Program zajęć aktywizujących wybór zawodu i szkoły dla uczniów gimnazjum

PROGRAM ZAJĘĆ AKTYWIZUJĄCYCH
WYBÓR ZAWODU DLA UCZNIÓW
GIMNAZJUM

MODUŁ I- Poznawanie siebie
MODUŁ II-Poznawanie zawodów
MODUŁ III- Ścieżki edukacji


Opracowanie: Joanna Chmielewska

WSTĘP
Jeżeli chcemy skutecznie pomagać uczniom w podejmowaniu decyzji zawodowych, należy sobie zdawać sprawę z tego, w jak trudnym okresie rozwojowym znajduje się młodzież w momencie podejmowania decyzji. Chociaż wybór zawodu nie dotyczy tylko okresu dojrzewania, ponieważ jest procesem rozpoczynającym się wcześnie i trwającym nadal, to jednak pierwszą decyzję zawodową podejmują uczniowie już w kl. III gimnazjum, a więc gdy mają 15-16 lat. Etap ten jest rzeczywiście punktem zwrotnym i okresem przełomowym, ponieważ związany jest ze zmianami fizycznymi, dojrzewaniem płciowym, zmianami psychicznymi, wzmożoną emocjonalnością; nazywany jest często okresem „ burzy i naporu”, „wiekiem konfliktów”, „wiekiem problemów”. Wtedy bowiem z jednej strony młodzież ma problemy sama ze sobą, z którymi trudno jej uporać się, z drugiej strony zaś młodzież sama stwarza wiele problemów swoim rodzicom, nauczycielom, społeczeństwu. Młody człowiek zaczyna wówczas myśleć samodzielnie, jest refleksyjny, zauważa niesprawiedliwości świata, a nie ma jeszcze do nich potrzebnego dystansu. Musi przystosować się do nowych skomplikowanych sytuacji, do norm społecznych, przeciwko którym często się buntuje. Nie jest już dzieckiem, ale nie jest jeszcze osobą dorosłą, więc często czuje się niepewny, nieśmiały, brak mu zdeterminowania, konsekwencji w działaniu. Część młodzieży potrafi samodzielnie poszukiwać własnej drogi życiowej, ale bardzo duża część ma problem z wyborem zawodu i szkoły. Stając przed trudną zawodową decyzją młodzież zmuszona jest zastanowić się nad sobą i swoją przyszłością. Młody człowiek próbuje odpowiedzieć sobie na niełatwe pytania: Jaki jestem?, Do czego się nadaję? Co robić dalej? Jak wykorzystać swoje zdolności? Jakie mam szanse na otrzymanie pracy? Itp. Opisane wcześniej problemy wpływają na kształtowanie się obrazu własnej osoby, co z kolei ma duży wpływ na podejmowanie decyzji zawodowych. Teraz pojawiają się dodatkowo lęki związane z opuszczaniem znanej już szkoły, rozpoczęcia życia w nieznanym świecie. Trudności podjęcia decyzji wynikają również z tego, ze najczęściej zainteresowania w tym wieku są jeszcze zmienne. Poza tym uczniowie są bezradni, niedoinformowani, niewiele wiedzą na temat rynku pracy, zawodów, szkół i egzaminów. Nie wiedzą, jakie mają przeciwwskazania do wykonywania zawodów, jakie są strategie podejmowania decyzji zawodowych. Na koniec wreszcie boją się bezrobocia i tego, że nawet, jeżeli zdobędą pracę, to nie będą mieli zagwarantowanych godziwych zarobków.

Aby decyzja dotycząca wyboru przyszłej szkoły i zawodu była trafna, wymaga ona pomocy ze strony szkoły i rodziców. Podejmując decyzje o wyborze danego zawodu, młodzież powinna mieć określone predyspozycje do pełnienia danej funkcji zawodowej jak również określone warunki rozwojowe, zdrowotne i psychofizyczne, co do wyboru danego zawodu. To wszystko wymaga długotrwałej pracy ze strony szkoły, dlatego tak ważne jest rozpoczynanie orientacji zawodowej od najmłodszych lat szkolnych.
CHARAKTERYSTYKA PROGRAMU
Program zajęć składa się z trzech modułów, dotyczących poznawania siebie, świata zawodów, oraz ścieżki edukacyjnej.

CEL PROGRAMU: - przygotowanie uczniów do podjęcia trafnej decyzji zawodowej

CELE SZCZEGÓŁOWE:
-Wyzwalanie własnej aktywności uczniów w kierunku samopoznania
-wzbudzenie refleksji na temat samodzielnego podejmowania ważnych życiowo decyzji, poznania źródeł samowiedzy
- zapoznanie uczniów poznawanie zawodami, poznawanie grupami różnych zawodów
- zapoznanie uczniów z systemem edukacji, szkołami ponadgimnazjalnymi

METODY:
- wykład,
- burza mózgów
- psychozabawy
- praca w małych grupach

MODUŁ I- Poznawanie siebie

Temat: Poznaj siebie.

Przewidywane rezultaty:
- wzbudzenie refleksji na temat samodzielnego podejmowania ważnych życiowych decyzji
- rozwinięcie umiejętności dokonywania samooceny
- poszerzenie zasobu słownikowego
Pomoce:
-czyste kartki papieru, narzędzia do pisania, karty pracy: „koła olimpijskie”

Czas trwania: 45min

Przebieg zajęć:

Wprowadzenie do zajęć. Zawarcie kontraktu z klasą. Krótki wstęp o podejmowaniu decyzji w różnych sytuacjach życiowych, nawiązanie do decyzji dotyczących wyboru szkoły ponadgimnazjalnej przyszłego zawodu.
1. Prowadzący stawia następujący problem:
„Co to jest sukces?”, „Co jest potrzebne żeby sukces osiągnąć?”. Prowadzący rozdaje karteczki w dwóch kolorach i prosi, by uczniowie odpowiedzieli na nich na postawione pytania. Informuje, że każdy pomysł jest dobry nie podlega ocenie. Przewidywane odpowiedzi: talent, ćwiczenie, trening, ciężka praca, szczęście, stan zdrowia, zdolności, osobowość, wiedza, pomysłowość, zainteresowania. Uczniowie odpowiadają na postawione pytanie (czas pracy ok.5min). Następnie przyczepiają kartki z odpowiedziami do przygotowanej wcześniej planszy pod dwoma hasłami „sukces”, czynniki potrzebne do osiągnięcia sukcesu.
2. Ustalenie rangi ważności wymienionych czynników.
Wśród tych czynników są takie, które w sposób zdecydowanie silniejszy od innych warunkują osiągnięcie sukcesu. Prowadzący porządkuje dyskusje. Celem jest doprowadzenie do następującego wyboru:
- predyspozycje osobowościowe (mocne strony)
- zdolności
- zainteresowania
- warunki zdrowotne i fizyczne
- wiedza i umiejętności
Prowadzący prosi jedną osobę, aby wymienione czynniki wpisała w wcześniej przygotowany schemat kwiatka z pięcioma kwiatkami, w każdy płatek zostanie wpisany jeden z wymienionych wyżej czynników.

1. Ćwiczenie
Prowadzący rozdaje uczniom kartki, na których narysowane są koła olimpijskie. „Wyrażają one nadzieję, że wszyscy odniesiecie sukces na miarę starań, jakie sami poczynicie. Zacznijcie już dzisiaj od poznawania waszych mocnych stron: w każde z kół wpiszcie jedną cechę, która szczególnie was wyróżnia. Pamiętajcie może to być tylko cecha pozytywna. Uzupełniając koła, nie pomińcie żadnego z czynników wpisanych w płatki kwiatka.”
Uczniowie uzupełniają koła olimpijskie(czas pracy ok. 5 min).
Po wykonaniu ćwiczenia chętne osoby mogą podzielić się uwagami na temat trudności zadania. Prowadzący zadaje pytanie:” Jakie mogą być inne źródła informacji o nas samych?( informacje od osób trzecich: kolegów, rodziców, nauczycieli, bądź też testy, psychozabawy np. np. Test Preferencji Zawodowych)
5. Zakończenie zajęć. Prowadzący zachęca do odwiedzenia gabinetu Szkolnego Ośrodka Kariery i wykonanie testów, pomocnych w poznaniu siebie.

Temat: Poznaj siebie. Część druga.

Przewidywane rezultaty:
- poznanie przez uczniów czynników ważnych przy realizacji celów życiowych(m.in. osobowości, uzdolnień, zainteresowań)
- kształtowanie umiejętności samooceny i świadomości, jak wiele zależy od nas samych;
- wzmacnianie poczucia własnej wartości, zachęcanie do rozwijania mocnych stron osobowości i spożytkowania ich do osiągania wyznaczonych celów w życiu

Pomoce: Karta pracy „Jaka jest twoja osobowość”, „Kwestionariusz zainteresowań”, narzędzia do pisania, arkusze szarego papieru, czyste kartki do papieru.

Czas trwania: 45 minut

Przebieg:
1. Ćwiczenie utrwalające umiejętność poznawania samego siebie.
„Za chwilę każdy z Was dostanie karteczkę, na której wypisane są cechy opisujące ludzi. Przeczytajcie je uważnie. W trakcie czytania możecie stawiać znak „+” przy cechach, które „pasują” do Waszej osobowości*. Następnie, ze wszystkich oznaczonych, wybierzcie 10 i wpiszcie je do tabeli zamieszczonej na drugiej stronie”.(załącznik nr)
Ćwiczenie ma ułatwić Wam poznanie mocnych i słabych stron, a to ułatwi wam wybór dalszej drogi kształcenia.
2. Ćwiczenie „Maraton ludzi szczęśliwych”.
Nauczyciel proponuje dokończenie przez uczniów zdań: „Lubię siebie za...”, „Cenię w sobie...”, „Moją mocną stroną jest...”
3. Nauczyciel prosi uczniów, aby na czystej kartce napisali, jakie posiadają uzdolnienia, czyli umiejętności, w których są naprawdę dobrzy (lepsi od innych). Zwraca uwagę, że nie musza to być wyłącznie uzdolnienia ujawniające się podczas nauki, ale dotyczące różnych sytuacji życiowych. Po skończeniu pracy przez wszystkich, nauczyciel wpisuje na tablicy (w kolumnie) podawane przez uczniów przykłady uzdolnień, a w drugi listek koniczyny słowo uzdolnienia.
4. Ćwiczenie „Dopasowanie”
„Popatrzcie uważnie na tablicę. Spróbujemy wspólnie ustalić, w jakich sytuacjach życiowych wymienione przez was uzdolnienia byłyby szczególnie przydatne. Nauczyciel obok uzdolnień zapisuje odpowiedzi uczniów np. w majsterkowaniu, w szyciu, w pracy w banku, w pracy szkole itp. Sam również dopowiada przykłady. Wniosek: W swoich decyzjach zawodowych ludzie powinni brać pod uwagę posiadane zdolności i uzdolnienia. Łatwiej wtedy odnieść sukces zawodowy, praca jest wykonywana z większą przyjemnością i zaangażowaniem, przynosi też dużo satysfakcji osobistej
5. Prowadzący stawia pytanie:
„Czy w klasie są osoby, które coś kolekcjonują, albo coś budzi ich szczególną ciekawość?”, „ciekawość czego wynika chęć kolekcjonowania czegóś czy poszukiwania o czymś dodatkowych informacji?”
Poda słowo zainteresowania, nauczyciel wpisuje je w 3 listek koniczyny. Jeżeli ktoś nie ma sprecyzowanych zainteresowań to nie oznacza że nie odniesie sukcesu, ale powinien zastanowić się, w jakim obszarze czynności zawodowych pracowałoby mu się najlepiej, najlepiej jakiej pracy by unikał.
Wiele osób ma kłopoty z taką oceną, dlatego opracowano specjalne narzędzia do określenia sfer zainteresowań. Proponuje uczniom wypełnienie kwestionariusza zainteresowań(z uwagi na różne tępo pracy nauczyciel po przeczytaniu instrukcji, odczytuje treść pytań).
Uczniowie obliczają wyniki. Prowadzący podsumowuje ćwiczenie, wyjaśniając, iż kwestionariusz określił preferencje zawodowe do pracy z: .......Pokazał też czy osoba lubi pracę wymagającą ruchu, czy wolałaby zajęcia wykonywane w stałym otoczeniu, w pozycji siedzącej.


2. MODUŁ II- Świat zawodów

Zajęcia I

Cel:
• zapoznanie uczniów z grupami różnych zawodów w różnych formach.

Przewidywane efekty:
• zwiększenie u uczniów umiejętności poszukiwania informacji o zawodach oraz zwiększenie świadomości swoich predyspozycji.

Pomoce: tabele zawodów, teczki zawodoznawcze, program multimedialny „ Wizje Kariery”, tabele zawodów

Formy realizacji zajęć: zajęcia warsztatowe 2 jednostki lekcyjne po 45 minut 1 raz w tygodniu.

Metody: burza mózgów, prelekcja, praca w grupach

Przebieg zajęć:
1. Wprowadzenie do zajęć(ok.10 min)
Prowadzący pisze na tablicy słowo-zawód. Prosi uczniów o odpowiedzi, z czym to słowo się kojarzy? Zapisuje wypowiedzi uczniów na tablicy. Ustalają z młodzieżą definicję słowa zawód.
2. Praca uczniów w grupach(15 minut).
Prowadzący dzieli klasę na 4 grupy i każda z nich wypisuje, gdzie można znaleźć informacje o zawodach. Następnie przedstawiciele grup relacjonują swoje informacje, a prowadzący je uzupełnia-filmy, literatura fachowa, prasa, Internet, poradnia psychologiczno-pedagogiczna, urząd pracy, czasopisma(„Perspektywy”, „Gimnazjalista”), Ochotnicze Hufce Pracy
( Mobilne Centrum Informacji Zawodowej, Młodzieżowe Centra Kariery), Szkolny Ośrodek Kariery.
3. Praca z tabelami zawodów( 15 minut)
Każdy uczeń otrzyma wykaz grup zawodów. Zadaniem ucznia będzie ulokowanie siebie w grupie zawodów pod względem własnych predyspozycji. Prowadzący kierując pracą uczniów, pomaga tym, którzy mają trudności z wyłonieniem swoich predyspozycji, np. przypominając zajęcia „poznaj siebie” z modułu I.
4. Zakończenie zajęć. Zebranie od uczniów informacji zwrotnych na temat zajęć: Czego nowego się dowiedzieli, nauczyli?( 5 min.)

Zajęcia II

Cel:
-identyfikacja powodów trudności w podejmowaniu decyzji.

Pomoce: duże arkusze papieru, mazaki

Przewidywane osiągnięcia:

• uświadomienie uczniom wagi podejmowanych decyzji oraz normalizacja zjawiska występowania barier decyzyjnych.

Przebieg zajęć:

1. Wprowadzenie do zajęć. Prelekcja na temat problemów decyzyjnych. Pytanie do młodzieży: ”Czy mają już sprecyzowane plany dotyczące zawodu i szkoły?”
( ok. 10 min)
2. Praca uczniów w grupach( ok. 20 min).
Prowadzący dzieli uczniów na 3-4- osobowe grupy. Każda grupa opracowuje temat: „Bariery decyzyjne”. Swoje pomysły młodzież zapisuje na dużym arkuszu w dwóch kolumnach. W pierwszej kolumnie notują odpowiedzi na pytanie: „Dlaczego trudno jest podejmować decyzję związane z wyborem szkoły?”, a w drugiej: „ Dlaczego trudno jest podejmować decyzję związane z wyborem zawodu?”.
4.Grupy prezentują wyniki swojej pracy( 10 min).. Prowadzący uzupełnia pomysły uczniów o czynniki, których uczniowie nie wymienili, a także zwraca uwagę na fakt, że ludzie mogą mieć kłopoty z podejmowaniem decyzji, ponieważ zależy to od indywidualnego stylu zachowania w sytuacjach trudnych.
5. Zakończenie zajęć. Rundka- „ co wyniosłem/am z zajęć?”(5 min).


3. MODUŁ III- Ścieżki edukacji

Scenariusz zajęć I

Cel:
• przekazanie uczniom informacji o strukturze kształcenia, a zwłaszcza szkolnictwa ponadgimnazjalnego

Przewidywane rezultaty:

• poznanie przez uczniów systemu edukacji, struktury szkolnictwa ponadgimnazjalnego
• „pierwsze wybory szkoły po gimnazjum”

Materiały; plansza systemu edukacji, schemat „drzewka decyzyjnego”

Przebieg zajęć:

1.Przedstawienie tematu i celu zajęć. Przedstawienie i omówienie struktury kształcenia-plansza. ( 5 min).
2. Przedstawienie dalszej drogi edukacyjnej po skończeniu gimnazjum, omówienie typów szkół pogimnazjalnych (10 min)
3. Praca uczniów w grupach (15 min.)
Uczniowie mają za zadanie wcielić się w rolę swoich rówieśników: Pawła, Oli, Kasi, Jacka, Darka. Osoby te stają przed wyborem szkoły pogimnazjalnej. Grupy mają za zadanie określić ich zdolności, zainteresowania, zawód, który chcieliby wykonywać w przyszłości oraz podjąć decyzję dotyczącą wyboru szkoły pogimnazjalnej, dalszej ścieżki edukacji. Prowadzący proponuje uczniom realizację zadania na podstawie tzw. drzewka decyzyjnego, określenia wszelkich możliwości, przeanalizowania wszystkich „ za i przeciw” oraz podjęcia decyzji za osoby, w które się wcielili.
4. Prezentacja pracy grup. Omówienie ćwiczenia(15 min).

Scenariusz zajęć II

Temat: Sieć szkolnictwa ponadgimnazjalnego (w najbliższym regionie, powiat, województwo)

Cel zajęć:
• zapoznanie się z siecią szkolnictwa ponadgimnazjalnego w powiecie, województwie, innych miejscowości interesujących uczniów, kryteriami przyjęć, ścieżkami kształcenia zawodowego, możliwościami dalszego kształcenia zawodowego, możliwościami dalszego kształcenia.

Przewidywane rezultaty:
• poznanie przez uczniów sieci szkolnictwa ponadgimnazjalnego w najbliższym regionie oraz warunków przyjęcia do poszczególnych szkół
• poznanie ścieżek kształcenia zawodowego, możliwości kształcenia

Przebieg zajęć:
1. Przedstawienie tematu i celu zajęć(5 min.)
2. Przypomnienie typów szkół pogimnazjalnych, uczniowie wypisują na tablicy (5 min).
3. Przedstawienie przez prowadzącego:
- sieci szkolnictwa pogimnazjalnego w najbliższym regionie. Wykorzystanie dostępnych materiałów( informatorów, folderów, ulotek)
- kryteriów przyjęć do szkół pogimnazjalnych
- ścieżek kształcenia zawodowego(kwalifikacje zawodowe, zawód)
- charakterystyki absolwenta wybranego liceum profilowanego i szkoły zawodowej(różne wymiary)
- możliwości dalszego kształcenia w celu uzupełnienia poziomu wykształcenia (ogólnego i zawodowego) w formach szkolnych (licea uzupełniające, szkoła policealna, studia)-ok. 30 min
4. Podsumowanie i zakończenie zajęć ( ważne, aby to uczniowie powiedzieli, co zapamiętali z zajęć). Zachęcenie uczniów do analizowania informatorów o zawodach i szkołach, korzystania z oferty Szkolnego Ośrodka Kariery( 10 min.)


BIBLIOGRAFIA:
1. Hurlock E.B.: Rozwój młodzieży, Warszawa, 1994.
2. Kozielecki J: Koncepcja psychologiczna człowieka, Warszawa, 1995.
3. Paszkowska Rogacz A.: "Warsztat pracy europejskiego doradcy kariery zawodowej" KOWEZ, Warszawa, 2002.
4. Poradnictwo zawodowe w OHP i szkołach. Zeszyt nr.1. Monograficzna seria wydawnicza „Dobre praktyki w poradnictwie zawodowym”, KG OHP, Warszawa 2005.
5. Szkolny doradca zawodowy (projekt), KOWEZiU, Warszawa 2003
6. Sołtysińska G., Woroniecka J.: Przygotowanie uczniów gimnazjum do wyboru zawodu. Pakiet edukacyjny ORIENTACJA SZKOLNA I ZAWODOWA W GIMNAZJUM-segregator. Część I: Materiały metodyczne z zakresu orientacji zawodowej dla pedagogów i nauczycieli gimnazjum;
Część II: propozycje dla nauczycieli przedmiotów z zakresu przygotowania uczniów gimnazjum do wyboru zawodu i kierunku dalszego kształcenia.