dla niej traumatyczne, a nawet destrukcyjne. Dlatego też zadaniem dorosłych jest sprawić, aby ten najtrudniejszy dla dzieci moment przekraczania progu przedszkola nie skupiał nadmiaru trudności, napięć i przykrych odczuć, by nie kojarzył się dziecku z wyrwaniem z objęć mamy, ale był łagodnym wchodzeniem w nowe środowisko w poczuciu bezpieczeństwa. Na proces adaptacji (przystosowania do przedszkola) mają wpływ: dziecko, rodzina, przedszkole oraz sytuacja, w jakiej się znajdują. Jakość tej sytuacji oraz umiejętność stworzenia przez nią przyjaznego dziecku środowiska może warunkować pomyślne przystosowanie do pełnienia nowej roli społecznej.
Adaptacja dziecka do nowego środowiska to bardzo złożony proces, odbywający w sferach: fizjologiczno-biologicznej, emocjonalno-społecznej i poznawczej. Jeszcze do niedawna dzieci musiały same przystosować się do nowej sytuacji, bez specjalnych
działań ze strony rodziny i przedszkola. Obecnie preferuje się działania polegające na zastosowaniu planowego, celowego programu przedszkola, włączającego dziecko w nowe środowisko przy pełnej współpracy jego rodziny i nauczycieli. Większość przedszkoli tworzy własne programy adaptacyjne, przystosowane do warunków działania i możliwości placówki. Każdy taki program powinien szczegółowo opisywać działania podejmowane w celu bezstresowego wprowadzenia dziecka w nowy świat. Twórcy programu powinni uwzględnić dynamiczny rozwój oraz bardzo duże zróżnicowanie w poziomie rozwoju emocjonalnego, społecznego, poznawczego dzieci i do nich dostosować proponowane działania i stawiane zadania.
Występują pewne ograniczenia w rozwoju dzieci, które nie sprzyjają adaptacji:
●Niski poziom autoidentyfikacji.
●Wrażliwość na bodźce.
●Układ nerwowy dziecka trzyletniego jest słaby i delikatny.
●Labilność emocjonalna.
●Zachwianie poczucia bezpieczeństwa, odczuwanie stanu zagubienia, braku oparcia.
●Niski poziom rozwoju mowy.
●Niski poziom rozwoju poznawczego i sposób poznawania pojęć czasu i przestrzeni.
●Małe dzieci poznają upływ czasu na podstawie własnego działania.
●Nie rozumieją określeń: później, po obiedzie, za godzinę.
●Nieznajomość nowego otoczenia, problemy z wykonywaniem czynności
samoobsługowych.
●Trudności w rozumieniu stosunków społecznych.
Dziecko nie czuje się częścią nowej grupy społecznej. (J. Lubowiecka, 2000).
Jednocześnie w rozwoju dzieci pojawiają się tendencje, które przemawiają za podjęciem edukacji przedszkolnej. Jest to przede wszystkim wzrost autonomii dziecka wobec matki (opiekuna), jego rosnąca niezależność, samodzielność w zaspokajaniu podstawowych potrzeb fizjologicznych, rozwój potrzeb poznawczych i zainteresowania światem, a także poszukiwanie nowych kontaktów społecznych i uwagi innych (dorosłych i rówieśników).
Ponadto często bardzo ważnym argumentem przemawiającym za zapisaniem malucha do przedszkola jest podjęcie pracy zawodowej przez matkę. Należy uświadomić rodzicom, że nie powinni demonizować faktu oddania dziecka do przedszkola.
Najczęściej jest ono miejscem, gdzie ich pociecha rozkwita, a niesprzyjające przystosowaniu zjawiska w rozwoju dziecka można, jeżeli nie wyeliminować, to znacząco złagodzić, zaspokajając jego najważniejsze potrzeby. Jednakże podstawą pomyślnego działania w tym względzie jest wiedza o trudnościach, jakie dziecko ma do pokonania w początkowym okresie pobytu w przedszkolu oraz pełna współpraca
rodziny i nauczycieli.
Ponieważ rozpoczęcie edukacji przedszkolnej przez dziecko jest też dużym przeżyciem dla jego rodziców, przedszkole powinno podjąć działania zmierzające do rozładowania negatywnego napięcia emocjonalnego zarówno dzieci, jak i ich rodziców.
Ważne, aby pierwsze kontakty przedszkola z rodziną wychowanka zostały nawiązane na kilka miesięcy przed rozpoczęciem roku szkolnego (najpóźniej maj, czerwiec).
Rodzicom należy stworzyć możliwość zapoznania się z budynkiem, wyposażeniem i wymaganiami placówki, organizacją i trybem życia w przedszkolu oraz z pracownikami i przyszłymi nauczycielami ich dzieci (zebrania, spotkania z nauczycielami i dyrektorem, rozmowy, zwiedzanie przedszkola). Rodzice mają wtedy czas na lepsze przygotowanie malucha do przedszkola (nauka samoobsługi), a sami zyskują spokój, że zrobili wszystko, by dziecku pomoc. Mogą wyjaśnić swoje wątpliwości, oswoić się z nową sytuacją. Z tych kontaktów odnoszą korzyść również nauczyciele, gdyż poznają dzieci i rodziców, z którymi będą współpracować przez najbliższe lata; ich oczekiwania, obawy. Uzyskują również informację o przyszłym wychowanku z najbardziej wiarygodnego źródła. Działania te budują zaufanie i zrozumienie, sprzyjają wzajemnej akceptacji, z czego największą korzyść wynoszą dzieci. Przedszkole powinno być w pełni profesjonalną, otwartą zarówno na potrzeby dzieci, jak i rodziców. Problem adaptacji można rozwiązać tylko przy pełnej współpracy nauczycieli i rodziców, w atmosferze wzajemnego zaufania i tolerancji.
Z uwagi na wiedzę psychologiczną i pedagogiczną inicjowanie procesu adaptacji i kierowanie nim należy do zadań nauczycieli i przedszkola. Jednym z głównych celów przedszkola jest zagwarantowanie dzieciom dobrego startu w szkole, czyli osiągnięcia gotowości szkolnej. Dziecko, na tym etapie rozwoju, jest zdolne sprostać wymaganiom szkoły.
Przygotowanie dzieci do szkoły nie jest w pracy nauczyciela przedszkola odrębną dziedziną, lecz dokonuje się w ciągu całego czasu przebywania dzieci w przedszkolu.
Dobre przygotowanie do szkoły to nie tylko wiedza, ale także postawy, umiejętność współdziałania i współżycia w grupie. Byłoby dobrze, gdyby dzieci rozpoczynające naukę szkolną miały za sobą kilka lat doświadczeń edukacyjnych zdobytych w przedszkolu. Pobyt w przedszkolu daje bowiem dzieciom możliwość podejmowania różnorodnych działań, nabywania doświadczeń, sprawności, nauki współdziałania. Uczy szeregu zachowań niezwykle w szkole potrzebnych: indywidualnego wypowiadania się, uważnego słuchania innych, zwracania się o pomoc w przypadku niepowodzeń, panowania nad emocjami i innych zachowań prospołecznych. Większość tych umiejętności dziecko zdobywa już w wieku czterech, pięciu lat, w toku zabaw i zajęć, których czas i poziom trudności jest zawsze dostosowany do jego możliwości. W późniejszym okresie już nabyte umiejętności należy tylko doskonalić i utrwalać.
Mówiąc, że dziecko osiągnęło gotowość szkolną, mamy na myśli:
●odpowiedni poziom rozwoju emocjonalnego i społecznego;
●odpowiedni poziom rozwoju procesów poznawczych i sprawności ruchowych, które umożliwiają sprostanie wymogom szkolnym;
●odpowiedni zasób umiejętności i wiadomości.
Bardzo ważne jest przygotowanie dziecka do nauki czytania i pisania, czyli osiągniecie odpowiedniego poziomu:
●rozwoju procesów analizy i syntezy wzrokowej i słuchowej;
●rozwoju koordynacji wzrokowo-słuchowej i słuchowo-ruchowej;
●rozwoju grafomotoryki, sprawności kierowania czynnościami drobnych mięśni dłoni i palców.
●rozwoju procesów emocjonalno-motywacyjnych (kształtowanie pozytywnego stosunku dziecka do nauki czytania, refleksyjnego ustosunkowania się do wysłuchanych treści, stymulowanie dziecka do samodzielnych poszukiwań i dociekań w zakresie poznawania istoty pisma, rozbudzanie zainteresowań książką).
Najważniejszym elementem gotowości szkolnej jest zapał dzieci do podjęcia nowych obowiązków, ciekawość szkoły.
Nauczyciel przedszkola pełni rolę przewodnika we wszechstronnym rozwoju i osiąganiu dojrzałości do edukacji. Powinny one odejść z przedszkola wyposażone w wiarę we własne siły i możliwości oraz z głębokim przekonaniem, że następny etap w ich życiu będzie inny od dotychczasowego, ale równie radosny i ciekawy. Te wszystkie przemiany powodują, że dzieci stają się dojrzałe do podjęcia edukacji.

2.2.Nauczyciel-cechy osobowościowe, wykształcenie, kompetencje.

We współczesnym świecie edukacja jest bodaj najpoważniejszym czynnikiem rozwoju, postępu i zmiany społecznej. Już choćby od czasów J. Deweya wiemy, że podstawowym warunkiem urzeczywistniania się, rozwoju i doskonalenia idei demokracji jest edukacja, a więc wychowanie, wykształcenie, szkoła. Celem demokratycznego wychowania jest przygotowanie wolnych ludzi do faktycznych i moralnych wyborów, przed którymi w sposób nieunikniony staną w społeczeństwie demokratycznym. To w szkole, jako „małej społeczności” dzieci i młodzież nabywają doświadczenia społecznego; poznają zasady i wartości życia (współżycia) w społeczeństwie oraz doświadczają ich w działaniu. Wartości te i zasady, jak: poszanowanie indywidualności i podmiotowości wychowanka – uczącego się; respektowanie indywidualnych potrzeb, uzdolnień, zainteresowań i aspiracji; podejście nieautorytarne ; wolność od indoktrynacji; zasada wolności jako pełni udziału w systemie społecznym; współdecydowanie; współdziałanie; dialog; porozumienie; zaangażowanie; integracja – stanowią zarazem niezbędne warunki wychowania dla rozwoju.
Wobec poważnych problemów i dylematów końca XX wieku, epoki przełomu kulturowego, wzrasta zapotrzebowanie na nauczyciela intelektualistę, świadomie i profesjonalnie zaangażowanego w szeroko rozumianą działalność społeczno – pedagogiczną w szkole i w najbliższym środowisku.
Jan Legowicz nakłada na nauczyciela obowiązek ciągłego umysłowego przeobrażania się i doskonalenia. Uznaje, że nauczyciel w procesie wychowania przekazuje siebie, dlatego też przed społeczeństwem ponosi moralną odpowiedzialność za swój umysłowy sposób bycia, za swą postawę intelektualną, za swój poziom teoretyczny, „za sposobność swoich myśli, rzetelność w ich udzielaniu, za siłę swojego umysłu i jego sprawność”.
Według K. Sośnickiego bycie dobrym pedagogiem nie jest proste, wymaga nie tylko pewnych wartości wrodzonych, ale ustawicznej, wytrwałej pracy nad sobą. Pisze, iż praktyka pedagogiczna wskazuje, że istotnie istnieją osoby obdarzone szczególniejszym darem wychowawczym, ale ukazuje też, że praca nad sobą oparta na znajomości prawidłowości pedagogicznych i na doświadczeniu czerpanym z praktyki zawodowej własnej i innych wytwarza wysoką zdolność szybkiego orientowania się w niespodziewanych i niezwykłych sytuacjach pedagogicznych i właściwego ich rozwiązywania. W ten sposób nie tylko „wrodzoność” decyduje o talencie pedagogicznym, ale także sumienna i ciągła praca nauczyciela nad swoim doskonaleniem.
Jaki więc powinien być model współczesnego nauczyciela? Jakie kompetencje są mu szczególnie potrzebne? Przed rozważeniem zagadnienia pożądanych kompetencji chciałabym zatrzymać się jeszcze nad samym znaczeniem słowa „kompetencje” czy „kompetentny”.
Według Słownika Wyrazów Obcych człowiek „kompetentny” to: odpowiedni, zdolny, uprawniony do działania, decydowania; mający podstawy, kwalifikacje do wypowiadania sądów i ocen. Uważam, iż należałoby z wyraźnym rozróżnieniem traktować to słowo tak często mylone z kwalifikacjami. Kwalifikacje to papier urzędowy z pieczęciami, na którym zapisano nasz tytuł czy stopień naukowy. Można mieć kwalifikacje potwierdzone dyplomem, ale nie mieć kompetencji, czyli tak naprawdę nie być dobrym specjalistą w swojej dziedzinie. Dlatego na pewno każdy pracodawca przyjmujący do pracy osobę z wysokimi kwalifikacjami, na wszelki wypadek przygląda się w okresie próbnym kandydatom pod kątem zgodności ich formalnych kwalifikacji z rzeczywistymi kompetencjami.
W nawiązaniu do wstępnych rozważań, należy podkreślić, iż w sposób niejako oczywisty na czoło pożądanych kompetencji nauczyciela wysuwają się te, które można by nazwać kompetencjami osobistymi. Stanowią one bowiem swoistą podstawę dla kształtowania się i rozwoju kompetencji profesjonalnych. Co to zatem są owe kompetencje osobiste?
Otóż A. Brzezińska wyróżnia specjalnie ten rodzaj kompetencji, gdy rozważa zagadnienie wspomagania rozwoju człowieka dorosłego. Oprócz nich wymienia jeszcze dwa rodzaje kompetencji człowieka dorosłego: społeczno – organizacyjne oraz realizacyjne.
Kompetencje osobiste dotyczą jakości osobistego, indywidualnego funkcjonowania człowieka, drugie wiążą się z jakością jego społecznego funkcjonowania, te trzecie to różnorodne umiejętności i sprawności, także techniki działania przydatne w różnych sytuacjach. Człowiek o słabo rozwiniętych kompetencjach osobistych, nie potrafiący nawiązać i podtrzymywać kontaktu z innymi ludźmi będzie też – zdaniem A. Brzezińskiej – mało elastyczny w swych działaniach, będzie miał tendencję dostosowania wąskiego repertuaru podobnych technik działania. Sytuacje trudne będą wywoływały u niego stan silnego napięcia, trudno mu będzie modyfikować swój styl działania zależnie od zmieniającej się sytuacji. Będzie sztywny, pryncypialny, z uporem broniący swych przekonań, poglądów, oporny na kontrargumenty. Powodem takiego zachowania jest to, iż jego styl działania „nie wyrasta z niego”, nie ma poparcia we własnych, osobistych i społecznych kompetencjach, nie stanowi ich własnego przedłużenia.
A. Brzezińska traktuje kompetencje osobiste oraz społeczno – organizacyjne jako podstawę do uczenia się od innych i tworzenia przez samego siebie strategii i technik działania, do budowania swej własnej, osobistej, indywidualnej metodyki działania, do kształtowania swoistego stylu działania. Człowiek który ma oparte na solidnych podstawach (wiedzy i umiejętności) poczucie własnej kompetencji, ma dobry wgląd we własne możliwości, atuty i ograniczenia, który potrafi zachować równowagę między działaniem na rzecz innych a działaniem dla samego siebie jest bardziej otwarty, bardziej gotowy do zmiany, do działania w warunkach nowych, niestandardowych, trudnych emocjonalnie, wywołujących znaczne napięcie.
Typologia kompetencji A. Brzezińskiej dobrze odpowiada również wymogom związanym z rolą nauczyciela we współczesnej edukacji. Właśnie kompetencje osobiste nauczyciela są dziś w centrum zainteresowania, gdy rozważa się nowe zadania edukacji i realność ich spełnienia przez nauczycieli. Przy czym kompetencje osobiste w wypadku nauczycieli należałoby traktować nie tylko jako podstawę dla kształtowania kompetencji profesjonalnych, lecz także jako składnik jego profesjonalizmu.
Już w tym momencie widać, iż profesjonalizm nauczyciela, jego przygotowanie zawodowe obejmuje różne zakresy i wymiary jego kompetencji i sprawności, które przenikają się nawzajem , a wszystkie są jakby złączone osobowością nauczyciela, tym, kim on jest i jak sobie radzi z sobą samym i własnym rozwojem.
W związku z tym szczególnie istotnie wydaje się zwrócenie uwagi na specjalny typ kompetencji nauczyciela, jaki przybliża M. Dudzikowa, a są to kompetencje autokreacyjne. Można by je traktować jako warunek swoisty rozwinięcia się sfery podmiotowości i emancypacji, ale także jako rezultat zaistnienia tych sfer. Zarówno bowiem poczucie podmiotowości, jak i kompetencje emancypacyjne wyzwalają w jednostce naturalną aktywność kreacyjną, która z kolei wzmaga proces autokreacji, czyli samodzielnego kształtowania samego siebie.
M. Dudzikowa definiuje kompetencje autokreacyjne jako strukturę poznawczą. Jest ona złożona z określonych zdolności, zasilana wiedzą i doświadczeniem; zbudowana na zespole przekonań, iż za pomocą tych zdolności warto i można w danej sytuacji inicjować i realizować skuteczne zadania w celu osiągania we własnej osobowości i zachowaniach zmian zgodnych z pożądanymi przez siebie standardami.
Kompetencje autokreacyjne są szczególnie pożądane, wręcz niezbędne dla nauczycieli, gdyż istotą ich zawodu (pracy) jest przygotowanie innych („niedojrzałych”) do autokreacji w celu osiągania coraz wyższego poziomu dojrzałości osobowej i bogactwa osobowości.
Interesującą typologię kompetencji nauczycieli umożliwiających pełnienie ról społecznych formułuje D. Rusakowska. Są to kompetencje komunikacyjne, poznawcze i interakcyjne.
Kompetencje komunikacyjne autorka rozumie jako zdolność do szczerych i otwartych wypowiedzi, argumentacyjnego uzasadniania podejmowanych działań, a także porozumiewania się z uczniami, innymi nauczycielami i rodzicami. Są warunkiem współdecydowania i współdziałania.
Kompetencje poznawcze odpowiadają postawie badawczej poszukującej, wyrażającej się w podejmowaniu innowacji, uzupełnianiu wiedzy, analizowaniu, wyciąganiu wniosków. Podstawą kompetencji poznawczych - w ujęciu D. Rusakowskiej - jest świadomość teoretyczna, która wyraża się w refleksyjnym stosunku do podejmowanych działań. Umożliwia ona zrozumienie istoty procesów edukacyjnych. I w tym sensie kompetencje te określane są też jako interpretacyjne. Jest to zdolność do pogłębionego rozumienia rzeczywistości wychowawczej i roli szkoły jako „sfery publicznej" służącej urzeczywistnianiu idei demokracji.
Trzeci typ kompetencji - interakcyjnych - autorka określa jako zdolność do kształtowania partnerskich stosunków z uczniami, podmiotowego traktowania siebie i innych oraz inicjowania i utrzymywania kontaktów społecznych.
D. Rusakowska zwraca szczególną uwagę na istotne składniki wyróżnionych kompetencji nauczyciela, które można by też traktować jako nieodłączne warunki zaistnienia owych kompetencji, a są nimi: myślenie krytyczne, myślenie nieschematyczne i niezależne, a także refleksyjność, która jest warunkiem aktywnego doświadczenia pedagogicznego. W ten sposób kategoria doświadczenia (refleksyjnego) staje się centralnym punktem, ogniwem w procesie powstawania i rozwoju kompetencji nauczyciela.
Na podstawie powyższych rozważań można mówić o dwóch obszarach kompetencji zawodowych współczesnego nauczyciela, które są dziś najbardziej pożądane; są nimi kompetencje osobiste oraz realizacyjne spośród których na czoło zdają się wysuwać kompetencje komunikacyjne, poznawcze (interpretacyjne) i interakcyjne. Ich podstawę stanowi wiedza teoretyczna („wiedzieć, że”, „wiedzieć dlaczego”, „wiedzieć po co”), a także refleksyjne doświadczenie praktyczne. Przy czym kompetencje osobiste są rodzajem podłoża dla tych drugich, a także mają wpływ na pojawienie się i rozwój u nauczyciela postawy krytyczno-refleksyjnej wobec siebie i swego miejsca w edukacji, w kontekście jej celów i współczesnych uwarunkowań.
W świetle najnowszych tendencji naukowych nauczyciele muszą samodzielnie formułować zamiary oparte na przekonaniach, jak również muszą modyfikować swe przekonania i zamiary w świetle doświadczenia. To zdanie w sposób niezwykle zwięzły ukazuje istotę nauczycielskiej profesji, a także uświadamia, iż najważniejszą troską w procesie kształcenia nauczycieli jest umożliwienie dokonywania tych modyfikacji w sposób racjonalny, poprzez przygotowanie i wytworzenie u nauczycieli nawyku praktycznego rozumowania.
Nauczyciela tworzy osobowość, wiedza i doświadczenie. Głównymi zaś wyróżnikami pracy nauczycielskiej są: autonomia, samodzielność, nieskrępowana twórczość (nie zaprogramowana przez innych) i osobista odpowiedzialność. Profesjonalność, kompetencje muszą być osadzone w nim samym, muszą być przeniknięte indywidualnością.

2.3. Formy, metody, techniki pracy z dzieckiem w wieku przedszkolnym w świetle literatury przedmiotu.

Dziecko w wieku przedszkolnym wymaga szczególnej troski, należy, więc dbać o jego rozwój i w ten sposób budować fundament do późniejszej nauki szkolnej.
Wiek przedszkolny jest bardzo ważnym okresem w życiu każdego dziecka. Jest to czas konstruowania własnego „Ja”, czas tworzenia kontaktów z innymi ludźmi, czas budzenia się uczuć do innych ludzi.
Dzieci w tym wieku stosunkowo łatwo poddają się działaniom wspomagającym ich rozwój. Każde dziecko rodzi się wszechstronnie uzdolnione, z pełną możliwością rozwoju we wszystkich kierunkach, potencjalną inteligencją, zadatkami na rozwijanie twórczości, oraz dużym talentem społecznym. Trzeba, zatem stworzyć mu możliwość maksymalnego rozwoju. To my dorośli, rodzice i nauczyciele powinniśmy odgrywać znaczą rolę w zapewnieniu im pełnej samorealizacji. Pomagając dziecku w drodze do wspaniałej przyszłości wzbogacamy nie tylko świat dziecka, ale także swój własny.

Współczesna edukacja przedszkolna kładzie nacisk na nowy styl pracy z dzieckiem. Nauczyciel traktuje dziecko jako partnera, pomaga mu w indywidualnym rozwoju. Wskazuje, w jakim kierunku rozwój ten może i powinien zmierzać. W tym celu działania edukacyjne nauczyciela powinny być skierowane na stosowanie różnorodnych metod w pracy dydaktyczno – wychowawczej. Skierowane są one na dziecko, jego wychowanie, oraz prawidłowy i wszechstronny rozwój. Wychodzą one naprzeciw ogólnym potrzebom życia społecznego i gospodarczego oraz związanej z tym sytuacji rodziny. Stosowane w przedszkolu metody prowadzenia zajęć odnoszą się do sposobów pracy nauczyciela z dziećmi i służą realizacji wyznaczonych celów zajęć. Są one odmienne od metod szkolnych.
Można wyodrębnić trzy grupy metod: oglądowe, słowne, oraz praktycznego działania. Przenikają się one wzajemnie i rzadko występują w swojej czystej postaci. Jednak niektóre z nich są dominujące w konkretnych rodzajach zajęć.
Metoda oglądowa – oparta na obserwacji i pokazie pojawia się podczas spacerów, wycieczek, czy oglądania różnego rodzaju ilustracji.
Metoda słowna wykorzystywana jest wykorzystywana w czasie słuchania różnego rodzaju utworów literackich: wierszy, opowiadań, bajek itp.
Obok metod działań odnoszących się do organizacji pracy nauczyciela można wyodrębnić metody odnoszące się do działań dziecka związanych z procesem uczenia się. Przedstawiają one możliwości wielostronnego uczenia polegającego na: przyswajaniu (podanego, gotowego materiału), odkrywaniu (nowych wiadomości podczas rozwiązywania problemów, oraz samodzielnego poszukiwania), przeżywaniu (różnorodnych treści i wartości), działaniu (polegającym na zmienianiu rzeczywistości i samego siebie poprzez sprawdzanie wiadomości w praktyce).

Wielostronne uczenie się przeciwstawia się jednostronnemu uczeniu się, czyli nauczaniu opartemu głównie na przyswajaniu gotowej wiedzy podanej przez nauczyciela. Takiemu wielostronnemu uczeniu odpowiadają metody nauczania, takie jak:
• metody podające (przyswajanie): opowiadanie, pogadanka, historyjka
obrazkowa, wiersze, piosenki, praca z tekstem,
• metody problemowe (odkrywanie): gry dydaktyczne, „burza mózgów”,
inscenizacja,
• metody aktywizujące (przeżywanie): drama, wystawa, pokaz,
• metody praktyczne (działanie): ćwiczenia.
Dobór metod zależy od indywidualnych możliwości dzieci oraz od tego, jakie umiejętności zaplanowaliśmy kształcić w danej chwili. Zatem najlepszymi metodami są te, które aktywizują i motywują dziecko oraz umożliwiają praktyczne zastosowanie zdobytej wiedzy.
W codziennej pracy z dziećmi w naszym przedszkolu wykorzystuje się różne metody, oraz elementy niektórych z nich (np. elementy metody Dobrego Startu M. Bogdanowicz).
Zarówno wszystkie metody, jak i techniki służą wspomaganiu wszechstronnego rozwoju dziecka rozbudzając jego aktywność twórczą, zapewniając pozytywną motywację do podejmowania zadań, a tym samym rozwijając wiarę we własne siły i możliwości.

METODY AKTYWNOŚCI RUCHOWEJ I TAŃCA

Metoda Ruchu Rozwijającego Weroniki Sherborne
Metoda ta wspiera i stymuluje rozwój dziecka. Nadrzędnym celem tej metody jest osiągnięcie wewnętrznego spokoju, uświadomienie sobie własnej wartości, odprężenie się, zrelaksowanie, a także rozwijanie wzajemnych kontaktów i porozumiewanie się poprzez ćwiczenia. Można do tego dojść stopniowo: początkowo poprzez poznanie samego siebie, swego ciała, następnie przeniesienie poczucia własnego bezpieczeństwa na najbliższe otoczenie i wreszcie nawiązanie stosunków z innymi ludźmi. Dopiero wtedy umysł staje się bardziej samodzielny, przygotowany do tworzenia, co w konsekwencji prowadzi do uzmysłowienia sobie własnej wartości, celowości oraz działania sprzyjającego dobremu samopoczuciu. Głównym założeniem tej metody jest posługiwanie się ruchem jako narzędziem we wspomaganiu rozwoju psychoruchowego dziecka oraz w terapii zaburzeń rozwoju. Jest ona szczególnie przydatna w pracy z dziećmi nadpobudliwymi, agresywnymi, lękliwymi oraz w przypadkach głębszych zaburzeń rozwojowych. Podstawowym założeniem tejże metody jest rozwijanie przez ruch:
• świadomości własnego ciała i usprawniania ruchowego,
• świadomości przestrzeni i działania w niej,
• dzielenia przestrzeni z innymi ludźmi i nawiązywania z nimi bliskiego kontaktu.
Udział w ćwiczeniach metodą W. Sherborne ma na celu stworzyć dziecku okazję do poznawania własnego ciała, usprawnienia motoryki, poczucia swojej siły, sprawności i w związku z tym możliwości ruchowych. Podczas ćwiczeń ruchowych dziecko może poznać przestrzeń, w której się znajduje, staje się bardziej aktywne, przejawia większą inicjatywę, może być twórcze.
W. Sherborne w swoim programie ćwiczeń ruchowych wyróżnia następujące grupy ćwiczeń, wspomagające rozwój dziecka: ćwiczenia prowadzące do poznania własnego ciała.

Zgodnie z intencjami i wskazówkami W. Sherborne ćwiczenia wykonywane tą metodą są bardzo proste, a ich ilość jest nieograniczona, zależy od fantazji i pomysłowości ćwiczących.
W czasie prowadzenia zajęć metodą Ruchu Rozwijającego należy pamiętać o przestrzeganiu trzech podstawowych zasad:
1. można zachęcać dziecko do wspólnej zabawy, ale nie wolno go do niej zmuszać,
2. należy wzbogacać ćwiczenia o pomysły dzieci, aby kształtować ich postawę kreatywną,
3. należy pamiętać o stopniowaniu trudności:
- ćwiczenia rozpoczynamy w parach, potem w trójkach, a następnie w grupie, aby pod koniec zajęć powrócić do ćwiczeń w parach,
- na początku zajęć prowadzić ćwiczenia jak najbliżej podłogi, stopniowo przechodząc do ćwiczeń ponad podłożem i pod koniec powrócić do ćwiczeń na podłodze,
- zaczynać zajęcia od ćwiczeń rozluźniających, relaksujących, następnie wykonywać bardziej dynamiczne, by po jakimś czasie wrócić do ćwiczeń uspokajających.
Zabawa, miła atmosfera, osiąganie sukcesu w każdym ćwiczeniu i wspólna radość z pokonywania trudności są warunkiem powodzenia w wyrównywaniu u dzieci występujących zaburzeń, oraz satysfakcji z uczestnictwa w zajęciach.

Metoda gimnastyki twórczej (ekspresyjnej) Rudolfa Labana
Metoda ta, nazywana jest także metodą improwizacji ruchowej. Ważną rolę odgrywa tu inwencja twórcza ćwiczącego, jego pomysłowość, fantazja, oraz doświadczenie ruchowe.
Operuje się tu zadaniami ruchowymi otwartymi i zamkniętymi, opowieścią ruchową, ruchem zabawowo – naśladowczym, inscenizacją, improwizacją ruchową, pantomimą, mimiką, groteską, kanonami ruchowymi, ćwiczeniami muzyczno – ruchowymi przy użyciu instrumentów perkusyjnych, oraz muzyki żywej i mechanicznej, zabawami rytmiczno – tanecznymi, elementami tańców regionalnych i narodowych, które komponuje się następnie w małe układy.
Trzeba jednak nadmienić, iż czasem wprowadza się tu ruch naśladowczy, bądź też wykonywany w formie ścisłej. Jest to niezbędne zwłaszcza przy wprowadzaniu ćwiczeń muzyczno – ruchowych i tańców.
Omawiana metoda nie służy jednak nauczaniu techniki ruchu gimnastyczno – sportowego, lecz rozbudzaniu zdolności tanecznych już od najmłodszych lat. W swojej metodzie R. Laban uważa taniec jako zdolność wypowiadania swoich wrażeń, uczuć, oraz przeżyć przy pomocy ruchu.
Jak wszystkie metody twórcze, tak i omawiana metoda nie zaleca żadnego z góry narzuconego toku.
Najistotniejsze jest przestrzeganie trzech zasad:
• wszechstronności,
• stopniowania trudności,
• naprzemienności wysiłku i rozluźnienia, koncentracji i
rozproszenia.
Nauczyciel staje się tutaj współuczestnikiem i współpartnerem zabawy.
Stosowanie gimnastyki twórczej w przedszkolu będzie owocowało zwiększeniem intensywności zajęć ruchowych i zaangażowaniem dzieci w podejmowaną działalność. W gimnastyce tej, bowiem zadania ruchowe następują szybko po sobie, nie wymagają dłuższych objaśnień, pokazu, oczekiwania na swoją kolej, oraz charakteryzują się płynnością ruchu i totalną pracą wszystkich organów i narządów ustroju ze znaczącym udziałem centralnego układu nerwowego.
Metoda gimnastyki ekspresyjnej, która rozwija zdolności twórcze i odkrywcze w pracy z dziećmi w przedszkolu, może ujawniać się w trojaki sposób:
• sporadycznie w formie krótkich wstawek uatrakcyjniających zajęcia,
• przez prowadzenie większych fragmentów zajęć,
• przez prowadzenie całych jednostek metodycznych omawianą
metodą.
Metoda Carla Orffa
Twórca tej metody wyszedł z założenia, iż ćwiczenie gimnastyczne należy rozwijać w ścisłej korelacji z kulturą rytmiczno – muzyczną, oraz kulturą słowa. Jego zdaniem muzyka rodzi się z mowy, ruchu i gestu. Oznacza to w praktyce, że wykorzystane i przetworzone na język muzyczny powinno być to, co dziecku najbliższe: słowo, gest, ruch, otoczenie. Zaspokojenie potrzeby ruchu w formie dobranej przez samo dziecko, daje okazję do rozładowania napięć emocjonalnych, do ich odreagowania.
Oprócz tego funkcja terapeutyczna przejawia się także w umożliwieniu dziecku ćwiczenia specyficznych umiejętności, które nie zostały zupełnie opanowane, lub ich opanowanie jest utrudnione.
Jeśli opanowanie tych szczególnie trudnych umiejętności będzie wplecione w zabawę, to istnieje duża szansa na to, że dziecko opanuje je szybciej, a jego uwaga nie będzie skupiona wprost na tym, co sprawia mu trudność, ale na przyjemności, jaką niesie mu zabawa.
Ćwiczenia rytmiczne pozwalają na odkrycie własnych możliwości wypowiadania się, na odkrycie w sobie rytmu, oraz tworzenie muzyki w najprostszych jej formach, a także na poznawanie muzyki i wnikanie w jej tajniki. Dlatego twórca tej metody nawiązuje do tradycyjnych, zanikających we współczesnych czasach form zabaw, ćwiczeń, tańców, muzyki, porzekadeł, legend, baśni, poezji, prozy itp.
Głównym celem i zadaniem metody jest wyzwolenie u dzieci tendencji do samoekspresji i rozwijania inwencji twórczej (zwłaszcza powiązanie muzyki z ruchem stanowi bardzo charakterystyczny rys omawianej metody).
Zarówno muzyka jak i ruch, oraz żywe słowo przenikają się wzajemnie, przy czym w konkretnych ćwiczeniach dominuje zwykle jeden z wymienionych elementów.
Szeroko rozbudowany repertuar ćwiczeń i zabaw daje możliwość rozwijania inwencji zarówno dzieciom wysoko uzdolnionym, jak i zaniedbanym, które mają okazję wyrównać swoje braki.
Ćwiczenia rytmiczne
Polegają one na ćwiczeniach ciała, które są wykonywane na „różne polecenia” muzyczne, oraz przeżywaniu a następnie wyrażaniu ruchem i gestem ciała, treści emocjonalnych zawartych w muzyce.
Ruch muzyczny jest jakby połączeniem muzyki i plastyki.

W czasie ćwiczeń rytmicznych dokonuje się przetwarzanie odbioru wrażeń słuchowych na ruch i gest ciała, ponieważ ruch i rytm muzyczny są przedłużeniem rytmu biologicznego człowieka.
Ćwiczenia rytmiczne stwarzają możliwość odczuwania muzyki ciałem, sercem, myślą, stopniowo uczą umiejętności wypowiadania się, otwierania własnej osobowości dla świata, dla otoczenia. Aktywizują one ciało i psychikę dziecka, przyzwyczajają je do bacznej postawy w oczekiwaniu na polecenie muzyczne, następnie również na silne bodźce, do gotowości reakcji.
Ćwiczenia te tworzą nowe odruchy i rozwijają sprawność aparatu mięśniowo – ruchowego, to zaś ważne jest dla każdego człowieka, a przede wszystkim dla dzieci w okresie rozwoju. Przez ćwiczenia rytmiczno – muzyczne dziecko dochodzi do zupełnego podporządkowania aparatu ruchowego swej woli. Mają one również wielki wpływ na opanowanie nieśmiałości i nerwowości dzieci, są doskonałą formą pobudzania aktywności, wiary we własne siły, pełnią rolę relaksu i terapii.
Ćwiczenia rytmiczne wpływają niezawodnie na rozwój pewnych zdolności intelektualnych: ćwiczą i rozwijają umiejętność koncentracji i równoczesnej obserwacji kilku zjawisk, kształcą szybką reakcję intelektualną, przyczyniają się do rozwoju spostrzegawczości, umiejętności porównywania i analizy, pamięci, wreszcie rozwoju wyobraźni i twórczej gotowości.
Wiele ćwiczeń polega na swobodnej improwizacji, przy czym zwraca się uwagę na naturalny, niewymuszony i piękny plastyczny gest.

Metoda aktywnego słuchania muzyki według Batii Strauss
Metoda Batii Strauss pozwala na przybliżenie dzieciom muzyki klasycznej. Dzieci aktywnie słuchają tzn. słuchając, wykonują proste ruchy rytmiczne siedząc, lub proste ruchy taneczne proponowane przez nauczyciela. W przypadku dzieci młodszych są to proste ruchy ilustracyjne, krótkie opowiadania związane z każdym utworem muzycznym. Poprzez „aktywne słuchanie” dzieci nieświadomie poznają strukturę utworu muzycznego.

Kontakt z muzyką jest dla dziecka źródłem twórczych poczynań, różnorodnych poszukiwań, stymuluje dziecko do samowyrażania się (np. w tańcu, śpiewie). Poprzez kontakt z muzyką rozwijają się u dziecka dodatnie cechy charakteru, zdolności poznawcze, a cała osobowość kształtowana jest harmonijnie i wielostronnie.
Do wartości wychowawczych muzyki można zaliczyć:
- kształtowanie kultury muzycznej,
- doskonalenie smaku,
- rozwijanie umiejętności słuchania,
- rozumienie własnej psychiki, obyczajów, warunków do życia,
- rozbudzanie zainteresowań i sympatii do ludzi,
- kształtowanie umiejętności wypowiadania się,
- odczuwanie piękna,
- oddziaływanie na dyspozycję dziecka do pracy, oraz na pamięć,
- rozwijanie poczucia więzi grupowej,
- rozwijanie samodzielności.

Pedagogika zabawy Klanza
Nazwa tej metody nasuwa skojarzenia: „coś jest przyjemne, coś wyzwala spontaniczność, coś wyzwala radość”.
Pedagogika ta włącza do nauczania i wychowania metody kreatywne, aktywizujące, pobudzające emocje i wyobraźnię, z przełożeniem ich na takie sytuacje, w których uczestnik grupy może bez lęku rozwijać swoje najlepsze strony.
Wymiana myśli i odczuć, zrozumienie problemu, który można wspólnie rozwiązać sprzyjają integracji w grupie. Uczestnicy zabawy, bawiąc się pozbywają się stresu i niepewności, stają się otwarci na drugiego człowieka, ćwiczą się również w asertywności.
Dzięki pozytywnemu oddziaływaniu grupy, dzieci czują się bardziej dowartościowane, co wyzwala w nich chęć do działania.
Metod związanych z pedagogiką zabawy najlepiej uczyć się przez przeżywanie. Tylko wtedy dzieci dobrze się bawią, czują się odprężone i radosne.

Gry planszowe
Jest to metoda zawierająca treści dydaktyczne i wychowawcze. Uczy ścisłego przestrzegania reguł, aktywizuje dzieci, integruje różne dziedziny, oraz przyspiesza ich rozwój.
Gry planszowe uczą twórczego myślenia, rozwijają wyobraźnię, nadają sens pracy, zmuszają do współdziałania, uczą planowania pracy, stwarzają okazję do rozwijania umiejętności, dają satysfakcję z pracy którą wykonują, a treści ujęte w grach głęboko zapadają graczom w pamięci.

Metoda twórczego myślenia J. Osborne – „Burza mózgów”
Metoda ta jest szczególnie polecana podczas rozwiązywania problemów. Wszyscy uczestnicy mają prawo zgłaszać swoje pomysły, ponieważ nie podlegają one ocenie (co jest bardzo istotne w pracy z dziećmi).
Ważna jest duża ilość pomysłów, lecz nie jest istotne, kto jest autorem pomysłów. Po zakończeniu zgłoszeń, można przystąpić do oceny pomysłów pod kątem przydatności w pracy.
Metoda twórczego myślenia polecana jest w codziennej pracy z dziećmi, gdyż: wspaniale integruje grupę, rozwija fantazję, rozbudza w dziecku wyobraźnię twórczą.

TECHNIKI PARATEATRALNE

Drama
Drama jest metodą nauczania – uczenia się, ponieważ wyróżniają ją charakterystyczne, specyficzne czynności nauczyciela i ucznia. Czynności nauczyciela polegają na przekazywaniu dzieciom poleceń i prośba, aby rozwiązali konkretny problem wchodząc w role i rozwiązując go w sytuacji fikcyjnej. Dzieci najczęściej w małych grupach przygotowują się do realizacji zadania, a następnie przedstawiają je w formie improwizacji.
Dzieci biorące udział w dramie pogłębiają swoje przeżycia i realizują się twórczo, uczą się analizować różne reakcje: pozytywne, negatywne, a jednocześnie dokonują korekty zachowań.
Nauczyciel pracujący techniką dramy powinien pamiętać o podstawowych zasadach nauczania, zwłaszcza o zasadach stopniowania trudności. Dramę należy bowiem wprowadzać od najprostszych jej technik (np. improwizacje w 2-3 osobowych zespołach), aż do scen improwizowanych z większą ilością dzieci.
W pracy z dziećmi młodszymi, stosowane techniki dramowe dające dobre efekty pracy to gry dramowe, rzeźby, oraz fotografie. Polecenia nauczyciela powinny być tutaj proste a problem do rozwiązania bliski i znany dzieciom, poczynając od tego, co jest bliższe dzieciom, przechodząc stopniowo do tego, co dalsze, nowe i nieznane.
Zastosowanie dramy jako metody pracy z dziećmi umożliwia: rozwijanie w dziecku wiary w siebie, kształcenie pełnej osobowości, pobudzanie harmonijnego rozwoju, rozszerzanie zakresu aktywności dziecka, wykorzystywanie w codziennej praktyce wychowawczej elementów sztuki w różnych jej przejawach (muzyka, teatr, plastyka), rozwijanie wrażliwości, wyobraźni i doświadczeń , stwarzanie takich sytuacji, w których dziecko uczy się dokonywać samodzielnych wyborów i podejmować decyzje, kształtowanie postawy otwartej i kreatywnej, nacisk na indywidualny rozwój dziecka, rozwijanie i wzbogacanie słownictwa.
W grupie pracującej metodą dramy dzieci uczą się przede wszystkim współpracy, bycia ze sobą, wzajemnej akceptacji, znika wstydliwość, a w jej miejsce pojawia się otwartość, szczerość, pewność siebie, umiejętność dzielenia się i pomagania sobie.
W dramie każdy odnosi sukces. Nie ma tu, bowiem nieważnych ról, nie jest to teatr, nie chodzi tu o wyreżyserowane popisy aktorskie, więc nie ma tu ról, które mogłyby być źle zagrane.

Technika zmiany ról
Technika ta polega na tym, że rola, jaką ma odegrać dziecko powinna mu umożliwić zdobywanie nowych doświadczeń.
To dzięki technice zmiany ról dziecku z objawami lęku w interakcjach społecznych, nieśmiałemu organizujemy zabawę, w której ono gra rolę nauczyciela, a nauczyciel przyjmuje na siebie rolę dziecka.
Zawsze jednak rozpoczynamy od stworzenia takiej sytuacji zabawowej, w której tkwią warunki sprzyjające wyzwalaniu u dziecka niezależnego zachowania się w różnych miejscach i różnych sytuacjach.

Pantomima
Połączenie ruchu, gestu, mimiki – właściwie każdą sytuację można wyrazić ruchem, dlatego pantomima jest bardzo przydatną metodą już w pracy z dziećmi młodszymi. Pozwala ona na ujawnianie swoich uczuć, oraz emocji.
Pantomima stwarza wspaniałe sytuacje, w których wyobraźnia uaktywnia się jednocześnie u osoby prezentującej pantomimę w różnych sytuacjach, jak również u jej odbiorcy.

Teatrzyk kukiełkowy, pacynkowy
Teatrzyk kukiełkowy, czy pacynkowy to taki teatrzyk, w którym dzieci samodzielnie wykonują kukiełki oraz pacynki stosowane później w różnych sytuacjach. Dzieci stają się wtedy reżyserami, scenografami, scenarzystami.
Często sytuacje teatralne dają nam okazję do rozmów z dziećmi na temat uczuć, emocji, oraz motywów działania.
Wszelkiego rodzaju teatrzyki, w których wykorzystuje się zarówno kukiełki jak i pacynki, wyzwalają aktywność twórczą, często przełamują barierę lęku, oraz nieśmiałości u wielu dzieci.

METODY Z ZAKRESU EDUKACJI MATEMATYCZNEJ

Edukacja matematyczna według Edyty Gruszczyk – Kolczyńskiej i Ewy Zielińskiej. W edukacji matematycznej przedszkolaków najważniejsze są osobiste doświadczenia dziecka, stanowiące budulec, z którego dziecko tworzy pojęcia (matematyczne) oraz umiejętności. Doświadczenia te przyczyniają się do rozwoju myślenia i hartowania dziecięcej odporności. Podczas ich przetwarzania dziecko musi mówić, sprzyja to bowiem koncentracji uwagi i pomaga dostrzegać to, co najważniejsze.
Zajęcia dla dzieci powinny być wypełnione zabawami, ciekawymi zadaniami i grami. Celem tej metody jest wspomaganie rozwoju umysłowego dzieci i dobre przygotowanie dzieci sześcioletnich do podjęcia nauki w szkole. Powstała ona w wyniku badań naukowych zmierzających do połączenia w jeden proces: intensywnego wspomagania rozwoju inteligencji operacyjnej dzieci, kształtowania odporności emocjonalnej potrzebnej dzieciom do pokonywania trudności, rozwijania umiejętności matematycznych stosowanych w codziennym życiu i wymaganych potem na lekcjach matematyki.

METODY WSPOMAGAJĄCE NAUKĘ CZYTANIA

Metoda odimiennej nauki czytania dr Ireny Majchrzak
Odimienna metoda nauki czytania dotyczy elementarnej nauki czytania oraz przygotowania dziecka do nauki pisania.
W wieku przedszkolnym dominującą rolę odgrywa zabawa i dlatego wszelka nauka powinna mieć taki charakter. Dziecko, które zaczyna naukę czytania, powinno na samym początku otrzymać przekaz, że słowo napisane jest nośnikiem tych samych znaczeń, co słowo mówione.
Dr Irena Majchrzak uważa, iż najmniejszą jednostką poznawczą systemu, jakim jest pismo, musi być od razu całe słowo. Wtedy celem odczytywania jakiegokolwiek napisu jest zrozumienie jego treści.
Odimienna metoda nauki czytania stosowana jest już wśród bardzo małych dzieci (2–3 latki). Punktem wyjścia jest pokazanie dziecku jego imienia – „wizytówki”, a następnie imion znanych bliskich mu osób. Dzięki temu dziecko zauważa, iż imię można nie tylko usłyszeć i wymówić, lecz również zobaczyć, że samo dziecko zostało przedstawione w kształcie liter, lub, że zostało schowane za zasłoną liter. Następne etapy to wiele gier i zabaw pozwalających dzieciom na poznanie pozostałych imion, wyrazów, oraz liter alfabetu.
„Sprawdzanie obecności”, „ściana pełna liter”, „deszcz imion”, „targ liter”, „gra w sylaby”, „nazywanie świata” i inne sformułowania – to nazwy ćwiczeń oraz hasła charakterystyczne dla metody dr Ireny Majchrzak.
Metoda ta uwalnia od napięć i lęków nie tylko dziecko, lecz także nauczycieli, wychowawców i rodziców.
Wszelkie zabawy oraz ćwiczenia uwzględniające założenia metody dr I. Majchrzak, przeprowadzane na zasadzie pełnej dobrowolności w indywidualnym tempie, są bardzo ciekawe, urozmaicone i za każdym razem dostarczają nowych doświadczeń. Ułatwiają one dzieciom pierwsze kontakty i wzajemne poznanie się, przyczyniają się do integracji grupy. Dzieci poznają szybko swoje imiona i nie muszą zwracać się do siebie w formie bezosobowej.

Metoda Dobrego Startu Marty Bogdanowicz
Założeniem Metody Dobrego Startu jest jednoczesne rozwijanie funkcji językowych, funkcji spostrzeżeniowych: wzrokowych, słuchowych, dotykowych, motorycznych i kinestetycznych (czucie ruchu), oraz współdziałania między tymi funkcjami, czyli integracji percepcyjno – motorycznej. Są to funkcje, które leżą u podstaw złożonych czynności czytania i pisania. Usprawnienie w tym zakresie, jak również kształtowanie lateralizacji (ćwiczenia ustalenia ręki dominującej) i orientacji w prawej i lewej stronie ciała jest wskazane dla dzieci przygotowujących się do nauki czytania i pisania, natomiast jest niezbędne dla dzieci, u których występują opóźnienia rozwoju tych funkcji. Ćwiczenia prowadzą do większej harmonii rozwoju psychoruchowego: wyższego poziomu rozwoju i współdziałania funkcji intelektualnych (mowy, myślenia) i instrumentalnych (spostrzeżeniowo – ruchowych).
Struktura zajęć prowadzonych MDS jest następująca: zajęcia wprowadzające, zajęcia właściwe ( ćwiczenia ruchowe, ćwiczenia ruchowo – słuchowe, ćwiczenia ruchowo–słuchowo–wzrokowe),zajęcia końcowe.
Zajęcia z dzieckiem przedszkolnym, prowadzone Metodą Dobrego Startu odbywają się w formie zespołowej. Ćwiczenia te mogą być prowadzone z całą lub połową grupy. Wybór wzorów, odrzucenie niektórych z nich (zbyt trudne), szybkość ich opracowania uzależniamy od poziomu rozwoju psychomotorycznego dzieci objętych ćwiczeniami. Warunkiem skuteczności stosowania tej metody jest dokładne wykonywanie ćwiczeń.

TECHNIKI RELAKSACYJNE

Masaż relaksacyjny
Masaż relaksacyjny będący jedną z technik relaksacyjnych opiera się na zabawie bazującej na naturalnej aktywności dziecięcej, służy pogłębianiu kontaktów pomiędzy dziećmi i dorosłymi, odprężaniu i wspólnemu przeżywaniu radości. Podczas tego typu zabaw używany jest spowolniony ruch i gesty: głaskania, kołysania, drapania, itp. Są to spontaniczne ruchy, pomagające w odpędzeniu zmartwień, napięć, zwiększeniu pewności siebie. Masaż relaksacyjny wymaga od dzieci osobistego zaangażowania, wspomaga i ćwiczy koncentrację. Jego głównym celem jest łagodzenie wewnętrznych napięć, zmniejszenie stresu, stworzenie warunków sprzyjających odprężeniu, rozwijanie twórczej wyobraźni.

Muzyka relaksacyjna
Jest ona najprostszą a zarazem bardzo skuteczną formą kształtowania pozytywnych emocji wśród dzieci polegającą na słuchaniu krótkich utworów lub fragmentów odpowiednio dobranej muzyki artystycznej, poważnej.
Muzyka relaksacyjna ma bardzo duży wpływ na zdrowie i dobre samopoczucie. Pozwala ona redukować stres, lęki, depresje.
Bardzo ważna w doborze muzyki do ćwiczeń jest tonacja, tempo, oraz czynniki psychologiczne, fizjologiczne i estetyczne, po to by spowodować różnorodne reakcje słuchowe, fizyczne i emocjonalne.

Przez formy organizacyjne pracy pedagogicznej rozumie się rozplanowane w czasie i przestrzeni powiązane ze sobą wzajemne czynności nauczyciela i dzieci. W systemie wychowania przedszkolnego formy te odnoszą się do całości sytuacji związanych z trybem życia dzieci i podstawowymi rodzajami ich działalności.
Formy organizacyjne obejmują typowe sytuacje wychowawcze, naturalne i celowo zorganizowane, powtarzające się systematycznie lub okolicznościowo w rozkładzie dnia pracy przedszkola.
Program Wychowania Przedszkolnego „ Moje Przedszkole” podkreśla, że: „ Jednym z wielu ważnych uwarunkowań w osiąganiu zamierzonych celów jest stosowanie atrakcyjnych form i metod pracy opartych na : różnorodnych zabawach, obserwacji i pokazie, działaniu, przekazie słownym, przykładzie osobistym, rozwiązywaniu zadań według własnego pomysłu, samodzielnym doświadczeniu dziecka, spontanicznej, swobodnej aktywności własnej dziecka, grach dydaktycznych, zajęciach dramowych.
Podstawowymi formami organizacyjnymi pracy jest działalność:
1. indywidualna
2. zespołowa
3. zbiorowa ( zajęcia z całą grupą ).
Natomiast podstawową formą aktywności dziecka jest zabawa, która jest dominująca w wychowaniu przedszkolnym. Stąd wypływa powszechnie znana prawda, że dziecko powinno uczyć się - bawiąc i bawić się - ucząc. Oznacza to, że proces nauczania powinien być związany z zabawą. Dziecko przedszkolne przejawia najczęściej swą aktywność zabawową w zabawach manipulacyjnych, konstrukcyjnych, tematycznych, dydaktycznych i ruchowych.
Obok tego pojawiają się także elementy innych form działania, związane z nauką i pracą.