Dziecko pomiędzy szóstym i dziewiątym rokiem życia

Koniec wieku przedszkolnego i pierwsze lata pobytu w szkole są okresem szczególnie istotnym dla dalszego rozwoju dziecka. Do czynników rozwojowych dziecka oprócz szkoły zaliczyć można środowisko rodzinne i opiekuńcze, które ma wpływ na sfery społeczno- moralne i intelektualne. Innym czynnikiem rozwojowym jest czynnik dydaktyczno- pedagogiczny /programy, treści, metody nauczania, nauczyciel i grupy rówieśnicze. Maria Żebrowska wyróżnia jeszcze inne czynniki, które mają wpływ na ogólny rozwój dziecka. Do nich zalicza zainteresowanie rodziców oraz takie postawy jak: miłość, akceptacja, spójność rodziny. Bardzo ważnym problemem jest dojrzałość szkolna. Maria Przetacznikowa i Grażyna Makiełło - Jarża twierdzą, że dojrzałym do podjęcia nauki szkolnej nazwiemy to dziecko, które osiągnęło taki stopień rozwoju fizycznego, umysłowego, społeczno- emocjonalnego, jaki umożliwia mu przystosowanie się do wymagań szkoły i kontynuowanie z powodzeniem nauki w klasach 1- 3. Dziecko 7, 8 letnie zalicza się do młodszego wieku szkolnego w fazie pierwszej.
Rozwój dziecka 7, 8 letniego zalicza się do rozwoju progresywnego w fazie ekspansji. Jest to tzw. okres kontroli otoczenia, który trwa od 3- 10 roku życia. W rozwoju fizycznym można wyróżnić dwa zjawiska: - Wzrastanie lub rozrost - są to zmiany ilościowe związane ze zwiększeniem się wymiarów i masy ciała. - Różnicowanie - są to zmiany jakościowe związane ze zmianami w komórkach i strukturze tkanek.
W strukturze mózgu dziecka zachodzi w tym czasie wiele złożonych, wewnętrznych zmian, które umożliwiają uczenie się nowych sprawności i zachowań.

Układ kostny zawiera jeszcze dużą ilość tkanek chrzęstnych. Kościec jest miękki i plastyczny. W tym okresie różne części kośćca krzepną i zmieniają się w różnej kolejności. W kręgosłupie następuje pogłębienie kifozy piersiowej. Lordoza lędźwiowa jest, więc niewielka. Kończy się kostnienie kości palców i śródręcza. Trwa proces wyrastania dalszych stałych zębów. Nauczyciel powinien stale korygować postawy dziecka przy siedzeniu, wprowadzać wiele ćwiczeń na giętkość kręgosłupa i sprawność ręki. W tym okresie istnieje wyraźna przewaga wewnętrznego rozrastania i dojrzewania nad powiększeniem wysokości ciała. Między 6 a 8 rokiem zachodzi jednak zjawisko wczesnego, pośredniego skoku wzrostowego, zwanego także skokiem szkolnym. Następuje szybki rozwój kończyn dolnych. Stopa jest szeroka, niska, średnio wysklepiona. Następuje szybki wzrost tułowia wszerz. U chłopców rozwija się pas barkowy, u dziewcząt pas biodrowy. Klatka piersiowa ulega spłaszczeniu. Mięśnie są jeszcze słabo rozwinięte. Mięśnie duże rozwijają się szybciej niż drobne, w związku z tym dzieci w młodszym wieku szkolnym wykonują wiele ruchów szybkich, zbytecznych nie dostosowanych do tempa pracy. W tym wieku dzieci zdolne są raczej do ruchów silnych i zamaszystych niż do ruchów wymagających dokładności.
Przy takich ruchach szybko się męczą. Potrzeba ruchu i ćwiczenia jest tak duża, że niektórzy autorzy wysuwają zręczność ruchową jako jedną z charakterystycznych cech wieku 8 - 12 lat. W tym okresie dojrzewa mózg. Ciężar mózgu dziecka 9- letniego wynosi 1300 g. (człowieka dorosłego 1400g.) Najszybciej rosną i rozwijają się płaty czołowe. Dojrzewa kora mózgowa i wzrasta jej wpływ na niższe części układu nerwowego. Wzrasta poziom wrażliwości zmysłowej. Rozwijają się funkcje sfery intelektualnej: analiza i synteza wzrokowa, słuchowa, kinestetyczno- ruchowa. Serce rozwija się wolniej niż całe ciało. Płuca nie są jeszcze w pełni rozwinięte. Wzrasta odporność ciała na choroby. Podsumowując Ryszard Przewęda stwierdza, iż: proporcjonalność rozrostu i wysoki stopień rozwoju właściwości morfologicznych, sprawności funkcji, dobra współpraca pomiędzy poszczególnymi układami, wrażliwość zmysłów, ogólna odporność ustroju, znaczne przystosowanie do warunków środowiskowych, duża samodzielność biologiczna, wszystko to pozwala określić młodszy wiek szkolny jako etap wyróżniający się ogólną harmonią rozwoju. Jest to jakby gromadzenie rezerw w organizmie do przejścia przez następny trudny okres- dojrzewanie płciowe. Dzieci w tym wieku przestają chorować, mają nowe zęby i nieproporcjonalnie długie ręce i nogi. Stosunkowo mało się męczą wycieczkami. Lubią wyjścia ze szkoły w różne miejsca, gdzie otrzymują potwierdzenie , że wiedza, która przyswaja w szkole ma potwierdzenie w rzeczywistości, jest realna.
Przykładem są tu ciągłe wyjścia z moją klasą do Hewelianum, Muzeum Eksperymentu, na wystawy. Dzieci z ogromną ciekawością chłoną to, co tam widzą, czego doświadczają.
Uczeń szkoły podstawowej spędza więcej czasu z dala od rodziców, ale pod nadzorem kogoś dorosłego , najczęściej nauczycielki. Pewne umiejętności i zasady społeczne wpaja im się w szkole. Reguły zgodnego współżycia poznają również na podwórku i w sąsiedztwie. Przyswajają je sobie w trakcie zabaw oraz gier zespołowych.
Wstępując do szkoły, dziecko osiąga pewien stopień dojrzałości społecznej i emocjonalnej, który pozwala na adaptację do sytuacji szkolnej i grupy uczniowskiej. Sfera emocjonalna ulega w młodszym wieku szkolnym wielkim przeobrażeniom, rozwijają się uczucia wyższe. Rozszerza się u dziecka krąg przedmiotów, zjawisk, zdarzeń, spraw, które wywołują u niego reakcje emocjonalne i różnicuje się charakter jego emocjonalnych doznań. Dziecko jest otwarte na poznawanie świata i zwrócone na grupę.

Jako przykład posłuży dziewczynka, która nieustannie zadaje pytanie dlaczego? Poszukuje odpowiedzi na wiele nurtujących ją tematów. W mojej klasie większość dzieci zadaje to pytanie. Podążając za nimi stworzyłam, na ich prośbę dodatkowe zajęcia dwa razy w tygodniu po lekcjach podczas, których poszukujemy odpowiedzi na przeróżne pytania dzieci - dlaczego, po co, skąd?

Rozwój procesów poznawczych: wrażeń, spostrzeżeń, myślenia i pamięci dokonują się w procesie i w związku z procesem uczenia się. Uczucia poznawcze skłaniają dziecko do aktywności w poszukiwaniu interesujących je treści. W pierwszych latach młodszego wieku szkolnego dziecko w sposób burzliwy wyraża swoje emocje. W drugiej fazie tego okresu dochodzi do niwelacji i stabilności uczuć i do coraz lepszego panowania nad reakcjami emocjonalnymi. Rodzą się uczucia wyższe- moralne, poznawcze, estetyczne i społeczne. Rozwój społeczny to stopniowe doskonalenie się jednostki, poprzez ukierunkowaną aktywność, aktywność w pojmowaniu społecznego dziedzictwa i formowaniu elastycznych wzorców zachowania stosunkowo zgodnych z tym dziedzictwem. Rozwój społeczny to szereg zmian, jakie dokonują się w osobowości jednostki, powodując to, iż jednostka staje się zdolna do uczestnictwa w życiu i działalności społeczeństwa. Rozwój społeczny czyni jednostkę zdolną do pełnienia różnych ról społecznych.

Warunki istotne do rozwoju społecznego dziecka: przekonania, postawy i atmosfera w domu rodzinnym, tryb życia w domu, zamierzone oddziaływania nauczycieli na terenie klasy i szkoły oraz swobodne obcowanie dzieci z rówieśnikami. W pierwszych latach szkoły podstawowej dziewczynki i chłopcy chętnie bawią się ze sobą, ale później to się zmienia. W wieku dziewięciu lat coraz częściej bawią się i pracują z przedstawicielami własnej płci. Wystarczy przyjrzeć się zachowaniom dzieci w czasie przerwy szkolnej. Dziewczynki bawią się w małych grupkach, skaczą, siedzą, rozmawiają. Chłopcy natomiast są hałaśliwi, żywiołowi, kipią energią, bawią się w większych grupach. Chętnie ze sobą współzawodniczą i popisują się sprawnością fizyczną. Grupa rówieśnicza zaczyna się coraz bardziej liczyć.
Chłopcy w młodszym wieku szkolnym szybciej zawierają przyjaźnie i zwykle maja więcej towarzyszy zabaw niż dziewczynki. Za to dziewczynki silniej się przywiązują do przyjaciółek i dostrzegają wyraźną różnicę między przyjaciółką a koleżanką.
Dziewczynki częściej niż chłopcy rozmawiają o uczuciach, prawią sobie komplementy i dają prezenty. Również częściej sprawiają sobie przykrości.
Dzieci coraz większą wagę przywiązują do akceptacji rówieśników. Na przykład dziewczynka, która w przedszkolu nie zauważyła, że jako jedyna nie została zaproszona na urodziny, w wieku szkolnym jest wyczulona i z rozpaczą przeżywa taki afront dzieci.
Dziecko w wieku przedszkolnym, gdy było złe na rodziców na ogół płaczliwie marudziło, krzyczało lub mówiło, że nienawidzi rodziców. Natomiast dziecko w wieku szkolnym koncentruje swoje siły umysłowe i próbuje potyczek słownych, broni swojego stanowiska i wyszukuje błędów w argumentacji rodzica. W momencie, gdy to się nie uda dziecko obraża się lub zaczyna rozczulać się nad sobą. Ośmio/dziewięciolatki często przybierają postawę arogancką lub wrogą. Demonstrując przekorę radzą sobie z konfliktem. Ważne jest, aby rodzice czuwali nad bezpieczeństwem dziecka i stawiali ograniczenia w pewnych sytuacjach. W niektórych sytuacjach ważne jest, aby rodzice dzielili się z dziećmi władzą i pozostawiali dziecku wolny wybór. Dziecko potrzebuje konsekwencji rodziców.
Dzieci w wieku szkolnym mają obsesyjne poczucie sprawiedliwości.
Przykładem jest często słyszane opowiadanie chłopca o faworyzowaniu siostry. Innym przykładem są skargi uczniów na niesprawiedliwe według nich wystawianie ocen z religii (za modlitwy przygotowujące do przyjęcia sakramentu Pierwszej Komunii).
Zauważyłam, że gdy są jasno określone zasady, dzieci czują sprawiedliwość.
Dzieci w wieku szkolnym chcąc zrobić wrażenie na kolegach i koleżankach powtarzają brzydkie słowa zanim dowiedzą się, co one znaczą.

Jako przykład posłużą chłopcy z mojej klasy, którzy zaczęli używać wulgarnych słów oraz pokazywać do siebie obraźliwe gesty. Gdy zaczęliśmy rozmawiać na temat znaczenia wypowiadanych wulgaryzmów, okazało się, że tylko jeden chłopiec co nieco wiedział na temat znaczenia takich słów. Reszta chłopców bezmyślnie powtarzała słowa wiedząc, że nie są one brzydkie. Sprawdzoną reakcją okazał się spokój i stanowczy komunikat - nie chcę słyszeć u ciebie takich słów.

Kolejną cechą dziecka szkolnego jest kłamstwo w celu ucieczki przed upokorzeniem lub aby zamaskować niską samoocenę. Przedszkolak potrafi powiedzieć nieprawdę, żeby zrzucić z siebie winę. W jego świecie jest się dobrym, albo złym. Wypiera zrobienie czegoś złego, bo chce być uważane za dobre. Dziecko w wieku szkolnym rozumie związek między przyczyną a skutkiem i potrafi logicznie przewidzieć kroki, jakie powinno podjąć na drodze do celu. Dziecko coraz bardziej zdaje sobie sprawę z negatywnych konsekwencji kłamstwa.
Zadaniem nauczyciela jest: stworzenie takiej atmosfery, aby dziecko zawsze czuło, że może mu się zwierzyć, niezależnie od tego, co zrobiło. Ważne, aby dziecko zrozumiało, że zachowanie jest złe, a nie ono. Warto zapytać dziecko dlaczego skłamało i jak inaczej mogłoby postąpić w określonej sytuacji.

Jako przykład podam sytuację z ostatniego tygodnia pracy, kiedy to chłopiec okłamał mamę oskarżając jednego z nauczycieli o używanie wulgaryzmów i siły fizycznej wobec niego. Chłopiec przyznał się nauczycielowi, że okłamał mamę. Czuł się z tym źle. Sam przeprosił nauczyciela. Natomiast mama uwierzyła synowi do takiego stopnia, że nie przyjęła tego do wiadomości. Na spotkaniu u Pani Dyrektor w obecności oskarżanego nauczyciela mama nadal wypierała problem.
Ważne jest, aby nauczyciel i rodzice dawali dziecku spójny wzór właściwych zachowań i zasad. Tutaj tej spójności zabrakło.
Dobrze tez jest u dziecka w wieku szkolnym ukierunkować jego energię zwracając uwagę na to, co jest akceptowane, a co nie.

Tu kolejny przykład z życia mojej klasy: reguły, które zostały ustalone w naszej klasie pochodzą od dzieci, ponieważ to otoczenie należy do dzieci i to one są odpowiedzialne za nie.
Mieliśmy w sali kłopot ze sprzątaniem. Dzieci ustaliły plan pracy rozpisując jakie czynności trzeba wykonać, by w naszej sali było posprzątane. Rozdzieliły zadania między siebie wpisując się w odpowiednia rubrykę. To pomogło uporządkować działanie. Teraz z przyjemnością przystępują do sprzątania i są zadowolone, że umieją to wykonać samodzielnie bez pomocy dorosłych. Poza tym uczą się odpowiedzialności za swoje zadanie.

Dzieci, które są przez rodziców traktowane zbyt ostro, karane, staja się bardziej agresywne wobec kolegów z klasy. Również dzieci nieśmiałe maja trudności w nawiązaniu przyjaźni i czują się nieśmiałe.
Nauczyciel powinien własnym zachowaniem dawać dziecku wzór właściwych zachowań społecznych, ponieważ dzieci w tym wieku wzorują się na nauczycielach, którzy mają Dzieci uczą się mówić słuchając innych, uczą się bić, gdy są bite. Chcąc stworzyć pozytywny wzorzec do naśladowania powinniśmy postępować tak jak pragniemy, aby postępowało dziecko.
Rodzice powinni uszanować poczucie wstydu dziecka i zachowywać się skromnie i dyskretnie.
Ogromną rolę odgrywa rozwój duchowy. Pojawia się faza wrażliwości na moralność, sprawiedliwość, dobro, zło, uczucia religijne, różne dziedziny nauki. Wówczas dziecko uświadamia sobie istnienie reguł i wartości, umożliwiających funkcjonowanie w społeczeństwie. Chętnie eksperymentuje, aby poprzez poznanie detalu zrozumieć działanie całości. Dziecko uczy się całym ciałem, musi się rozwijać motorycznie, emocjonalnie, społecznie, duchowo i intelektualnie, aby stać się pełnowartościowym człowiekiem.
Zadaniem nauczyciela jest skupienie się na rozpoznaniu roli dziecka w grupie i jej ukierunkowaniu. Ważny jest też język jakim posługuje się nauczyciel w stosunku do dziecka, ponieważ ważne jest okazywanie szacunku.
Zauważyłam w mojej klasie szkolnej, że dzieci lubią, gdy do nich mówię z szacunkiem: „proszę jak możesz zajrzyj do swojego zeszytu”, „jak znajdziesz czas chciałabym żebyś koło mnie usiadła”, „proszę, chciałabym żebyś zrobiła trzy zadania”. Konsekwencją jest takie pełne szacunku mówienie dzieci do siebie. Uczeń darzy nauczyciela silnym uczuciem i bardzo przeżywa nagany lub brak zainteresowania jego osiągnięciami. Dlatego tak ważna jest osobowość nauczyciela.
Dziecko uczy się zachowania dystansu pomiędzy sobą a nauczycielem. Dziecko uczy się wzorcowych zachowań w grupie. Ulega zmianom stosunek dziecka do rówieśników. Dziecko nie ma jeszcze rozwiniętego poczucia przynależności do zespołu, ale jest silnie zwrócone na grupę, a nie na siebie. O zawarciu przyjaźni decyduje bliskość zamieszkania, wspólne siedzenie podczas jedzenia czy pracy, posiadanie atrakcyjnych przedmiotów. Przyjaźnie zmieniają się z dnia na dzień. Dzieci jeszcze nie liczą się z opinią klasy czy grupy. Zaczyna się rozwijać świadomość społeczna. Dziecko w wieku szkolnym zaczyna prezentować egocentryczne zachowanie . Moralność dziecka ciągle się rozwija. Dziecko w coraz mniejszym stopniu polega na wskazówkach rodziców, zaczyna się kierować przyswojonymi normami i opinią rówieśników. Zaczyna rozumieć, że powinno być dobre dla innych, aby inni byli dobrzy dla niego.
Maria Żebrowska wyróżniła etapy społecznego rozwoju dziecka:
Okres przejściowego przystosowania się do grupy od 6- 7, 8, 9 lat. Jest to inaczej okres grup przelotnych, mało licznych, przeważnie tej samej płci. Dziewczęta i chłopcy w tym czasie maja inne potrzeby. Dziewczęta bywają niemiłe, złośliwe i okrutne. Często obmawiają, namawiają koleżankę przeciwko drugiej koleżance, przekupują słodyczami lub obietnicami. Chłopcy skupiają się na ruchu. Chłopcy unikają kontaktu wzrokowego, bo czują się zagrożeni.
Okres powstawania małych paczek czy większych band od 8,9 do okresu dorastania. Uczestnictwo w bandzie daje dziecku swoiste poczucie osiągnięcia pozycji społecznej, co wytwarza poczucie lojalności wobec bandy jako takiej i jej członków.
Etap zmiany stosunku dzieci do siebie i do opinii publicznej. Przyjaźnie zawierane są na podstawie oceny charakterologicznej kandydata na przyjaciela. Dzieci liczą się z opinią rówieśników. Mają poczucie przynależności do klasy. Dzieci przejawiają silne przyjaźnie. W poznaniu klasy i stosunków w niej panujących, a także etapu w rozwoju społecznym pomaga test socjometryczny, w którym wskaźnikiem dla charakterystyki wzajemnych stosunków społecznych stanowi wybór, lub brak wyboru współtowarzyszy według podanego w tekście ważnego dla życia grupy kryterium. Ważne jest, aby nauczyciel potrafił wykorzystać wzajemne sympatie, powodował takie sytuacje, w których rodzą się między dziećmi stosunki przychylności a to wzmaga życie społeczne oraz aktywność intelektualną. Procesy myślowe zaczynają przebiegać sprawniej, wydatniej, pogłębia się motywacja do nauki i działania. Wszystko to wywiera wpływ na kształtowanie się osobowości.
Rozwój umysłowy jest to zjawisko, które polega na doskonaleniu takich procesów jak: wrażenia, spostrzeganie, obserwacja, uwaga, pamięć i uczenie się, rozwój mowy i czytania. Wśród wielu czynników działających na rozwój umysłowy dziecka 7, 8 letniego znaczenie szkoły jako instytucji kształcącej i wychowującej jest szczególnie istotne dzięki temu, że jest to oddziaływanie systematyczne, długotrwałe, łączące przekazywanie wiedzy z ćwiczeniami funkcji psychicznych i ukierunkowanym kształtowaniem osobowości. Dziecko przechodzi z poznania sensorycznego w abstrakcyjne. Nauka jest naturalnym procesem, który jest w dziecku. To czas intensywnej nauki. Zadaniem nauczycieli i rodziców jest wiara w dziecko, że w warunkach wolności, swobody i wolnego wyboru dziecko pokaże swoją naturę. Kolejnym zadaniem jest stworzenie odpowiedniego otoczenia.
Jako przykład podam udział dzieci w wielu projektach edukacyjnych np. w pisaniu listów, w spotkaniach z ciekawymi ludźmi (zadawanie pytań).
Dzieci na tym etapie mówią wyraźnie, rozwija się u nich zasób słownictwa, uczą się pojęć, uczą się języka rozumowo. Dzieci w wieku szkolnym są szczególnie wrażliwe na literaturę piękną. Dzieci z mojej klasy założyły biblioteczkę klasową ze specjalnie dobranymi książkami. Codziennie sięgamy po jedną z nich i czytamy wybrany tekst.

Szkoła nadaje kierunek rozwojowi procesów poznawczych. Dzieci uczą się kierowania tymi procesami, stają się w coraz większym stopniu zdolne do koncentracji uwagi, do spostrzegania i obserwacji zjawisk. U dzieci w wieku szkolnym pojawia się wyobraźnia abstrakcyjna.

Jako przykład podam zdanie często wypowiadane przez rodziców moich uczniów „Lecimy do domu”. Dziecko w tym wieku dobrze wie, że nie leci w sensie dosłownym samolotem do domu, tylko szybko przemieszcza się z rodzicem. Chłonny umysł na tym etapie jest zastąpiony mechanizmem poznania czyli wyobraźnią. Dzięki temu możemy wiele rzeczy wytłumaczyć dziecku.

Rozwijają się podstawowe funkcje sfery intelektualnej, analiza i synteza słuchowa, kinestetyczno - ruchowa, a osiągnięcie odpowiedniego ich poziomu jest warunkiem zdobycia umiejętności czytania i pisania. Dzieci przyswajają sobie również w tym wieku pojęcie liczby naturalnej i podstawowe działania arytmetyczne. Wrażenia powstają na wskutek oddziaływania świata materialnego na narządy zmysłowe człowieka. Według Wincentego Okonia wrażenia to najprostszy proces psychiczny powstający wówczas, gdy na dany receptor działa jakiś prosty bodziec. Wrażenie jest odbiciem jednej cechy poznawanego przedmiotu. Wrażenia dzielą się na wzrokowe, słuchowe, smakowe, węchowe, dotykowe, ruchowe. Dla nauczania szkolnego duże znaczenie ma rozwój wrażliwości wzrokowej i słuchowej. Bardzo ważnym jest, aby nauczyciel poprzez szereg ćwiczeń potrafił rozwijać i kształtować wrażenia. Dla rozwoju wrażeń nie wystarcza ćwiczenie narządów zmysłowych przez mechaniczne na nie oddziaływanie, gdyż spostrzeżenie jest dokładnie wtedy, gdy odgrywa ważną rolę w aktywnym rozwiązywaniu zadania, gdy jest włączone w skierowane na określony cel działanie. Należy dążyć do aktywnego kształtowania u dzieci sfery doznań zmysłowych. Osiąga się to rozwijając ich spostrzeżenia w różnych dziedzinach działania na zajęciach plastyki, muzyki, nauki języków. Wrażenia są częścią składową spostrzegania. Spostrzeganie inaczej percepcja jest to złożony proces poznawczy polegający na odzwierciedlaniu przez człowieka przedmiotów, zjawisk świata zewnętrznego oraz proces zachowania wewnętrznej organizacji, który powstaje przez działanie na narządy zmysłowe określonych bodźców. Definicję spostrzegania ujmuje W. Okoń. Twierdzi, iż spostrzeganie jest to proces polegający na swoistym odbiciu w psychice człowieka rzeczy i zjawisk, które w danej chwili oddziałują na jego narządy zmysłowe. Dużą rolę w procesie spostrzegania odgrywa: stan organizmu, motywy działania, zainteresowanie, czynniki społeczne i emocjonalne. Spostrzeganie jest związane z dokonywaniem wyboru spośród działających podniet, bo spostrzega się to, co przyciąga uwagę. Cechą spostrzeżeń jest to, że w skład organizmu spostrzeżonego nie tylko wchodzą te wrażenia, które przedmiot ten wywołuje, ale i te, które wywołał u nas dawniej, w poprzednim naszym doświadczeniu. Dziecko w młodszym wieku szkolnym podporządkowuje swoje spostrzeżenia określonemu celowi. Dzieci rozróżniają i uogólniają cechy przedmiotów. Prawidłowo spostrzegają obrazy, kontury, schematy przedmiotów. Rozwój spostrzegania łączy się z nauką i rozwojem uwagi. Organizacja dziecięcego spostrzegania wymaga każdorazowo wyrażanego określenia przedmiotu, celu i metody. Ważne jest, aby słowo wyjaśniające oparte było na konkretnym obrazie. Dokładność i trwałość spostrzegania zależy od tego ile analizatorów w nim uczestniczy. Jeżeli aktywnie organizuje się proces spostrzegania to przeradza się ono w obserwację. Słowo obserwacja pochodzi od łacińskiego "obserwatio", co znaczy "oglądanie czegoś". Jest to metoda badania naukowego polegająca na planowym i systematycznym spostrzeganiu faktów. Celem obserwacji jest znalezienie odpowiedzi na postawione zagadnienie. Według słownika wyrazów obcych obserwacja to uważne przyglądanie się czemuś, skupienie na czymś uwagi, dokonywanie systematycznych spostrzeżeń. Maria Żebrowska wyodrębnia 4 etapy obserwacji:
Zadawanie pytań dotyczących elementów i cech spostrzeganych przedmiotów
Ciągły opis charakterystycznych cech
Plan obserwacji
Tworzenie własnego planu obserwacji.
Pod wpływem nauczania obserwacja dzieci staje się ukierunkowana, trwała, dokładna i skuteczna. Praktyka obserwacji podnosi ogólny poziom umysłowy, kształtuje spostrzegawczość, z którą łączy się dociekliwość i wnikliwość. Uwaga jest to zamierzone lub mimowolne, wybiórcze ukierunkowanie zdolności odbiorczych organizmu na określony obiekt. Wyróżnia się 4 właściwości uwagi: zakres, trwałość, podzielność, przerzutność. Uwaga może mieć charakter dowolny lub mimowolny. Uwaga dowolna - skierowana jest wysiłkiem woli na przedmiot, który dla danej jednostki nie ma cech atrakcyjnych. Uwaga mimowolna - spowodowana jest przez jakieś szczególne właściwości przedmiotu. Pedagogiczne sposoby aktywizowania i rozwijania uwagi to:
Wzbudzenie zainteresowania i aktywnego stosunku do pracy przez:
Urozmaicenie treści nauczanego przedmiotu
Zmienianie i dobór metod nauczania
Postawę osoby przekazującej wiedzę
Wyrazistą i ładną mowę, gestykulację i mimikę
Aktywność własna dziecka i jego nastawienie do pracy
Wiązanie materiału nowego z dawnymi wiadomościami uczniów.

Dzięki pamięci dziecko zdobywa wiedzę, różne nawyki, uczy się słów i ich znaczeń, uczy się mówić i myśleć. Aby dziecko szybko zapamiętywało materiał potrzebna jest motywacja. Nauczyciel powinien mieć u dzieci autorytet. W młodszym wieku szkolnym zaczyna rozwijać się pamięć logiczna. Pamięć dziecka zatraca charakter konkretno- obrazowy, a coraz bardziej uzyskuje ono wprawę w abstrakcyjno- logicznym zapamiętywaniu materiału. Mowa, jest to zdolność porozumiewania się za pomocą symboli dźwiękowych. Mowa dziecka w wieku szkolnym występuje w dwóch postaciach - w formie mowy ustnej i pisanej. Rozpoczyna się też wzajemne oddziaływanie mowy ustnej na pisaną i na odwrót.
Myślenie jest to rodzaj najwyżej zorganizowanej i złożonej czynności poznawczej. Główne właściwości myślenia:
Ukierunkowanie myślenia na zdobywanie wiedzy szkolnej
Stopniowe opanowywanie pojęć
Powiększanie i przekształcanie pojęć i wyobrażeń
Systematyzacja pojęć
Abstrahowanie.
Przez uczenie się rozumiemy proces wytwarzania, przekształcania, utrwalania tych czynności na podłożu doświadczenia indywidualnego zdobytego przez człowieka w toku funkcjonowania organizmu pod wpływem bodźców środowiska zewnętrznego aktywności przedmiotowej, a zatem podczas działania i ćwiczenia to właśnie nauczyciel powinien wskazywać drogę uczenia się, która utrwala pewne nawyki oraz wytwarza nowe umiejętności. Dzieci w wieku szkolnym mają większą niż w przedszkolu podzielność uwagi, znają więcej słów, lepiej zapamiętują, mają coraz bogatsze doświadczenia, coraz bardziej poszerzają zdobytą wiedzę.
Dzieci w wieku szkolnym uwielbiają tworzyć, grać w gry edukacyjne i gry komputerowe dotyczące logicznych łamigłówek. Dużą rolę w tym wieku odgrywają zajęcia artystyczne. Dzieci są wręcz pociągane przez gry zespołowe. Uwielbiają pracować wspólnie w grupie. Tu są jasne reguły/zasady, z którymi wszyscy musza się zgodzić. Jako przykład posłuży pytanie dzieci czy dziś będzie praca w grupach? Dzieci naturalnie odnajdują się w grupach, znajdują swoje miejsce w hierarchii społecznej. Część pełni rolę liderów, inni lubią słuchać innych. Dzieci w wieku szkolnym orientują się, że jedno zadanie może mieć kilka różnych rozwiązań i że niektóre elementy obiektu mogą pozostać niezmienne, mimo, że zmienia się ich wygląd. Dzieci zaczynają rozumować bardziej systematycznie i skutecznie , następuje u nich rozwój umiejętności porozumiewania się. Na przykład opisując obrazek często odnosi się do swoich osobistych doświadczeń. W miarę dojrzewania dziecko używa pojęć bardziej ogólnych, zrozumiałych, a następnie szczegółowych określeń. W tym wieku zaczyna zdawać sobie sprawę, że inni mogą mieć odmienne zdanie. Dziewczynki w wieku szkolnym często ścierają się. Bywają dla siebie okrutne, złośliwe, niemiłe, obgadują siebie nawzajem sprawiając sobie przykrości.
Takich przykładów mogę podać mnóstwo np. koleżanka mówi do przyjaciółki „Nie baw się z tą koleżanką”. Kolejna koleżanka mówi do innej koleżanki „ Ona powiedziała do mnie, że jesteś głupia”. Sprawdzonym sposobem okazało się rozwiązywanie problemów przez dzieci, a nie przez dorosłego. To jest problem dzieci. Dzieci uczą się w ten sposób sztuki negocjacji oraz rozwiązywania swoich problemów. Wiek szkolny 6-9 lat jest najkorzystniejszym wiekiem na popełnianie błędów i uczenia się na nich, ponieważ w tym wieku konsekwencje błędów są niewielkie, a nauka z nich płynąca drogocenna.
Kolejny przykład z życia klasy: zadaniem dzieci było przyporządkowanie części roweru w kartach pracy. Widziałam, że dzieci popełniają błędy w tym zadaniu. Nie reagowałam, obserwując prace dzieci. Po jakimś czasie przystąpiliśmy do omówienia wykonanego zadania. Niektóre dzieci były złe, że popełniły błędy, inne złe, że muszą zmazywać zadanie i nanosić zmiany, niektóre zadowolone, że wykonały poprawnie zadanie, że utrwaliły nazwy części roweru. W tym przypadku dzieci nie poniosły znaczących konsekwencji z popełnienia błędów, a nauczyły się, że warto utrwalić części składowe roweru lub popracować z kartami naukowymi, aby wykonać poprawnie zadanie.

BIBLIOGRAFIA:

Maria Żebrowska: Psychologia rozwojowa dzieci i młodzieży PWN, Warszawa 1976.
Maria Przetacznikowa, Grażyna Makiełło Jarża: Psychologia rozwojowa WSiP, Warszawa 1977.
Maria Przetacznikowa: Podstawy rozwoju psychicznego dzieci i młodzieży PZWS, Warszawa 1989.
Napoleon Wolański: Rozwój biologiczny człowieka PWN, Warszawa 1977.
Ryszard Przewęda: Rozwój somatyczny i motoryczny PZWS, Warszawa 1973.
Wincenty Okoń: Słownik pedagogiczny PWN, Warszawa 1984.
Stanisław Szuman: Psychologia wychowawcza wieku szkolnego Wiedza- Zawód- Kultura, Kraków 1988.
Jan Zborowski: Fizjologiczne i psychodydaktyczne problemy początkowej nauki czytania PWN, Warszawa 1970.
The American Academy of Child and Adolescent Psychiatry, Twoje dziecko, wyd. Jacek Santorski &co, 1998 r.
Rudolph Scheffer, Psychologia dziecka, wyd. Naukowe PWN Warszawa, 2005 r.
Peter E. Bryant, Andrew M. Colman, Psychologia rozwojowa, wyd. Zysk&ska.
Frances L.Jig, Luise Bates Ames, Sidney M.Balcer, Rozwój psychiczny dziecka od 0-10 lat, GWP 2007 r.
Barbara Harkas-Napierała, Janusz Trempała, Psychologia rozwojowa człowieka, charakterystyka okresów życia człowieka, wyd PWN, 2004 r.

Anna Świderska