Wpływ gimnastyki korekcyjno-kompensacyjnej na wady postawy

Pierwszy okres krytyczny w kształtowaniu postawy ciała u dziecka przypada na wiek 6 - 7 lat i związany jest między innymi ze zmianą trybu życia dzieci. Istota tej zmiany tkwi w przejściu ze swobodnego, indywidualnie regulowanego dawkowania ruchu w narzucony kilkugodzinny system przebywania w pozycji siedzącej.
W trosce o prawidłowy rozwój dziecka powinno się wprowadzać ćwiczenia
profilaktyczne, które działając na organizm dziecka wszechstronnie mogłoby uchronić go przed różnego rodzaju deformacjami, wzmacniając odpowiednie grupy mięśni, stawów, zwiększając ruchomość kręgosłupa.
Cele ogólne ćwiczeń korekcyjnych:
- korekcja istniejących wad,
- zapobieganie pogłębianiu się wad,
- kształtowanie odruchu prawidłowej postawy,
- wszechstronny i harmonijny rozwój organizmu,
- wdrożenie do rekreacji ruchowej.
Wadą postawy nazywamy zmiany w wyprostowanej, swobodnej pozycji ciała, które zdecydowanie różnią się od ukształtowań typowych dla danej płci, wieku, budowy konstytucjonalnej. Zalicza się je do zaburzeń statyki ciała.
Przyczyny wad są różnorodne o pochodzeniu zewnętrznym ( środowiskowym ), jak i wewnątrzustrojowym. Do tych ostatnich należą pozycje wrodzone, wyrażające się wiotkością stabilizatorów ruchu, zaburzeniami czynności chrząstek wzrostowych, zaburzeniami równowagi mięśniowej. Najczęstszymi przyczynami zewnętrznymi są nieprawidłowe warunki i tryb życia. Wady postawy znajdują swe źródło w sferze fizjologicznej, morfologicznej i środowiskowej.
Fazy reedukacji posturalnej ( fizjologicznej ):
1. Uświadomienie dziecku defektu.
Należy dziecku ujawnić poszczególne nieprawidłowości postawy dla niego charakterystycznych i możliwe negatywne konsekwencje w przypadku pozostawienia sprawy własnemu biegowi.
2. Umiejętność skorygowania wady poprzez przyswojenie korekcji lokalnych, a następnie globalnych.
3. Wyrabianie wytrzymałości posturalnej, tj. zdolności do długotrwałego utrzymywania skorygowanej postawy.
4. Utrwalenie prawidłowej postawy w najrozmaitszych warunkach zbliżonych do życia automatycznie, tj. bez udziału ciągłej kontroli świadomości.
Głównym zadaniem korekcji w sferze morfologicznej jest usunięcie dystonii mięśniowej oraz wytworzenie tzw. gorsetu mięśniowego z mięśni posturalnych na tle ogólnego wzmocnienia dziecka i poprawy jego sprawności ruchowej.
Trzeci tor postępowania korekcyjnego to sfera środowiskowa, a więc organizacja warunków życia pod kątem profilaktyki i przeciwdziałania wadom postawy [ Kutzner – Kozińska M. Korekcja wad postawy. WSiP, Warszawa 1986. s. 62 - 100 ].
O postawie ciała decyduje wzajemne ułożenie elementów ciała: głowy, kręgosłupa, klatki piersiowej, miednicy i kończyn. Największy wpływ na postawę ciała ma kształt kręgosłupa. U dorosłego prawidłowo ukształtowany kręgosłup ma patrząc z boku fizjologiczne wygięcia do przodu – zwane lordozami i do tyłu – zwane kifozą. Patrząc z tyłu kręgosłup powinien być prosty. Brak wygięć bocznych to cecha zdrowego kręgosłupa w każdym wieku.
Wygięcia fizjologiczne u dzieci w wieku przedszkolnym nie są jeszcze
w pełni ukształtowane. Postawę ciała 3 – latka charakteryzuje względne ustalenie krzywizn związane ze stopniowym rozwojem kręgów i wiązadeł kręgosłupa. Dziecko trzyletnie odznacza się słabymi mięśniami brzucha. Powoduje to pogłębienie lordozy lędźwiowej, mocne uwypuklenie brzucha i pochylenie miednicy w przód. W odcinku piersiowym plecy małego dziecka są lekko zaokrąglone lub rzadziej zupełnie płaskie.
W kolejnych latach zmiany w postawie ciała u dzieci postępują powoli. Polegają one na coraz wyraźniejszym kształtowaniu się przodowygięcia kręgosłupa w odcinku lędźwiowym oraz stopniowym zmniejszaniu nadmiernego uwypuklenia brzucha. Towarzyszy temu niewielkie wysunięcie barków do przodu. W wieku 6 – 7 lat można już mówić o ukształtowaniu się przednio – tylnych krzywizn kręgosłupa, a więc o typie postawy ciała dziecka. Lordoza lędźwiowa ulega już wyraźnemu ukształtowaniu, a brzuch, mimo wyraźnie postępującego spłaszczenia nadal jest lekko wypukły.
Kolana dziecka do trzeciego roku życia ustawione są szpotawo. Następnie ustawienie to zmienia się i w wieku około 4 – 5 lat pojawia się koślawość kolan. Ta fizjologiczna koślawość może się utrzymać do 8 – 10 roku życia.
Na okres przedszkolny przypadają najistotniejsze zmiany w rozwoju stopy.
Nasilenie wad postawy ciała u dzieci w wieku przedszkolnym obserwuje się od 5 roku życia. Można je w zdecydowanej większości przypadków łatwo usunąć poprzez ogólne wzmocnienie organizmu przez stosowanie większej ilości wszechstronnego ruchu [ Owczarek S. Gimnastyka przedszkolaka. WSiP, Warszawa 2001. s. 29 – 31 ].
Istotą wad kręgosłupa w płaszczyźnie strzałkowej jest pogłębienie lub zmniejszenie fizjologicznych wygięć kręgosłupa. Najczęściej występują cztery postacie tych wad.
1. Pogłębienie kifozy piersiowej, tzw. plecy okrągłe ( dorsum rotundum ).
2. Pogłębienie lordozy lędźwiowej, tzw. plecy wklęsłe ( dorsum concavum ).
3. Pogłębienie kifozy piersiowej i lordozy lędźwiowej – plecy okrągło – wklęsłe ( dorsum rotundo – concavum ).
4. Brak fizjologicznych wygięć kręgosłupa – plecy płaskie ( dorsum planum ).
Plecy okrągłe charakteryzują się nadmiernym wygięciem kręgosłupa ku tyłowi. Wadę tą cechuje osłabienie mięśni grzbietu, wysunięcie do przodu głowy i barków, przykurcz mięśni klatki piersiowej.
Plecy wklęsłe charakteryzują się pogłębieniem lordozy lędźwiowej.
Plecy okrągło – wklęsłe cechuje zwiększona lordoza lędźwiowa i kifoza piersiowa. Zazwyczaj głowa jest pochylona ku przodowi, a klatka piersiowa spłaszczona.
Plecy płaskie cechuje spłaszczenie lub brak fizjologicznych wygięć kręgosłupa.
Boczne skrzywienie kręgosłupa ( skoliosis ) jest to odchylenie od osi anatomicznej całego kręgosłupa lub jego odcinka w płaszczyźnie czołowej. Równocześnie z wygięciem bocznym następuje obrót i skręcenie kręgosłupa wzdłuż jego osi pionowej, w stronę wypukłości łuku skrzywienia.
Do wad klatki piersiowej zaliczamy:
1. Klatkę piersiową lejkowatą ( pectus excavatum ).
2. Klatkę piersiową kurzą ( pectus carinatum ).
Klatka piersiowa lejkowata określana jest także jako szewska. Następuje w wyniku wrodzonego zaburzenia rozwoju przepony lub też nieproporcjonalnego rozrostu chrząstek żebrowych w stosunku do jej elementów. Charakteryzuje się lejkowatym zapadnięciem dolnej części mostka i przylegających odcinków żeber.
Klatkę piersiową kurzą cechuje zniekształcenie mostka, który tworzy silne uwypuklenie do przodu na kształt dzioba łodzi. W wyniku tego żebra tracą kształt wygięty tworząc poniżej sutków wyraźną wklęsłość.
W wadach postawy spotyka się często nieodpowiednie ustawienie głowy i kręcz karku oraz wadliwe ustawienie łopatek.
Wyróżniamy następujące deformacje kończyn dolnych:
1. Kolano koślawe ( genu valgum ).
2. Kolano szpotawe ( genu varum ).
3. Stopa płaska ( pes planus ).
4. Stopa płasko – koślawa ( pes planovalgus ).
5. Stopa wydrążona ( pes excavatus ) [ Kasperczyk T. Wady postawy ciała. KASPER, Kraków 2001. s. 42 – 70 ].
Postępowanie korekcyjno – kompensacyjne ma na celu likwidację wady lub zahamowanie jej dalszego rozwoju, a tym samym przywrócenie prawidłowej postawy ciała. W gimnastyce zasadniczą rolę odgrywają ćwiczenia, dzięki którym uzyskujemy: zwiększenie siły mięśni i wyrobienie nawyku prawidłowej postawy ciała.
Wykorzystując różne rodzaje i formy ruchu – ćwiczenia kształtujące, gry i zabawy – oddziałujemy nie tylko na narząd ruchu, ale także na narządy wewnętrzne, zwiększając tym samym wydolność układu oddechowego i sercowo – naczyniowego.
Ważnym czynnikiem postępowania korekcyjno – kompensacyjnego jest właściwa organizacja warunków życia, przestrzeganie zasad higieny pracy i wypoczynku, żywienia oraz ogólna ruchliwość dziecka. Do realizacji programu muszą włączyć się oprócz lekarza i nauczyciela wychowania fizycznego, także rodzice i samo dziecko. Proces wyrównania jest przeważnie długotrwały, dlatego należy stale podtrzymywać u dziecka motywację czynnego udziału w zajęciach.
Program zajęć korekcyjno – kompensacyjnych powinien obejmować następujące grupy ćwiczeń:
1. Ćwiczenia ogólnorozwojowe.
2. Ćwiczenia specjalne – korygujące określoną wadę.
3. Ćwiczenia elongacyjne.
4. Ćwiczenia antygrawitacyjne.
5. Ćwiczenia odruchu prawidłowej postawy ciała.
6. Ćwiczenia oddechowe.
7. Ćwiczenia Klappa.
8. Pływanie.
W praktyce postępowania korekcyjno – kompensacyjnego znajdują też zastosowanie ćwiczenia z programu kinezyterapii:
a) ćwiczenia czynne
- właściwe,
- wspomagane,
- w odciążeniu,
- z oporem,
b) ćwiczenia bierne
c) ćwiczenia synergistyczne
[ Kasperczyk T. Wady postawy ciała. KASPER, Kraków 2001. s. 196 –211 ].