Zgryz otwarty a wady wymowy

Podstawowym warunkiem prawidłowego rozwoju każdego człowieka jest rozwój komunikacji. Podstawą rozwoju języka i mowy jest dostęp do języka oraz prawidłowy odbiór, utrwalanie i przetwarzanie jednostek realizowanych w postaci głosek. Realizacja fonemów odbywa się poprzez odpowiednie ruchy artykulacyjne, wykonywane przez ruchome narządy aparatu mownego. W przypadku prawidłowego funkcjonowania aparatu mownego mamy do czynienia z prawidłową realizacją fonemu, w przeciwnym wypadku występuje patologia, czyli wada wymowy. W swojej pracy chciałabym opisać wady zgryzu oraz współwystępujące z nimi wady wymowy, a w szczególności skupić się na wadzie zgryzu otwartego , popierając się konkretnym przypadkiem.
Wada zgryzu to umowne, skrótowe oznaczenie nieprawidłowości w budowie i czynności jednego lub kilku elementów zespołu twarzowo-szczękowego.
Wady zgryzu powstają z różnych przyczyn. Mogą zadziałać szkodliwe czynniki już w życiu płodowym lub leż w życiu pozapłodowym (wewnątrzpochodne lub zewnątrzpochodne). Wady zgryzu mogą towarzyszyć wielu wrodzonym i genetycznym wadom (np. Zespół Downa). Wady te powstają na skutek anomalii chromosomowych oraz różnorodnych mutacji. Niektóre wady maja charakter dziedziczny. Na prawidłowy rozwój zgryzu mogą mieć wpływ choroby matki w czasie ciąży, przyjmowanie leków, używek, promieniowanie Rtg oraz zaburzone czynności fizjologiczne dziecka. Do najczęściej spotykanych należą: nieprawidłowe układanie niemowlęcia w czasie snu, nieprawidłowa funkcja połykania, wadliwa praca języka, nieprawidłowa nieprawidłowe oddychanie – torem ustnym, przerost trzeciego migdałka, choroby laryngologiczne, nieprawidłowe żucie.
Wśród czynników, które mogą wpływać na powstawanie wad zgryzu należą należą czynności stereotypowe i złe nawyki dziecka, takie jak: ssanie pustych smoczków, ssanie palca, ssanie warg i policzków, nagryzanie, nawyki językowe, zgrzytanie zębami czy podpieranie brody.
Jeżeli chodzi o podział wad zgryzu to możemy wyróżnić wady podłużne, pionowe i poprzeczne. Podział ten rozpatruje się w oparciu o trzy prostopadłe do siebie płaszczyzny: czołową, pośrodkową i frankfurcką. Pozwalają one rozpatrywać zmiany anatomiczne w trzech kierunkach przestrzennych, z którymi związane są określone wady zgryzu.
Wady podłużne odnoszą się do płaszczyzny oczodołowej Simona. Zaliczamy tu wady zgryzowe dotylne, czyli tyłozgryz częściowy, całkowity, tyłożuchwie czynnościowe, retrogenia, tyłozgryz ruchomy oraz wady zgryzowe doprzednie : przodozgryz częściowy i całkowity, przodożuchwie czynnościowe, progenia, przodozgryz rzekomy.
Wady zgryzu pionowe – rozpatrywane na wysokość w stosunku do płaszczyzny poziomej: zgryz otwarty całkowity i częściowy, zgryz głęboki całkowity, nadgryz, zgryz głęboki wtórny i nadgryz wtórny.
Wady zgryzu poprzeczne – rozpatrywane w stosunku do płaszczyzny pośrodkowej: zgryz krzyżowy całkowity i częściowy, boczne przemieszczenie żuchwy oraz szczęki, zgryz przewieszony.
Badania wykazują związek wad zgryzu z poszczególnymi wadami wymowy. Nieprawidłowości zgryzowe i zębowe mogą uniemożliwić lub utrudnić prawidłową artykulację głosek dentalizowanych, tzn. tych, przy których dolne i górne siekacze zbliżone sa do siebie lub górne siekacze nieco zachodzą na dolne. Takie ustawienie szczęk zwane dentalizacją wystepuje przy wymawianiu 12 spółgłosek polskich : s, z, c, dz, sz,ż, cz, dż, ś, ź, ć, dź. Ich prawidłowe brzmienie zależy od tarcia powietrza o krawędzie zębów. Wadliwa realizacja tych głosek powoduje seplenienie.
Zgryz otwarty charakteryzuje się niedochodzeniem łuków zębowych do płaszczyzny okluzji. Zgryz otwarty całkowity objawia się brakiem kontaktu wszystkich zębów szczęki górnej z dolnymi z wyjątkiem ostatnich. Zgryz otwarty częściowy to brak kontaktu grupy zębów górnych z dolnymi z przodu lub z boku, po jednej stronie lub obustronnie Cechami zgryzu otwartego są: wysokie, gotyckie podniebienie, niedorozwój szczęki, powiększony kąt żuchwy, zmiany w rysach twarzy, wydłużenie dolnego odcinka twarzy, hipotonia mięśni warg i mięśni wyrazowych twarzy, mięśni żujących i mięśni języka. Szpara ustna jest otwarta, a szpara spoczynkowa znacznie zwiększona, w którą często wpada język. Spółgłoski przedniojęzykowozębowe bywają wymawiane międzyzębowo. Mogą występować zaburzenia funkcjonalne z powodu trudności w odgryzaniu pokarmów.
W drugiej części chciałabym przytoczyć przykład wady zgryzu otwartego, z którym często można się spotkać w codziennej praktyce logopedycznej. Dziewczynka – obecnie 10 letnia uczennica szkoły podstawowej, uczęszczała na terapię logopedyczną przez 2 lata. Wadę zgryzu u dziewczynki zaobserwowała mama ( w rodzinie nie było wcześniej żadnych przypadków wad zgryzu). Gdy dziewczynka skończyła 4 lata skorzystała po raz pierwszy z porady ortodontycznej, gdzie potwierdzono diagnozę zgryzu otwartego. W tym przypadku zastosowano płytkę przedsionkową. Lekarz ortodonta poinformował rodzica, że korygowanie tej wady aparatem ortodontycznym jest za wczesne. U dziewczynki wraz z wadą zgryzu współwystępowała klasyczna wada wymowy – seplenienie międzyzębowe głosek szeregu syczącego. Oddychanie odbywało się torem ustnym. Oprócz tego dziewczynka miała problemy z odgryzaniem pokarmów. Jeżeli chodzi o przyczynę tej wady zgryzu to prawdopodobnie spowodowana była zbyt długim ssaniem smoczka (do ok. 3,5 r.ż). Po odrzuceniu smoczka i zastosowaniu płytki przedsionkowej szpara ustna znacznie się zmniejszyła, a intensywna praca logopedyczna nad usunięciem wady wymowy przyniosły zadowalające efekty – przywróciły prawidłowe brzmienie zaburzonych głosek. Dziewczynka chętnie i sprawnie pracowała. Ortodonta zalecił kolejną wizytę kontrolującą zgryz po roku od zastosowania płytki przedsionkowej, a potem następne wizyty dopiero, gdy nastąpi wymiana uzębienia mlecznego na stałe. W chwili obecnej dziewczynka jest nadal pod opieką poradni ortodontycznej i stosuje ruchomy aparat ortodontyczny z bardzo dobrym skutkiem.
Aby skutecznie zapobiegać wadom zgryzu, a tym samym wadom wymowy należy stosować odpowiednią profilaktykę, zarówno w czasie ciąży, w okresie noworodkowym, niemowlęcym oraz profilaktykę wieku dziecięcego.

Bibliografia
1. L. Konopska, Jakości wymowy osób z wadą zgryzu w: Logopedia 31, Lublin 2002
2. M. Rokitiańska, Podstawy ortodoncji dla logopedów, WAB 2004
3. I. Styczek, Logopedia, PWN 1980