Lęki u dzieci w wieku szkolnym

Strach jest emocją wrodzoną i zasadniczo towarzyszy ludziom przez całe życie.
Jego natężenie zmienia się w zależności od siły, rodzaju i znaczenia bodźca, który go wywołuje.

Lęk powstaje w momencie wyobrażenia sobie zagrożenia. Jest zatem procesem wewnętrznym, który ma na celu ochronę przed potencjalnym zagrożeniem.

Pierwotny jest strach, a lęk choć pojawia się na jego bazie – z czasem staje się coraz bardziej niezależny.
Lęk odtwórczy może być związany z wcześniejszymi, negatywnymi doświadczeniami w życiu dziecka.
Lęk odtwórczy pojawia się jako wyobrażenie zagrożenia, jakie w formie strachu dziecko przeżywało uprzednio.

Lęk wytwórczy ma genezę w lękowych wyobrażeniach tj.:
-wywołujące go osoby, zdarzenia, przedmioty, które istnieją tylko w wyobraźni dziecka. Powstaje on z wyobraźni dziecka, które tworzy świat własnych lęków.
Czynniki stresogenne: telewizja, komputer.
Niezaspokojenie potrzeb psychicznych i fizycznych, wywołuje doraźnie , negatywne stany
emocjonalne i obawę, że sytuacja taka może się pojawić w przyszłości. (choroba sieroca)
Utracenie kontaktu z matką powoduje zaburzenia emocjonalne. Ujawniają się w formie opóźnienia rozwoju a nawet upośledzenia umysłowego oraz liczne nieprawidłowości emocjonalne.
Czynnik stresogenny: dom rodzinny – postawy rodziców.

Występuje on najpóźniej ze wszystkich omówionych lęków. Na obraz samego siebie wpływają nasze pragnienia oczekiwania. Kształtują się pod wpływem informacji płynących ze strony innych ludzi. Obraz samego siebie najintensywniej rozwija się i krystalizuje między 6 a 12 rokiem życia dziecka.
Czynniki stresogenne: rodzice, szkoła.

Lęk jest niebezpieczny dla rozwoju dziecka, gdy jest szczególnie silnie doznawany i towarzyszą mu silne objawy somatyczne.
Somatyczne reakcje lękowe:
- wzmożona prestaltyka jelit, biegunki,
- przyśpieszony oddech,
- zaczerwienienie lub bladość skóry,
- rozszerzenie źrenic,
- wzmożona potliwość,
- częste parcie na mocz,
- wzmożona lub obniżona aktywność,
- napięcie mięśniowe,
- drżenie rąk,
- zacinanie się, jąkanie,
- lęki nocne,
- sanie kciuka,
- obgryzanie paznokci’
- uczucie zagrożenia, niepokój.

Postawy rodzicielskie wpływające na powstawanie lęków u dzieci
• Postawa nadmiernej koncentracja na dziecku .Dziecko bezradne wobec napotkanych trudności.
Każde zadanie budzi lęk, sygnalizują porażkę
Dziecko nie zna swoich możliwości i podejmuje się zadań ponad własne siły, utwierdzając się w przekonaniu że nic nie umie zrobić.
• Postawa odrzucająca. Postawa ta charakteryzuje się brakiem uczucia i częstym stosowaniu kar.
Zaburza rozwój społeczny, czyniąc dziecko niezdolnym do przezywania uczuć.
• Postawa autokratywna Charakteryzuje się dominacją rodziców nad dzieckiem, które bez słowa sprzeciwu ma się podporządkować ich woli.
Dziecko nie uczy się radzić sobie z problemami, ale uczy się je tłumić. W konsekwencja tego dzieci są bierne , lękliwe lub agresywne.
Reakcje lękowe utrwalają się i przyjmują formę stałego, sztywnego patologicznego wzorca reagowania.
- ucieczka w chorobę;
- nawyki ruchowe ;
- maskowanie lęku- np.: brawurą, błaznowaniem czy nieadekwatną do wieku powagą.
- zmiana percepcji, czyli strategia poznawcza – dziecko próbuje zmienić sposób spostrzegania sytuacji bądź siebie samego, mogą pojawić się konfabulacje: dziecko nie radząc sobie z faktami tworzy swój „lepszy” świat;
- ucieczka w wybrane zachowanie – dziecko szuka zachowania, które w danym momencie obniży lęk: może to być uzależnienie od telewizji czy komputera, objadanie się bądź powstrzymywanie się od jedzenia. (uzależnienia, bulimia, anoreksja)

Między lękiem a strachem jest ta różnica, że strach można porównać z chorobą ostrą, a lęk z chorobą przewlekłą, chroniczną.
W wieku szkolnym bardzo intensywnie wzrasta przeżywanie lęku związanego z różnorodnymi sytuacjami społecznymi i interakcjami z dorosłymi i rówieśnikami.
Dziecko lękliwe w szkole obawia się wszystkiego: odpowiadania na lekcji, pisania klasówek, ćwiczeń sportowych, rysowania i prac technicznych, ośmieszenia, złych ocen i kar, a co najmniej dezaprobaty. Dziecko, które zatraciło pewność siebie, przestaje myśleć o przedmiocie zadania. Podejmując zadania szkolne, przyjmuje postawę obronną, wszystkie wysiłki poświęcając temu, żeby uniknąć niepowodzeń.(Fobia szkolna)
Źródła lęków
- Lęk uwarunkowany zdarzeniami, jakie dziecko spostrzega w swoim środowisku i tym co dzieje się na ekranie TV i monitora.
- Lęk uwarunkowany postawą rodziców i nie zaspokojeniem potrzeb.
- Kreowanie lękowej osobowości przez szkołę.

Jak minimalizować lęki u dzieci?
1.Należy nagradzać pozytywne zachowania dziecka metodami bazującymi na uczuciu miłości do dziecka, a więc poprzez pochwałę, aprobatę, okazywanie zadowolenia.
2. Nauczyciel w szkole powinien dbać o to, aby jego postępowanie wobec dziecka było konsekwentne i sprawiedliwe. Winien też wpływać na relacje rówieśnicze w klasie.
3. Szczególną opieką otoczyć należy dzieci funkcjonujące w niekorzystnej sytuacji rodzinnej, a więc: dzieci zaniedbanych wychowawczo lub będących w konfliktowych stosunkach z rodzicami.
4. Środki wychowawcze, jakie należy stosować w celu osłabienia lęku to przede wszystkim zezwolenie uczniowi na podejmowanie ryzyka. Uczeń powinien mieć prawo do ryzyka i wiedzieć, że w razie porażki czy niepowodzenia nie spotka go ironia, ale życzliwa pomoc.
5. Uczniom lękliwym nauczyciel powinien okazywać większą cierpliwość i przy odpowiedziach dać im trochę czasu na opanowanie się i zastanowienie, zachęcać, nie zrażać i nie zwiększać lęku przez kolejne niepowodzenie.
6. W stosunku do typowych dla uczniów reakcji lękowych, występujących w sytuacjach sprawdzianów, klasówek, dobrze byłoby włączać elementy humoru, które rozładują napięcie.
7. Dzieci lękliwe należy włączać do współdziałania z zespołem tak, żeby we wspólnej pracy z rówieśnikami znajdowały zadowolenie i zaspokojenie potrzeby bezpieczeństwa; równocześnie jednak rozwijać trzeba samodzielność dziecka.
8. U dzieci o wysokim poziomie lęku dobrze byłoby skierować ich uwagę na sprawy społeczne, odrywając je od zainteresowania sobą.
9. Dobrze by też było, gdyby nauczyciele, rodzice dyskutowali z uczniami na tematy związane z lękiem. rozmowy na temat lęku, wyjaśnianie jego przyczyn i mechanizmów, intelektualne obcowanie z nim w sytuacji bezpiecznej- niejednokrotnie zmniejszają tendencję do reagowania lękiem, a przynajmniej obniżają jego destrukcyjny wpływ na zachowanie dziecka.

Bibliografia:

1. Bochwic Teresa – „Lęk u dziecka”
2. Włodarski Ziemowit – „Co robić, żeby dzieci nie były nerwowe?”