Aktywność pozalekcyjna i pozaszkolna młodzieży

Dariusz Trybuła

„AKTYWNOŚĆ POZALEKCYJNA I POZASZKOLNA MŁODZIEŻY”

„Czas wolny” jest obecnie dość często poruszanym zagadnieniem przez pedagogów i psychologów w publikacjach, prasie a nawet i mediach (telewizja, internet) z racji tego,że jest zagadnieniem dość powszechnym we współczesnych realiach, ponieważ jest jednym z najważniejszych zagadnień życia współczesnego człowieka.
Mówiąc o czasie wolnym dzieci i młodzieży trzeba wspomnieć o pojęciu aktywności pozalekcyjnej, dlatego że stanowi ono szersze rozumienie pojęcia czasu wolnego. Aktywność pozalekcyjną rozumiem jako wszelkie działania, które młodzież podejmuje w czasie wolnym od zajęć w szkolonych, i którymi zajmuje się po odrobieniu lekcji i po wypełnieniu innych obowiązków, np. domowych, szkolnych. Ważnym z punktu widzenia podjętej problematyki badawczej związanej z czasem wolnym i aktywnością pozalekcyjną młodzieży poruszanej często przez pedagogów, psychologów i socjologów będą pojęcia zajęcia pozalekcyjne i zajęcia pozaszkolne. Jeżeli mówimy o zajęciach pozalekcyjnych to mamy na myśli te zajęcia w czasie wolnym, które odbywają się po lekcjach na terenie szkoły i to właśnie szkoła je organizuje, natomiast zajęcia pozaszkolne to te, które odbywają się po lekcjach w szkole, ale poza granicami szkoły i organizują je wszelkie organizacje i placówki (np. młodzieżowe domy kultury, gminne i miejskie ośrodki kultury ośrodki sportu i rekreacji, teatry, świetlice i inne.
Często mówi się o aktywnym, bądź biernym sposobie spędzania czasu wolnego przez młodzież. Mając na uwadze aktywnie spędzany czas wolny mamy na myśli udział młodzieży we wszelkich zajęciach organizowanych po zajęciach w szkole, m.in. uczestnicząc w kółkach zainteresowań (biologicznym, matematycznym, ekologicznym, polonistycznym, geograficznym, historycznym itp.), udział w warsztatach organizowanych poza szkołą w różnych organizacjach, teatrach, ośrodkach i domach kultury, np. w warsztatach teatralnych, dziennikarskich, fotograficznych, florystycznych, plastycznych, muzycznych itp., a także amatorskie uprawianie sportu w różnych jego dziedzinach, np. biegach, pływaniu, piłce nożnej, piłce ręcznej, koszykówce, siatkówce, tenisie stołowym itp. Wyróżniamy także inne aktywne formy spędzania czasu wolnego, np. śpiewanie, pisanie wierszy i opowiadań, bajek, warsztaty decoupage, prowadzenie pamiętnika, prowadzenie własnego bloga tematycznego w Internecie, kolekcjonerstwo różnych przedmiotów i rzeczy, majsterkowanie, sklejanie modeli, taniec, prowadzenie ogródka, hodowla kwiatów i zwierząt, udział w koncertach muzycznych i festiwalach, kibicowanie na meczach sportowych bądź wyścigach samochodowych lub rowerowych, uczestniczenie w zlocie fanów jakiegoś filmu, serialu lub programu, przynależność do organizacji typu Szkolny Klub Sportowy (SKS), Szkolny Klub Kolarski (SKK), Polski Czerwony Krzyż (PCK), Związek Harcerstwa Polskiego (ZHP), Samorząd Uczniowski, Liga Ochrony Przyrody (LOP), członkostwo w fanklubie znanej osoby (sportowca, aktora, aktorki, zespołu muzycznego), prowadzenie forum dyskusyjnego w Internecie (np. o ulubionym serialu, filmie lub znanej osobie czy programie), uczęszczanie na zajęcia w klubie fitness, przynależność do wolontariatu i inne zajęcia.
Natomiast bierne spędzanie czasu wolnego sprowadza się m.in. do: oglądania telewizji, surfowania po Internecie, graniu w gry komputerowe, czatowaniu na Gadu - Gadu, komunikowaniu się ze znajomymi przez portal internetowy NK.pl, (dawniej Nasza Klasa), portal Facebook, a także przez inne portale społecznościowe, tzn. portal Grono.net i Fotka.pl. i inne zajęcia. O ile w przypadku aktywnego spędzania czasu wolnego przez młodzież mówimy o kontaktach z rówieśnikami, rozwoju swojej osobowości, zainteresowań, pasji, talentów, hobby, tak w przypadku biernego spędzania przez młodzież czasu wolnego mówimy o braku kontaktu z rówieśnikami, gdyż młodzież poza uczęszczaniem do szkoły nie uczestniczy w życiu społecznym, a czas po szkole spędza wyłącznie w domu. Analizując aktywne formy spędzania przez młodzież czasu wolnego należy zaznaczyć,że wypoczynek dzieci i młodzieży szkolnej w okresie wakacji letnich i ferii zimowych stanowi najbardziej powszechną i wartościową formę zagospodarowania czasu wolnego uczniów. Uważam, że w lecie młodzież może korzystać z wakacyjnego czasu poprzez wyjazdy na obozy, kolonie lub wyjazdy z rodzicami i rodzeństwem. Wśród najczęściej podejmowanych form aktywności w lecie wyróżnić można, m.in. żeglarstwo, surfing, windsurfing, kitesurfing, pływanie, nurkowanie, spacery po lesie, jazda na rowerze (trekking - wycieczki rowerowe), jazda na rolkach, deskorolce, zwiedzanie okolicy z ciekawymi zabytkami, kajakarstwo, kolarstwo, biegi i jogging, jazda konna, łowienie ryb (wędkarstwo), joga, nordic walking, wyjazdy z rodziną na camping, udział w harcerskich wyjazdach na biwaki (połączone z survivalem), paintball, wspólna gra ze znajomymi w piłkę nożną, siatkówkę, koszykówkę . Jeżeli chodzi o okres zimowy to młodzież najwięcej wolnego czasu ma podczas ferii zimowych. Wśród podejmowanych przez dzieci i młodzież form spędzania czasu wolnego wymienić należy, m.in. wyjazdy ze znajomymi na lodowisko (łyżwy), a także jazdę na nartach, sankach, worku, nartosankach, desce snowbordowej, kręgielnię, grę w bilarda, futbol stołowy (piłkarzyki), tenis stołowy, wycieczki górskie, wspinaczkę górską, zajęcia na siłowni, rozwiązywanie krzyżówek, obserwowanie skoków narciarskich. Niezależnie od pory roku ważne są także spotkania z rówieśnikami. Młodzież często organizuje sobie domowe spotkania (tzw. „domówki”) podczas których zebrana grupa spędza ze sobą czas przy soku, czymś słodkim i fast - foodach (głównie pizzy). Podczas tych spotkań młodzi ludzie oprócz wspólnych rozmów, oglądają filmy, bajki, grają w gry planszowe, komputerowe lub strategiczne (np. gra w szachy i warcaby, gra w karty), opowiadają sobie dowcipy i kawały, bawią się w quizy - zadawanie pytań i udzielanie odpowiedzi, a także często organizują karaoke (śpiewanie do podkładu muzycznego), bądź kalambury (wspólnie ustalają tematykę, np. tytuły filmów, powiedzonka, nazwy piosenek), taniec z gwiazdami (kto najlepiej uda, że wie o co chodzi w tańcu). Młodzież może także spotykać się ze znajomymi podczas wspólnych ognisk i pikników. Dobrym sposobem na spędzenie czasu wśród znajomych jest także impreza w plenerze (tzw. „garden party”), którą warto organizować w okresie letnim, np. w swoim ogrodzie.
Wszystkie te czynności wskazują jasno, że czas wolny powinien przynosić radość, zadowolenie, poczucie wypoczynku i odprężenia. Jak pisze Jadwiga Raczkowska „odprężenie przynosi czas wolny „legalnie” wygospodarowany, nie „ kradziony”, a to w dużej mierze zależy od posiadanych przez ludzi umiejętności organizowania własnego życia na co dzień, planowania czynności na tydzień, miesiąc i rok. Satysfakcję osiąga człowiek zajmując się tym, co sprawia mu przyjemność, bez poczucia winy, że jakieś swe powinności zaniedbuje” . W czasie wolnym od zajęć szkolnych młodzież także pomaga swoim rodzicom w zajęciach domowych, np. pomaga w gotowaniu lub pieczeniu ciasta, sprzątaniu, myciu naczyń, wyrzucaniu śmieci, robieniu zakupów, opiekowaniu się młodszym rodzeństwem, wyprowadzaniu psa na spacer. Czynności te stanowią swego rodzaju obowiązki, ale są wykonywane przez młodzież w czasie wolnym. Spełnienie takich obowiązków zawiera się według różnych definicji w obszarze czasu wolnego.
Jedną z takich definicji będzie czas wolny według Encyklopedii pedagogicznej Wojciecha Pomykało, który pisze, że czas wolny jest to„ten czas, który pozostaje człowiekowi do jego swobodnej dyspozycji po wykonaniu czynności związanych z zaspokojeniem potrzeb biologicznych i higienicznych (sen, jedzenie, toaleta) oraz czynności obowiązkowych (praca, nauka i odrobienie lekcji, obowiązki rodzinne i domowe, dojazd do pracy, szkoły)” .
W literaturze dostępne jest też pojecie „czasu półwolnego”. Czas ten jest wypełniany głównie przez zajęcia, które rozwijają zainteresowania dzieci i czynności amatorskie. Nie jest to jednak aktywność taka zupełnie bezinteresowna - bo przynosi bądź powinna przynieść korzyści prestiżowe i materialne w przyszłości. Wśród zajęć o takim charakterze możemy wyróżnić, np. uprawianie niektórych sportów, trenowanie gimnastyki, uczestniczenie w różnych spotkaniach, które doskonalą sprawność językową, członkostwo w orkiestrze amatorskiej, zdobywanie różnych umiejętności w obsłudze urządzeń audiowizualnych, członkostwo w amatorskim zespole muzycznym, członkostwo w zespole tańczącym breakdance, udział w castingach do serialu, filmu, uczestniczenie w sesji zdjęciowej do reklamy lub magazynu, udziału w kursie tańca towarzyskiego lub współczesnego (kursie rumby, salsy, tanga, walca, cza - czy, twista, foxtrota, rock’n’rolla, mamby), udział w kursie tańca ludowego, nauka gry na instrumencie muzycznym (m.in. na gitarze akustycznej, gitarze elektrycznej, organach, fortepianie, skrzypcach, flecie), wykonywanie przedmiotów i upominków techniką decoupage, rysowanie komiksów, malarstwo, szydełkowanie i inne zajęcia. Mimo tego, że zajęcia tego typu są pewnym obowiązkiem (a nawet swego rodzaju przymusem długotrwałego uczestnictwa), nie jest to jednak kwalifikowane do zajęć narzuconych, ponieważ młodzież przystępuje do nich dobrowolnie .
Analizując powyższą kwestię dotyczączącą tego jak młodzież spędza swój wolny czas po szkole i czy jest on dobrze zagospodarowany warto przytoczyć stwierdzenie, że „w dobie szybkiego rozwoju techniki, informatyki zachodzą zmiany w stylu życia, musimy zadbać, by od najmłodszych lat w młodych ludziach wyrabiać nawyki aktywnego wypoczynku, planowania spędzania czasu wolnego”.

BIBLIOGRAFIA:
1. J. Węgrzynowicz, Zajęcia pozalekcyjne i pozaszkolne, Warszawa 1971, s. 56.
2. J. Pięta, Pedagogika czasu wolnego, Warszawa 2004, s. 84.
3. J. Raczkowska, Znane i nowe problemy czasu wolnego , „Problemy opiekuńczo – wychowawcze” 2000, nr 6, s. 13.
4. Encyklopedia pedagogiczna (red.) W. Pomykało, Warszawa 1997, s. 75.