Techniki pracy z uczniami dyslektycznymi na lekcjach języka angielskiego

Praca z uczniem ze specyficznymi trudnościami w czytaniu i pisaniu stanowi wyzwanie dla każdego nauczyciela języka angielskiego. Uczniowie ze zdiagnozowaną dysleksją rozwojową, zwłaszcza w klasach starszych, bardzo często mają za sobą szereg niepowodzeń szkolnych. W związku z tym, niejednokrotnie, są już na wstępie nastawieni lękowo i zrezygnowani czy też nawet uprzedzeni do nauki wielu przedmiotów a szczególnie tych, które według ich oceny mogą sprawić im trudność.
Uczniowie dyslektyczni często mają problemy z koncentracją i podzielnością uwagi, dlatego też nauczyciel pracując z dziećmi z dysleksją rozwojową powinien dbać o różnorodność zadań i ćwiczeń, a także o to aby nie były one zbyt długie i monotonne. Ponieważ słownictwo oraz materiał gramatyczny należy wielokrotnie i regularnie powtarzać, aby uniknąć nudy i uatrakcyjnić proces nauczania, nauczyciel winien dysponować zestawem zabaw, gier i zadań jak najbardziej rozmaitych, inspirujących i zachęcających, opartych zarówno na materiale literowym i jak też nieliterowym. Niezwykle pomocne są w tym przypadku wszelkiego rodzaju teksty piosenek i wierszyki utrwalające pamięciowe mechanizmy mowy.
Ponadto, w nauczaniu osób dyslektycznych należy stosować metody wielozmysłowe tj. tak dobierać ćwiczenia i zadania, aby angażowały one wszystkie zmysły i zawierały elementy usprawniające motorykę, analizę i syntezę wzrokową oraz słuchową, wspomagające koordynację słuchowo-wzrokowo-ruchową a także doskonalące spostrzeganie i ułatwiające rozwój funkcji językowych. Istotne jest aby w pracy z dziećmi ze specyficznymi trudnościami w czytaniu i pisaniu stosować jak najwięcej ruchu, który pomaga odreagować napięcia emocjonalne i tym samym ułatwia uczenie się, a dodatkowo pamięć kinestetyczna może stanowić wsparcie dla ucznia z zaburzonymi funkcjami wzrokowymi i językowymi.

Ćwiczenia ułatwiające opanowanie pisowni w języku obcym

Pisanie wyrazów w powietrzu
Nauczyciel pisze w powietrzu słowo, które jednocześnie wymawia. Uczniowie następnie powtarzają czynności nauczyciela.
Pisanie na plecach
Uczeń A pisze palcem na plecach ucznia B poznany wcześniej wyraz. Uczeń B musi odgadnąć, co to za słowo. Następnie uczniowie zamieniają się rolami.
Schodki
Uczeń wybiera wyraz, w którym wpisane są inne wyrazy np. tool: too, to i umieszcza te słowa na schodkach. Zadaniem ucznia jest następnie zbudować jak najwięcej tego typu schodków.
Zamiana liter
Nauczyciel podaje uczniom listę słów. Zadaniem uczniów jest zamienić w każdym ze słów podkreśloną literę tak, aby otrzymać wyraz o nowym znaczeniu:
bad bed
but bet
cut cat
Dzielenie wyrazów na sylaby
Podział wyrazów na sylaby ułatwia zapamiętanie układu liter w słowach. Nauczyciel dzieli słowa na mniejsze i łatwiejsze do zapamiętania elementy/sylaby:
ba+na+na= banana
Homofony
Nauczyciel zwraca uwagę uczniów na wyrazy o tym samym brzmieniu lecz zupełnie innej pisowni tj. homofony np.
hear - here
no - know
Szukamy nowych wyrazów
Nauczyciel podaje uczniom długi wyraz, z którego liter uczniowie mają za zadanie utworzyć jak najwięcej nowych słów.
breakfast: brake, fake, tea
Wąż literowy
Nauczyciel podaje uczniom jeden wyraz. Wybrany uczeń zapisuje to słowo i wypowiada wyraz, który rozpoczyna się taką samą literą jaką kończyło się słowo podane przez nauczyciela. Kolejni uczniowie kontynuują zabawę, np.
cat- teacher-river-room-mouse-egg

Ćwiczenia kształtujące sprawność pisania

Pisanie tekstu równoległego
Uczeń ma za zadanie napisać tekst podobny to tego, który otrzymał jako wzór od nauczyciela (formularz, kartka pocztowa), wprowadzając tylko niezbędne zmiany.
Technika zakończeń
Uczniowie muszą dokończyć kartkę/list w ten sposób, aby koniec łączył się tematycznie z początkiem, który otrzymali od nauczyciela. Ponadto, nauczyciel może szczegółowo zasugerować jakie informacje powinna zawierać kartka/list.
Łączenie wyrażeń codziennych
Uczniowie mają za zadanie połączyć pytania z odpowiedziami.
1) What’s your name? A) I’m ten.
2) How old are you? B) I’m Emma.
3) What colour is it? C) It’s a dog.
4) What is it? D) It’s red.
Odp: 1 B 2 A 3D 4C
Karty urodzinowe
Gdy któryś z uczniów obchodzi urodziny nauczyciel rysuje zarys dziecka na tablicy. Uczeń dorysowuje swoją twarz i opowiada o sobie, swoich ulubionych kolorach, potrawach, zainteresowaniach itp. Następnie pozostali uczniowie opisują wygląd, upodobania i zainteresowania solenizanta. Uczniowie mogą również pisać karty urodzinowe dla solenizanta.

Ćwiczenia rozwijające sprawność mówienia

Pantomima
Każdy uczeń otrzymuje kartkę z nazwą przedmiotu, czynności, osoby itp. Wybrany uczeń stara się, nie używając słów, przedstawić dany element, pozostała część klasy musi zaś odgadnąć, co to jest. Jeśli uczniowie odgadną poprawnie następuje zmiana i kolejny uczeń prezentuje swój wyraz.
Zgadnij kto to
Uczniowie piszą na kartce kilka zdań o sobie, np. I have got dark hair, I can swim, I have got a dog, I have got blue eyes. Następnie nauczyciel zbiera wszystkie kartki i umieszcza je w koszyku. Uczniowie kolejno losują po jednej karteczce. Zadaniem uczniów jest odgadnąć, kto jest autorem kartki. W tym celu uczniowie poruszają się po klasie, zadając swoim kolegom i koleżankom pytania dotyczące informacji zawartych na otrzymanej karteczce.
Dwie rodziny
Każdy uczeń otrzymuje od nauczyciela kopertę z informacją, o tym jak się w tej zabawie nazywa i w jaki sposób jest spokrewniony z innymi członkami swojej „nowej” rodziny. Uczniowie zapoznają się z informacjami podanymi na kopercie, a następnie muszą zapytać siebie nawzajem o imiona i o to, jak są ze sobą spokrewnieni. Zabawa kończy się wspólnym ustawieniem się do rodzinnej fotografii (uczniowie muszą zająć odpowiednie miejsca w zależności od stopnia pokrewieństwa).
Bez dźwięku
Uczniowie oglądają rozmowę dwójki dzieci. Głos jest wyłączony i uczniowie muszą wymyślić jaki dialog prowadzą ich rówieśnicy.
I like / I don’t like
Każdy uczeń zapisuje na karteczce po trzy czynności, które lubi i których nie lubi wykonywać. Następnie uczniowie w parach prezentują swoje opinie, a później kolejno poruszają się po klasie, nadal wymieniając opinie i starając się odnaleźć osoby o podobnych upodobaniach.

Ćwiczenia ułatwiające opanowanie umiejętności rozumienia ze słuchu

Słowa-klucze
Nauczyciel notuje na tablicy pięć słów-kluczy. Zadaniem uczniów jest przewidzieć tematykę nagrania, które za chwilę usłyszą.
Technika przewidywania wyrazów
Nauczyciel prezentuje uczniom temat nagrania, np. food. Uczniowie mają za zadanie podać słowa, które według nich mogą pojawić się w nagraniu. Wybrany uczeń zapisuje ich propozycje na tablicy. Nauczyciel może ogłosić krótki konkurs grupowy: która grupa poda więcej słów związanych z tematyką nagrania.
Technika rysowania
Uczniowie mają za zadanie narysować lub pokolorować obrazek na podstawie słuchanego tekstu.
Technika uzupełniania obrazka
Uczniowie muszą dorysować szczegóły lub też pokolorować obrazek na podstawie słuchanego tekstu. Zamiast obrazka nauczyciel może wykorzystać mapki, labirynty, plany miast itp.
Technika przewidywania
Po usłyszeniu tekstu uczniowie muszą samodzielnie dokończyć podane przez nauczyciela zdania, np. Emma feeds the ....
Kategorie
Uczniowie rysują trzy kolumny, np. food, air, earth. Nauczyciel dyktuje wyrazy, które pasują do jednej z podanych kategorii. Uczniowie mają za zadanie wpisać krzyżyk w odpowiedniej kolumnie.

Techniki rozwijające umiejętność czytania ze zrozumieniem

Pięć pytań
Po przeczytaniu tekstu każdy uczeń musi odpowiedzieć na pięć pytań, tzw. 5Ws: Who? What? When? Where? Why?
Sekwencja zdań
Uczniowie otrzymują od nauczyciela paski papieru z umieszczonymi na nich zdaniami czytanki. Po przeczytaniu tekstu każdy uczeń musi ułożyć zdania tak, aby powstało streszczenie czytanki.
Pocięty tekst
Każdy uczeń bądź też każda para otrzymuje pocięty na części tekst. Zadaniem uczniów jest ułożyć z otrzymanych elementów właściwy tekst. Uczniowie następnie samodzielnie sprawdzają poprawność wykonania zadania, słuchając nagranego tekstu.
Co nie pasuje
Nauczyciel czyta na głos tekst. Następnie rozdaje uczniom pocięty na kawałki tenże tekst, dodając jednocześnie kilka nie pasujących zdań. Zadaniem uczniów jest ułożyć otrzymane fragmenty we właściwej kolejności i odnaleźć dodatkowe zdania.

Ćwiczenia utrwalające słownictwo

Skojarzenia tematyczne
Uczniowie muszą wymienić jak najwięcej wyrazów związanych tematycznie z wyrazem podstawowym podanym przez nauczyciela.
Bank słów
Uczniowie umieszczają w przygotowanym wcześniej pudełku kartoniki z poznanymi wyrazami lub też ich obrazkowymi odpowiednikami. Po koniec lekcji wybrani uczniowie wyciągają kolejno pojedyncze kartoniki i tłumaczą na język angielski podane wyrazy lub też podają angielską nazwę przedmiotu przedstawionego na obrazku.
I’m going to Bristol and I’m going to buy...
Nauczyciel wymawia zdanie: I’m going to .....(np. Bristol) and I’m going to buy... Uczniowie muszą podać jak najwięcej wyrazów rozpoczynających się na pierwszą literę nazwy miasta, które wystąpiło w zdaniu rozpoczynającym zabawę (w tym przypadku na literę b).
Rozpoznawanie po omacku
Uczniowie mają za zadanie rozpoznać przedmiot, który znajduję się w torbie (mając przy tym zawiązane oczy) i podać jego angielską nazwę.
Jakie to wyrazy?
Nauczyciel pisze na tablicy kilka/kilkanaście słów. Uczniowie muszą przyjrzeć się im uważnie i zapamiętać jak najwięcej z nich. Nauczyciel następnie zmazuje wszystkie wyrazy. Uczniowie rywalizują ze sobą starając się przypomnieć sobie jak najwięcej słów.
Litery-wyrazy
Nauczyciel podaje uczniom około dziesięciu liter. Zadaniem uczniów jest utworzyć z podanych liter jak najwięcej znanych im wyrazów.
Lista prezentów pod choinkę
Zadaniem każdego ucznia jest napisać listę prezentów, które chciałby znaleźć pod choinką. Nazwy prezentów powinny zaczynać się od kolejnych liter alfabetu.
Sałatka zdaniowa
Uczniowie otrzymują tekst, w którym brakuje pauz pomiędzy wyrazami. Ich zadaniem jest zapisać go w poprawnej formie. Dla utrudnienia w tekście tym mogą pojawić się różne rodzaje czcionek.

Dla ucznia dyslektycznego nauka powinna łączyć się z zabawą. Gry językowe pozwalają uczniowi z dysleksją odnieść sukces np. w rozgrywce z kolegami i koleżankami bądź też z nauczycielem i tym samym wzmacniają jego poczucie wartości i wiarę we własne siły. Prezentowane ćwiczenia pozwalają uatrakcyjnić proces nauczania oraz stanowią ciekawą alternatywę dla tradycyjnych metod i technik stosowanych na lekcjach języka angielskiego, ułatwiając równocześnie naukę języka obcego nie tylko uczniom dyslektycznym.

Barbara Potera-Szpak
oprac. na podst. Anna Butkiewicz, Katarzyna Bogdanowicz: ”Dyslexia in the English Classroom”