Rozwój społeczny dzieci w wieku przedszkolnym

W literaturze można spotkać wiele różnych definicji pojęcia „rozwój”. Według najogólniejszej z nich rozwój to „proces ukierunkowanych zmian, w którym można wyróżnić następujące po sobie etapy przemian (fazy rozwojowe) danego obiektu lub układu” .
Maria Przetacznik- Gierowska uważa, że istotą rozwoju są zmiany, które prowadzą do powstawania nowych form materii. Wszelkie zjawiska występujące w przyrodzie, a także i człowiek, podlegają zjawiskowi rozwoju .
Psychologowie ujmują rozwój w dwojaki sposób. Jedni z nich uważają, że zachodzi on poprzez nagromadzenie się zmian ilościowych i jest procesem ciągłym. Oznacza to, że z wiekiem stajemy się coraz bardziej sprawni i rozwinięci. Druga grupa psychologów jest zdania, że rozwój jest ciągiem reorganizacji, czyli że w różnych okresach życia i w różnym wieku zachowanie człowieka jest jakościowo różne. W myśl tej teorii, mimo że rozwój jest tutaj ujmowany, jako proces ciągły, to poszczególne jego aspekty nie łączą się ze sobą, nie są ciągłe .
W rozwoju można wyróżnić trzy aspekty: społeczny, poznawczy i afektywny. Są one ze sobą powiązane i nie sposób ich rozdzielić. Zdobywanie wiedzy społecznej jest aspektem poznawczym w rozwoju społecznym.
Jak uważa Tyszkowa rozwój społeczny to ciąg zmian, które zawierają w sobie wiedzę o świecie społeczno- kulturowym oraz osobowości, traktowaną, jako wynik połączenia zachowania i doświadczeń jednostki. Ciąg tych zmian jest realizowany w związku z nabywaniem, w toku integracji z innymi, doświadczeń oraz działalności w warunkach społecznych odpowiadających danemu społeczeństwu .
Według. Hurlock rozwój społeczny jest nabywaniem umiejętności zachowania się w sposób, jaki wymaga społeczeństwo. Człowiek staje się osobą uspołecznioną w wyniku zrealizowania trzech ściśle ze sobą powiązanych procesów. Pierwszy z nich to pełnienie ról społecznych, które są akceptowane i pożądane przez społeczeństwo, czyli przyjęte przez daną grupę za własne. Kolejny proces obejmuje rozwój postaw społecznych, które są powiązane z przyjęciem nowych form zachowania. Trzecim elementem stawania się osobą uspołecznioną jest uczenie się społecznie pożądanych zachowań, które zawierają w sobie przestrzegane i akceptowane obyczaje i tradycje grupy .
Wołoszynowa przedstawia rozszerzone ujęcie pojęcia „rozwój społeczny”, według którego traktowany on jest, jako „szereg zmian, jakie dokonują się w osobowości jednostki powodując, iż jednostka ta staje się zdolna do konstruktywnego uczestnictwa w życiu i działalności społeczeństwa” .
Dziecko do prawidłowego rozwoju potrzebuje poczucia bezpieczeństwa, miłości i czułości, zaspokojenia potrzeby przynależności oraz wiary we własne możliwości. Wszystkie te potrzeby zapewnia dziecku czuła opieka rodzicielska, oraz wiedza rodziców na temat prawidłowości rozwojowych dziecka w aspekcie psychicznym, fizycznym i emocjonalnym. Posiadanie tej wiedzy przez rodziców umożliwia im być bardziej wyrozumiałymi, empatycznymi w stosunku do dziecka, co pozytywnie wpływa na kształtowanie jego osobowości i prawidłowy rozwój. Jeżeli rodzice tej wiedzy nie posiadają mogą swoim zachowaniem utrudnić, a nawet uniemożliwić, prawidłowy rozwój dziecka .
Dziecko będąc pod opieką dorosłych wchodzi z nimi w różnego rodzaju interakcje inicjowane na początku przez dorosłych. Są to jego pierwsze kontakty interpersonalne. Opanowując czynności werbalne i lokomocyjne dziecko zaczyna samodzielnie nawiązywać kontakty, na początku z dorosłymi, a potem z rówieśnikami. Rozwój umiejętności werbalnych i lokomocyjnych występuje w okresie wczesnego dzieciństwa, czyli w wieku przedszkolnym. Poprzez wzbogacanie swojego słownika dziecko może porozumiewać się z innymi, zdobywać nowe doświadczenia w relacjach z innymi i nabywać umiejętności związane z rozwiązywaniem różnych problemów. Mimo, iż w tym okresie dominuje u dziecka motywacja egocentryczna, ocenia ono świat poprzez własne potrzeby, to w wyniku rozwoju emocjonalnego i społecznego zaczyna postrzegać potrzeby innych i liczyć się z nimi .
To, w jaki sposób dziecko zachowuje się wobec innych zależy właśnie od jego doświadczeń społecznych, które są uzależnione od ilości i jakości interakcji międzyludzkich. Dziecko rozwija w sobie cechy pozwalające mu na radzenie sobie w sytuacjach życiowych poprzez podleganie procesowi wychowania. Wychowanie z kolei powoduje uspołecznienie dziecka.
Uspołecznienie, jak twierdzi Zimbardo jest procesem, który kształtuje zachowanie jednostki i trwa przez jej całe życie. Zachowanie jednostki w wyniku uspołecznienia staje się zgodne z pożądanymi modelami w danym społeczeństwie. W procesie tym bierze udział wiele osób, są to rodzice, rodzeństwo, przyjaciele, dalsi krewni i nauczyciele. Największe jednak znaczenie dla dziecka w tym procesie ma rodzina, która kształtuje u niego sposoby reagowania na innych .
Rozwój społeczny dziecka można także rozumieć, jako integrowanie się dzieci w grupy społeczne, co określa się mianem socjalizacji.
Według Kielar- Turskiej socjalizacja jest procesem, który prowadzi jednostkę do opanowania wiedzy na temat grupy, do której należy, ról w niej pełnionych oraz opanowanie wszelkich standardów zachowań w niej obowiązujących .
Szczepański określa natomiast socjalizację, jako „tę część całkowitego wpływu środowiska, która wprowadza jednostkę do udziału w życiu społecznym, uczy ją zachowania według przyjętych wzorów, rozumienia kultury, czyni ją zdolną do wykonywania określonych ról społecznych”. Wynika z tego, że socjalizacja polega na nauczeniu się akceptowanych przez społeczeństwo sposobów zachowania, pełnieniu pożądanych ról społecznych oraz na wykazywaniu się życzliwym stosunkiem wobec innych. Socjalizacja jest procesem trwającym cale dzieciństwo i w dużym stopniu wpływa na późniejsze zachowanie dziecka, na jego rozwój moralny i kontakty z rówieśnikami. Jest to pierwszy krok do wzrastania w kulturę .
Innym sposobem uczenia się życia w społeczeństwie, dla dziecka w wieku przedszkolnym, jest zabawa. Zabawa jest sposobem poznawania przez dziecko ról społecznych. Podczas zabawy dzieci wcielają się w różne role związane zarówno z życiem rodzinnym, jak i zawodowym i są one zgodne z płcią dziecka. Dziewczynki przyjmują role kobiece, a chłopcy męskie. Wiąże się to z tym, że pleć jest biologicznym atrybutem ról społecznych.
Dziecko zaczyna w zabawie liczyć się i współpracować z rówieśnikami już między 3 a 4 rokiem życia. Początkowo są to zabawy proste, z czasem jednak wymagają one podziału ról. Taki układ zabawy wymaga przestrzegania wcześniej ustalonego planu, a naruszenie umowy powoduje sytuację konfliktową. Zabawa staje się również dokładnym odzwierciedleniem i naśladowaniem życia realnego, co wywołane jest wzbogacaniem się doświadczeń społecznych dzieci . Wynika z tego, że w zabawie dziecko spotyka się z różnymi rolami społecznymi, nawiązuje kontakty z rówieśnikami i reguluje własne emocje.
Biorąc pod uwagę powyższe rozważania na temat rozwoju społecznego dziecka można stwierdzić, że na jego rozwój społeczny mają wpływ kontakty interpersonalne, proces uspołecznienia i socjalizacji oraz zabawa z rówieśnikami.

Bibliografia

1. Przetacznik- Gierowska M., Psychologia rozwojowa i wychowawcza wieku dziecięcego, Wydawnictwo WSiP, Warszawa 1992.
2. Zimbardo P. G., Psychologia i życie, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 1999.
3. Tyszkowa M., Rozwój dziecka w rodzinie i poza nią, Wydawnictwo Uniwersytetu Adama Mickiewicza, Poznań 1986.
4. Hurlock E. B., Rozwój dziecka, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 1985.
5. Wołoszynowa L., Młodszy wiek szkolny, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 1981.
6. Nieżakowska- Półtorak B., Poziom dojrzałości szkolnej dziecka wiejskiego, Wydawnictwo WSiP, Rzeszów 1992.
7. Kielar- Turska M., Średnie dzieciństwo. Wiek przedszkolny, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2000.