Rodzaje zabaw i formy organizowania w różnych grupach wiekowych - referat

RODZAJE ZABAW I FORMY ICH ORGANIZOWANIA W RÓŻNYCH
GRUPACH WIEKOWYCH.
Referat opracowany i wygłoszony przez Joannę Balcer.

W okresie przedszkolnym zabawa jest podstawową formą działalności dziecka. Główną cechą dobrej zabawy dziecka a więc zabawy rozwijającej jego całą osobowość jest jego twórczy charakter. Dzięki temu dajemy mu większe pole do rozwoju jego aktywności, pomysłowości, fantazji, a także zazdrości organizacyjnej i odpowiedzialności. Dajemy mu przez to możliwość bogatszego i radośniejszego przeżycia samej treści zabawowej. Zwykle bowiem to co przez siebie wymyślone i realizowane z własnej inicjatywy i chęci daje większą radość, jest mocniej przeżywane, wkłada w to więcej wysiłku zarówno emocjonalnego jak i intelektualnego. Aby zabawa mogła korzystnie wpływać na całą osobowość dziecka i to zarówno na rozwój fizyczny jak i psychiczny, trzeba dbać, aby nie zabrakło w niej różnych form i rodzajów. Przeważnie dzieci same bawiąc się uwzględniają te formy.
Rodzaje zabaw:
-zabawy manipulacyjne
-zabawy konstrukcyjne,
-zabawy tematyczne,
-zabawy dydaktyczne,
-zabawy ruchowe.

ZABAWY MANIPULACYJNE
W rozwoju dziecka zabawy manipulacyjne występują najwcześniej. Można je zaobserwować od momentu ,gdy dziecko osiągnie sprawność chwytania, to jest w 4 i 5 miesiącu życia. Dziecko ogląda, obserwuje i uczy się poznawać przedmioty po wyglądzie. Zapoznaje się z ich powierzchnią i kształtem. Warunkiem zabawy jest udostępnienie dzieciom bogatego materiału w postaci gotowych zabawek, drobnych przedmiotów, nadających się do manipulowania. Przez uderzenie uczy się poznawać przedmioty po wydanym przez nie dźwięku. Zabawy manipulacyjne są ważnym czynnikiem rozwoju umysłowego dziecka. W zabawach tych dziecko kieruje się własnym zainteresowaniem, bez udziału dorosłych. Każda zabawa manipulacyjna zaczyna się od spostrzeżenia zmysłowego, po którym następuje przejaw aktywności. Towarzyszy tej aktywności zaciekawienie tym , co dziecko otacza, i uczucie zadowolenia płynące z pokonywania trudności, zdobywania nowych doświadczeń w toku manipulowania dostępnymi przedmiotami.
Różnice przebiegu zabaw manipulacyjnych widoczne są w wieku do trzech lat Dzieci wstępujące do przedszkola są u szczytu rozwoju zabaw manipulacyjnych. Zabawy te mają charakter indywidualny, gdyż każde dziecko pragnie bezpośredniego kontaktu z przedmiotem, zabawką.

ZABAWY KONSTRUKCYJNE
W początkowej fazie są one działalnością indywidualną, jak zresztą wszelkie zabawy. Dziecko młodsze tworzy z różnych materiałów, nie zastanawiając się jeszcze nad właściwym ich doborem, tak pod względem jakości jak i wielkości. Tworząc np. budowlę, stawia deseczkę i dziwi się , że nie chce ona stać pionowo. Bawiąc się w piaskownicy może- posługując się foremką czy wiaderkiem względnie długo piec babki, dąży bowiem do jakiegoś celu, wytwarza pewien produkt. Ale następnie samo może zniszczyć własne wytwory, aby je zaraz na nowo odtworzyć, a więc rozpocząć zabawę od początku i powtarzać je wiele razy. Jest to świadectwem tego, że dla dzieci młodszych efekt końcowy w zabawach konstrukcyjnych nie jest jeszcze istotnym motywem działania, które przeważnie jest celem samo w sobie.
Budowle i konstrukcje dzieci starszych stają się coraz doskonalsze. Plany budowli tworzone są w wyobraźni są już tylko schematem, bo w realizacji są ulepszane, zawierają więcej szczegółów (jak np. drzwi, bramy, okna, schody). W przeciwieństwie do młodszych dzieci, dzieci starsze są bardzo zainteresowane końcowym efektem budowy, pragnąc ją dłużej zachować, nawet na dni następne, w których doskonalą ją i uzupełniają drobnymi zabawkami. Zabawa konstrukcyjna często staje się zabawą tematyczno-konstrukcyjną.

ZABAWY TEMATYCZNE
Znane są one w psychologii, pedagogice czy metodyce pod różnymi terminami, jak zabawy w role, naśladowcze, twórcze, fikcyjne, udawane, tematyczne. W każdej zabawie tematycznej występuje moment przyjęcia jakiejś roli, naśladowania, tworzenia, udawania kogoś czy czegoś, a więc tworzenia fikcji.
Zabawy tematyczne wyznaczają granicę stopnia rozwoju dzieci młodszych i starszych. Ubóstwo doświadczeń dzieci młodszych, zasobu słownictwa, a co najważniejsze odnoszenie się do wszystkich sytuacji w otoczeniu z pozycji własnej osoby i swoich potrzeb sprawia, że zabawy tematyczne dzieci 3-4 letnich różnią się bardzo od tego samego rodzaju zabaw dzieci 5-6 letnich. Różnią się one następującymi elementami: zakresem treści, czasem i trwania, liczbą dzieci biorących udział w zabawie. Zabawy te zaczynają się już w drugim roku życia. O ile dzieci 2-letnie naśladują osoby znajdujące się w ich otoczeniu, to młodsze dzieci przedszkolne potrafią odgrywać role osób dorosłych na podstawie utrwalonych wyobrażeń. W zabawach tych posługują się przedmiotami, których kształt określa ich przydatność do różnych zabaw (deska może być łódką czy piłką).Dziecko wytwarza sobie obraz różnych sytuacji odgrywając je w zabawie.
Zabawy dzieci młodszych trwają krótko-od kilku do kilkunastu minut zaledwie, gdyż każdy nowy bodziec wywołuje w wyobraźni dziecka nowe skojarzenia, w związku z którymi tworzy on nową sytuację zabawową. W młodszym wieku przedszkolnym o wiele większą rolę gra naśladownictwo niż wyobraźnia-dziecko mniej tworzy, a więcej odtwarza. Dzieci bawią się indywidualnie obok siebie w to samo, nie współdziałając z sobą.
Przebywanie w grupie przedszkolnej przyspiesza proces zabawy zespołowej. Większość zespołu nie przekracza jednak dwojga czy trojga dzieci. Na tle wspólnych zabaw przejawia się rywalizacja, w której dziecko dąży do utożsamiania się z partnerem. Takie pierwsze zarysy współpracy można już dostrzec w piątym , a nawet w czwartym roku życia, wówczas gdy dziecko zaczyna się liczyć z partnerem zabawy. Gdy liczba dzieci w zabawie zwiększa się, koniecznością staje się dokonanie „podziału ról”. Każdy przedstawia jakąś postać, która musi swoją rolę odgrywać poprawnie, aby można było poznać kogo gra. Odtwarzanie w zabawie staje się coraz dokładniejszym naśladowaniem realnego życia. Dzieje się to pod wpływem wzbogacania zasobu doświadczeń i wiadomości o życiu tak ludzi, jak i zwierząt. Obok pełniejszych ruchów ilustrujących daną sytuację, dużą rolę odgrywają zabawki, cały arsenał przedmiotów o określonym przeznaczeniu, jak np. słuchawka lekarska, torba listonosza itp. Bogaty słownik dziecka nie tylko ułatwia porozumiewanie się, ale ożywia kontakty dzieci w sytuacjach zabawy. Wszystkie wymienione elementy charakterystyczne dla zabaw tematycznych dzieci starszych, jak podział ról, uzgadnianie planu zabawy, gromadzenie i przygotowywanie akcesoriów, przyczyniają się do uspołecznienia dzieci.

ZABAWY DYDAKTYCZNE
Zabawy dydaktyczne rzadziej przejawiają się u dzieci w sposób samorzutny, częściej natomiast są specjalną formą organizowanej działalności dziecięcej, w której uwzględniając pewne właściwości zabawy, jak stan napięcia, oczekiwanie, niespodzianka stawiamy przed dzieckiem jakieś zadanie do rozwiązania. Ponieważ w procesie tego zadania najbardziej czynny jest umysł dziecka, zabawy określane są jako dydaktyczne, czyli nauczające. Mogą być one stosowane w pracy indywidualnej, w pracy z zespołem z całą grupą dzieci.
Do zabaw dydaktycznych należą również gry dydaktyczne, które charakteryzują się tym ,że w dążeniu do wygranej występuje element współzawodnictwa oraz obowiązują określone reguły. Zabawy i gry dydaktyczne można dzielić ustalając jakieś zasady klasyfikacji. Zofia Bogdanowicz przyjęła dwie takie zasady i stworzyła dwa rodzaje podziałów.
W pierwszym podziale zabaw kryterium doboru stanowi materiał, który stosujemy w zabawach i grach dydaktycznych. Uwzględniamy tu cztery rodzaje zabaw w zależności od materiału:
-zabawy z pomocami gotowymi, w których konstrukcji zawarte jest zadanie do wykonania;
-zabawy typu czarodziejski woreczek, zgadnij czego brak na stole, w których stosuje się drobne przedmioty codziennego użytku,
-produkowane układanki, łamigłówki, zagadki obrazkowe, gry stolikowe
-zabawy słowne, jak zagadki, niedokończone rymy .
W drugim podziale zabaw i gier dydaktycznych kryterium doboru stanowi cel występujący w zabawie, a mianowicie:
-określenie cech przedmiotów i ich położenia,
-utrwalanie pojęć matematycznych,
-utrwalanie wiadomości o otoczeniu społecznym i przyrodniczym
-ćwiczenia poprawności wymowy.
Zabawy dydaktyczne odbiegają od zabaw manipulacyjnych, konstrukcyjnych i tematycznych, są raczej zabawami, których dzieci uczą się od dorosłych, a gdy którąś z tych zabaw czy gier polubią i zrozumieją jej zasady, same ją podejmują. Można zaobserwować, że obok wyuczonych zabaw i gier dydaktycznych dzieci spontanicznie podejmują pewne czynności, które mają charakter zabaw dydaktycznych. Cechą tych zabaw jest spontaniczność i pomysłowość ; dziecko samo tworzy tu reguły postępowania.

ZABAWY RUCHOWE
Czynnikiem dominującym w tych zabawach jest ruch, który w wieku przedszkolnym stanowi ważny bodziec rozwoju. Dzieci same zaspokajają potrzebę ruchu, podejmując różne zabawy ruchowe, jak bieżne, skoczne czy też zabawy wyzwalane przez znajdujące się w ich otoczeniu specjalne urządzenia, przybory i pomoce.
Początkowo zabawy te dzieci podejmują indywidualnie, z czasem łączą się po dwoje i więcej. Zabawy ruchowe nie są oparte na żadnych wzorach, lecz podejmowane samorzutnie przez dzieci, dają im wiele radości nie z tego powodu, że zaspokajają potrzebę ruchu, lecz również dlatego, iż same dzieci stawiają sobie określone zadania do wykonania. Każda zabawa ruchowa ma do zrealizowania określony cel. Stanowi on kryterium wyodrębnienia następujących rodzajów zabaw ruchowych:
-zabawy orientacyjno-porządkowe wyrabiają umiejętność oceny kierunku i odległości, orientację w przestrzeni, uczą biegania bez potrącania, omijania przeszkód,
-zabawy bieżne angażują duże grupy mięśniowe, pobudzają krążenie, oddychanie,
-zabawy równoważne rozwijają zdolność utrzymywania równowagi, uczą przekraczania przeszkód, działają mobilizująco na układ nerwowy,
-zabawy z czworakowaniem działają na organizm wszechstronnie- tak na układ wegetatywny, jak i ruchowy,
- zabawy z elementem skoku i podskoku pobudzają krążenie i oddychanie,
-zabawy z elementem wspinania i włażenia ćwiczą sprawność pokonywania przeszkód,
-zabawy z elementem rzucania, chwytania , toczenia, celowania rozwijają umiejętność rzucania, chwytania, zdolność oceny kierunku i odległości,
-zabawy rytmiczno- ruchowe wpływają na ogólne usprawnianie ruchowe dzieci, wyrabiają poczucie rytmu, koordynację ruchową, ćwiczą oddech.
Obowiązującym elementem przy zakończeniu zabawy to uporządkowanie pomocy, złożenie ich, posegregowanie oraz umieszczenie w ustalonym miejscu. Ma to duże znaczenie we wdrażaniu dzieci do ładu i porządku. Zabawy ruchowe należy prowadzić codziennie, systematycznie. Zaspokojenie potrzeby ruchu możemy uatrakcyjnić również wprowadzając do zabawy elementy muzyczne i rytmiczne. Elementy muzyki nie tylko zaspokajają naturalne potrzeby dziecka, ale przyczyniają się do jego wszechstronnego rozwoju. Możemy wyodrębnić trzy rodzaje zabaw ruchowych z muzyką: inscenizacja piosenki, reagujące na rytm piosenki związane z budową piosenki, taneczne polegające śpiewaniu piosenki z jednoczesnym wykorzystaniem ruchów zgodnych z jej charakterem tj. przyklaskiwanie, przytupywanie, obroty, przysiady, podskoki.

ZABAWY SWOBODNE I ORGANIZOWANE
Ze względu no dobro dziecka i właściwą metodę pracy wychowawczej zabawa w przedszkolu powinna być ujmowana dwojako:
-jako działalność swobodna, spontaniczna,
-jako jedna z metod organizowania pracy wychowawczej z dziećmi.
W zabawach swobodnych inicjatorem jest samo dziecko. Druga grupa to zabawy, w których organizatorem nie jest samo dziecko, lecz ktoś inny (starsze rodzeństwo, rodzice, nauczyciel). Są to zabawy organizowane dla osiągnięcia określonego celu, stawianego przed rozpoczęciem zabawy. Nauczyciel organizuje np. zabawę ruchową „Ptaszki w gniazdku”, mając na celu utrwalenie pojęcia zbioru trzy. Zabawa służy do osiągnięcia celu dydaktycznego, ale obok tego zaspokaja potrzebę ruchu, daje dziecku radość.
Zabawa ruchowa może być także pretekstem do ćwiczenia narządów mowy na określonych zgłoskach, sylabach, wyrazach, tekstach. Z czasem gdy dziecko zrozumie i przyswoi sobie zasady obowiązujące w zabawach dydaktycznych, samo stanie się ich organizatorem , zachęci rówieśników do udziału w nich. Ten sposób stanie się własnością dziecka, które odkryje nawet możliwości urozmaicania czy utrudnienia przebiegu zabawy w następnych próbach.
Nie będą jednak te zabawy miały tej spontaniczności, swobodnej twórczości, co zabawy manipulacyjne, konstrukcyjne czy tematyczne, podejmowane przez dzieci samodzielnie, bez żadnych reguł, instrukcji czy warunków.