Zabawy niwelujące poziom agresji

Zabawy niwelujące poziom agresji.

Zjawisko agresji w obecnych czasach staje się trwałym składnikiem życia codziennego. Dzieci silnie odnoszą wszystko do własnej osoby. Z trudnością przychodzi im nawiązywanie kontaktów z innymi ludźmi, z grupą rówieśników, wykazywanie zrozumienia, wycofania się i radzenia z problemami i konfliktami.
Wg psychologa E.Aronsona ,,Działanie agresywne to zachowanie, którego celem jest spowodowanie psychologicznej lub fizycznej szkody”.
Wyróżniamy agresję słowną i fizyczną. Agresja słowna wyraża się w wymyślaniu lub wyśmiewaniu kogoś. Agresja fizyczna- w biciu kogoś lub znęcaniu się nad kimś.
Podstawową cechą uczniów agresywnych jest wybuchowość. Agresywność może przejawiać się w różnych formach. Najczęściej przybiera postać:
- napastliwości fizycznej w stosunku do innych,
- napastliwości słownej, czyli kłótni i krzyku, groźby, przekleństwa i nadmiernego krytycyzmu,
- napastliwości pośredniej, jak złośliwe obmawianie lub niszczenie cudzej własności, albo też ataku wściekłości wyrażającej się w krzyku, tupaniu nogami, trzaskaniu drzwiami,
- negatywizmu ( zachowania opozycyjne),
- podejrzliwości czy okazywaniu jawnej nieufności innym ludziom,
- uczucie złości lub nienawiści wobec innych osób i całego świata za rzeczywiste lub urojone krzywdy,
- drażliwości, czyli gotowości do wyrażania negatywnych odczuć, jak porywczość, obraźliwość, szorstkość, grubiańskość i to z błahych powodów. Agresję może wywołać:
- prowokacja,
- alkohol,
- niespodziewane niepowodzenie,
- napotkanie przeszkody przy dążeniu do osiągnięcia celu,
- niespełnione oczekiwania,
- obserwacja i naśladowanie innych ludzi ( zwłaszcza jeśli zachowania agresywne kończą się z korzyścią dla agresora i nie zostaną ukarane),
- karanie ( kara powinna być natychmiastowa, nieuchronna i niezbyt dolegliwa),
- przemoc obserwowana w telewizji i grach komputerowych.
Instynkt agresji może być wygaszony. Trzeba dać sobie i dziecku prawo do wyrażania gniewu, złości, irytacji, ale trzeba nauczyć te siebie i dziecko sposobów wyrażania gniewu bez przemocy. Służą do tego różne ćwiczenia, gry czy zabawy ruchowe, zwłaszcza takie gdzie nie ma zwycięstwa i przegranej. Warunkiem udanego ćwiczenia czy gry jest postaranie się o pełen zaufania klimat w grupie. Po każdym ćwiczeniu i zabawie należy zarezerwować czas na wyciszenie się, na uspokojenie i zastanowienie.

Gry i zabawy przeciwko agresji można podzielić na kilka grup:


I. Dostrzeganie agresywnych uczuć i ich wyrażanie.
Celem zabaw jest poznanie samych siebie, dostrzeganie agresywnych uczuć i uświadomienie sobie ich źródła.

1. Kiedy jestem wściekły.
Grupa dzieci siedzi w kole. Po kolei wypowiadają swoje imię i pokazują, co robią, kiedy są wściekłe, na przykład:
- Nazywam się ......Kiedy jestem wściekły, robię tak: lewą ręką robi taki ruch, jakby chciał uderzyć.
- Nazywam się .....Kiedy jestem wściekły, robię tak: prawą nogą wykonuje taki ruch, jakby chciał kopnąć.
- Nazywam się ....Kiedy jestem wściekły, robię tak: uderza ściśniętymi w pięści dłońmi w obie skronie itd.
Ćwiczenie to może zostać dołączone do zabaw na zapoznanie lub jako wprowadzenie do tematu ,,Złość i agresja”.
Będzie ono nieco trudniejsze, gdy przeprowadzimy je na sposób ,, pakowania walizki”, to znaczy każde dziecko musi powtórzyć wszystkie imiona i wyrażanie złości swoich poprzedników ,,zanim powie jak się samo nazywa i doda, jak przebiegają u niego napady złości.

2. ,,Dłoń”.
Dzieci otrzymują polecenie obrysowania własnej dłoni i na palcach maja narysować lub wypisać co je złości i innych. Następnie odczytują ,,U innych złości mnie ...”. Drugi raz czytają to samo lecz w odniesieniu do siebie ,,Innych złoszczę, gdy ...”.

3. Wściekłe początki zdania.
Dzieci mają za zadanie dokończyć rozpoczęte przez prowadzącego zdania, np.:
- Kiedy jestem wściekły, wtedy ...
- Mój kolega złości mnie, gdy ...
- Najbardziej złości mnie, gdy ...
- Kiedy inne dzieci mnie złoszczą, to ...
Dokończenia zdań są porównywane i omawiane przez grupę. Początek zdania odnosi się do aktualnej sytuacji w grupie.

II. Rozpoznawanie przyczyn wściekłości i agresji.

1. Wszyscy słuchają mojej komendy.
Każde dziecko chciałoby znaleźć się w centrum zainteresowania pozostałych. Doskonałą możliwość do zrealizowania tego pragnienia może stworzyć prosta zabawa: wszystkie dzieci siedzą albo stoją w kole, tylko jedna osoba znajduje się pośrodku. Demonstruje ona gesty i dźwięki, które muszą być naśladowane przez resztę uczestników. Zdarza się, że dzieci odkrywają w trakcie tej zabawy zupełnie nieoczekiwane cechy u osoby, na którą do tej pory nie zwracały uwagi. Być może jest ona o wiele bardziej pomysłowa, wysportowana, wesoła niż wszyscy myśleli? Dziecko staje pośrodku, ma do wykonania swojego zadania określony czas. Może tez zamienić się z tym uczestnikiem, który- jego zdaniem- najlepiej potrafił je naśladować.

2. Wściekłe pary
Uczestnicy dobierają się parami. Każde dziecko przywołuje w myślach jakąś sytuację, w której było bardzo złe, zastanawia się nad pasującym tytułem do tego wydarzenia i zapisuje go na kartce. Następnie partnerzy zamieniają się swoimi kartkami. Drugie dziecko zastanawia się teraz nad tym, jaka sytuacja może kryć się za zanotowanym tytułem i opisuje ją w kilku słowach, na przykład:
- 1. Dziecko: Odjeżdżający autobus.
- 2. Dziecko: Jakub był zły, ponieważ spóźnił się na autobus. Z tego powodu dotarł za późno na trening piłki nożnej i nie został włączony do drużyny, która będzie grała w kolejnym meczu na turnieju.
Na zakończenie partnerzy omawiają wynik tego ćwiczenia. Czy przypuszczenia są bliskie prawdy? Najbardziej interesujące doświadczenia z tej zabawy powinny zostać przedyskutowane na forum całej grupy.

3. Worek wściekłości
Z przygotowanego wcześniej przez prowadzącego worka z różnymi, niewielkimi przedmiotami ( piłeczka do tenisa stołowego, zapałka, patyk, sznurek, papier, ołówek, plastelina itp.) każde dziecko wyjmuje sobie jedną rzecz, która kojarzy mu się ze złością lub agresją. Dlaczego wybrany został właśnie ten przedmiot?

III. Uczymy się rozumieć siebie samych i innych ludzi.

1. Ręka nie musi bić
Wiele dzieci wykorzystuje ręce przede wszystkim do bicia, szczypania i popychania. Dzięki temu ćwiczeniu doświadczają one tego, że rękoma można również nawiązywać przyjazne kontakty z innymi ludźmi. Wszyscy siedzą w kole i zamykają oczy. Prowadzący mówi, co każdy ma zrobić:
,,Siedzisz bardzo wygodnie, obie stopy opierają się pewnie o podłogę. Skoncentruj się na oddechu. Poczuj, jak on przychodzi i odchodzi, przychodzi i odchodzi, przychodzi i odchodzi....Wydychasz cały twój niepokój i napięcie. Stajesz się spokojny, coraz spokojniejszy...Oddychasz głęboko i równomiernie.... Czujesz się bardzo dobrze.... Połóż teraz twoją prawą rękę na lewej, dotykając do niej grzbietem dłoni. Poczuj, jak twoja prawa czuje się leząc na twojej lewej ręce. Pogłaskaj delikatnie lewym palcem wskazującym twoja prawą dłoń, najpierw po kciuku, potem po palcu wskazującym, po palcu środkowym, po palcu serdecznym i po małym palcu, a potem z powrotem po wewnętrznej stronie tej dłoni? Co możesz nią zrobić, kiedy jest ona taka miękka i odprężona jak teraz?”.
W tym momencie kończymy ćwiczenie albo zamieniamy dłonie. Zabawę można przeprowadzić również w parach: ,,Co twoja dłoń może zrobić z dłonią drugiego dziecka? Co może ona uczynić, abyście się oboje dobrze czuli?” Najpierw uczestniczy powinni dobrać się samodzielnie parami, tak by tworzyły je lubiące się osoby. Dopiero gdy wszyscy przyzwyczajają się do charakteru tego ćwiczenia, tworzymy przypadkowe pary. Następnie przeprowadzamy końcową rozmowę. Jak dzieci czuły się w trakcie ćwiczenia i po jego zakończeniu? Do czego wykorzystują one swoje ręce na co dzień?

2. Parada zwierząt
Każde dziecko przeobraża się w myślach w jakieś zwierzę. Na kartce notuje jego nazwę, wyjaśnienie, dlaczego właśnie ono pasuje do jego charakteru, oraz swoje prawdziwe imię. Następnie zagina kartkę i wkłada do kieszeni, ponieważ musi ją zachować ,,na potem”. Kiedy wszyscy już to zrobią, grupa wybiera wspólnie dla każdego dziecka jakieś zwierzę. Porównywane są one później z tymi zwierzakami, w które dzieci same siebie przeobraziły. Czy grupa zdecydowała się na to samo zwierzę? A może podała jakieś podobne do niego? U których dzieci te dwa zwierzaki różniły się od siebie i dlaczego? Zamiast w zwierzęta dzieci mogą ,,przeobrażać” się również w rośliny, pojazdy, meble itp.
Poznawanie siebie samego i innych ludzi poprzez metamorfozy jest z reguły mniej obciążające niż bezpośrednie informacje zwrotne. Dochodzi do tego jeszcze fakt, że w przenośniach zawsze zawarte są zarówno pozytywne, jak i negatywne opinie.

3.Żeński- męski
Grupa siedzi w kręgu. Tworzymy przypadkowe pary chłopców i dziewczynek, które po kolei wołamy do środka koła. Każda z par obu płci musi teraz- po zapowiedzi prowadzącego- wykonywać określone czynności, na przykład:
- kłócić się ze sobą;
- być dla siebie czułym;
- być wściekłym na siebie;
- pocieszać się wzajemnie;
- razem się czegoś bać;
- i tym podobne ...
Czy chłopcy i dziewczynki wyrażają swoje uczucia w odmienny, charakterystyczny dla siebie sposób? Na czym polegają różnice? Potem następuje zmiana ról: dziewczynki próbują zachowywać się tak, jak zaobserwowały to u chłopców i na odwrót. Jak dzieci czuły się w tych nowych rolach?

IV. Opanowanie i przezwyciężanie złości i agresji.

1. Start rakiety
Dzieci np.:
- bębnią palcami po blacie stołu, najpierw cicho i powoli, a potem coraz szybciej i głośniej,
- uderzają płaskimi dłońmi o stół albo klaskają, również z natężającą się głośnością i we wzrastającym tempie;
- tupią nogami, także tutaj zaczynając cicho i powoli, a potem coraz głośniej i szybciej;
- cicho naśladują brzęczenie owadów, przechodzące aż do bardzo głośnego wrzasku;
- wstają gwałtownie ze swoich miejsc, wyrzucają z bardzo głośnym wrzaskiem ramiona do góry;
- powoli siadają na swoich miejscach, naśladują brzęczenie owadów, które stopniowo zanika, aż wszystko ucichnie.

2. Gdybym był wściekły ...
Kiedy ktoś jest wściekły nie musi koniecznie wrzeszczeć na całe gardło, tupać nogami, uderzać z całej siły, psuć czegoś itp. Może pozbyć się swojej złości w zupełnie inny sposób. Każdy człowiek ma na to swoje metody. Dzieci zapisują- każde dla siebie- co do tej pory robiły, aby poradzić sobie ze swoją złością, na przykład:
- jeździły na rowerze;
- uderzały w bokserski worek treningowy;
- głośno gwizdały;
- biegały wkoło bloku;
- rzucały z całej siły piłką o ścianę;
- wskoczyły do wanny z zimną wodą;
- słuchały muzyki;
- poszły spać;
- i tak dalej ...
Najlepsze i najbardziej oryginalne pomysły zapisywane są na plakacie, wywieszonym w dobrze widocznym miejscu w pomieszczeniu grupowym.

3. Plecy o plecy
Dzieci tworzą dwa szeregi i chwytają się pod ręce. Oba rzędy odwracają się do siebie plecami i próbują odepchnąć przeciwników. Nie może przy tym dojść do rozerwania któregoś z szeregów. Zabawa może być przeprowadzana w rozmaicie zestawionych rzędach. Zakończenie- rozmowa, dyskusja. Jak łatwiej działać skutecznie, samodzielnie czy zespołowo?

V. Budowanie poczucia własnej wartości i silnej osobowości.

1. Jestem dumny
Dzieci przypominają sobie coś pozytywnego, czego nauczyły, co zrobiły, z czego mogą być dumne w ostatnim czasie np. w minionym tygodniu. Następnie siadają w kole i uzupełniają po kolei początek zdania: ,,Jestem dumny z tego, że ...” np.:
- Jestem dumny z tego, że pożyczyłem gumkę.
- Jestem dumny z tego, że nie uderzyłem Piotrka, kiedy mnie zdenerwował.
- Jestem dumny z tego, że nauczyłem się odbijać piłkę.
Zakończenie- rozmowa, dyskusja. Czy trudno jest przypomnieć sobie coś pozytywnego? Co się nam podobało najbardziej u innych? Co mógłbym sam kiedyś wypróbować?

2. Gorące krzesło
Wszystkie dzieci siedzą w kole, pośrodku którego stoi ,,gorące krzesło”. Zajmuje na nim miejsce ten uczestnik, który w danym momencie potrzebuje najwięcej wsparcia i oznak sympatii. Po kolei przesuwa on swoje ,,gorące krzesło”, stawiając je przed wszystkich uczestników, którzy mówią mu o czymś, co w nim lubią i cenią, na przykład jego doskonałe pomysły podczas zabawy, troskę o małą siostrę, ładne pismo, elegancka fryzurę ...Następnie można porozmawiać na temat tego, jak czujemy się wtedy, gdy musimy powiedzieć komuś, kogo właściwie nie lubimy, coś miłego. A jak znosimy publiczne pochwały w takiej ilości? Każde dziecko powinno mieć możliwość zajęcia miejsca na ,,gorącym krześle”.

3. Jestem- potrafię- mam
Przylepiamy dzieciom na plecach taśmą klejącą kartki, n których wypisane zostały jeden pod drugim trzy początki zdań:
- Jestem ...
- Potrafię ...
- Mam ...
Dzieci chodzą po Sali i uzupełniają sobie nawzajem te zadnia pozytywnymi uwagami, które rzeczywiście pasują do danego uczestnika. Kiedy wszystkie zdania zostaną dokończone, dzieci zdejmują kartki ze swoich pleców i czytają, co inni myślą na ich temat? ( autorzy wypowiedzi powinni pozostać anonimowi). Zakończenie- swobodne wypowiedzi na temat swojej kartki.

V. Nawiązywanie nieagresywnych kontaktów

1. Mówiące dłonie
Dwoje dzieci siada naprzeciw siebie. Zamykają one oczy i próbują ,,rozmawiać” ze sobą przy pomocy rąk. Czy rzeczywiście im się to udało? O czym rozmawiały? Jak się przy tym czuły? Jak często kusiło je, by przywołać na pomoc swój głos i otworzyć oczy? Ćwiczenie to będzie łatwiejsze, jeżeli na początku ustalimy określony temat, który musi być potem przedyskutowany przy pomocy rąk. Dzieci mogą otworzyć polecenie, by rozmawiać na temat raz ,,w złości i podnieceniu”, a drugim razem ,,w przyjaźni i harmonii”.

2. Przysuńmy się do siebie nawzajem
Dzieci ćwiczą bliskość i wspólnotę przysuwając się do siebie, to znaczy próbują one wspólnie zająć jak najmniejszą powierzchnię. Najlepiej będzie, gdy zaczną od dłużej przestrzeni, której granice wyznaczone zostały kreda lub taśmą klejącą na podłodze, a potem będą przesuwane coraz bliżej i bliżej do siebie. Zabawę tę można rozłożyć na kilka kolejnych dni. Zwiększająca się bliskość podkreślona jest zmniejszaniem granic zaznaczonej powierzchni. Przestrzenna odległość pomiędzy dziećmi może na początku odpowiadać rzeczywistemu dystansowi emocjonalnemu pomiędzy nimi. Zajęta przestrzeń unaoczni im wtedy, jak bardzo są zbliżeni lub oddaleni od siebie.

3. Budowle
Dzieci dzielimy na zespoły od 6 do 8 uczestników. Na sygnał prowadzącego, każdy zespół wykonuje określone zadanie tworząc z siebie różne ,,budowle”. Polecamy np.:
- Zbudujcie dom!
- Zbudujcie mur!
- Zbudujcie pojazd!
- i tak dalej ...
W tym ćwiczeniu, przy identycznych poleceniach, można wprowadzać zmiany w składzie zespołów.

VI. Pokojowe rozwiązywanie konfliktów.

1. Wysiadywanie złości
Konflikty powinny być rozwiązywane we właściwy sposób. Doskonałą możliwością jest tutaj ich ,,wysiadywanie” na specjalnych ,,krzesłach złości”. W jednym kącie pomieszczenia siadają na krzesłach, stojących naprzeciwko siebie, dwie skłócone ze sobą osoby i obrzucają się wszelkimi zarzutami, od których chciałby się wreszcie uwolnić- zabronione są jedynie rękoczyny. Dopiero wtedy, gdy narastający pomiędzy nimi konflikt został rozwiązany, wolno im ponownie włączyć się do działań grupy.

2. Złagodzenie kłótni
Grupa wyobraża sobie, że dwoje uczestników, nazwijmy ich Paweł i Sabina, zaprzyjaźnionych jest ze sobą już od czasów przedszkolnych. Prawie zawsze bawią się ze sobą i najczęściej dobrze się rozumieją. Oczywiście, niekiedy również się kłócą. Pewnego dnia jednak są wściekli na siebie nawzajem. Nie chcą już nigdy więcej wspólnie się bawić ani też ze sobą rozmawiać. Dlaczego są tacy rozłoszczeni? I co mogliby zrobić, aby znowu żyć w zgodzie? Przecież szkoda byłoby zniszczyć taka długą przyjaźń tylko przez jedną kłótnię. Każde z dzieci próbuje najpierw samodzielnie odnaleźć odpowiedź na te pytania. Następnie uczestnicy przedstawiają swoje propozycje na forum grupy i wspólnie zastanawiają się, które z nich są najlepsze i już sprawdzone albo też które chcieliby wypróbować przy kolejnej kłótni.

3. Za i przeciw
Przeprowadzamy dyskusję ,,za i przeciw” dotyczącą jakiejś kwestii. Dzieci dzielimy na dwie grupy, jedna z nich zbiera argumenty ,,za”, druga natomiast ,,przeciw”- niezależnie od własnego zdania poszczególnych osób. Wszystkie argumenty nauczyciel zapisuje na dwóch oddzielnych kartkach papieru. Oba przeciwstawne argumenty nauczyciel zapisuje z obydwu grup, krótko omawiając na forum całego zespołu. Potem przechodzimy do głosowania:
- Kto jest ,,za”?
- Kto jest ,,przeciw”?
Zakończenie- rozmowa, dyskusja. Czy różne zadnia i stanowiska mogą funkcjonować obok siebie, bez wykłócania się o nie? Czy trudno zaakceptować to, że ktoś na inne zdanie?

Bajka nie tylko dla nauczycieli
Był sobie pewnego razu chłopiec o złym charakterze. Jego ojciec dał mu woreczek gwoździ i kazał wbijać po jednym w płot okalający ogród, za każdym razem, kiedy chłopiec straci cierpliwość i się z kimś pokłóci. Pierwszego dnia chłopiec wbił w płot 37 gwoździ. W następnych tygodniach nauczył się panować nad sobą i liczba wbijanych gwoździ malała z dnia na dzień- odkrył, że łatwiej panować nad sobą niż wbijać gwoździe. Wreszcie nadszedł dzień, w którym chłopiec nie wbił w płot żadnego gwoździa. Poszedł więc do ojca i powiedział mu o tym. Wtedy ojciec kazał mu wyciągać z płotu jeden gwóźdź każdego dnia, kiedy straci cierpliwość i nie pokłóci się z nikim. Mijały dni i w końcu chłopiec mógł powiedzieć ojcu, że wyciągnął z płotu wszystkie gwoździe. Ojciec zaprowadził chłopca do płotu i powiedział:
- Synu, zachowałeś się dobrze, ale spójrz, ile w płocie jest dziur. Płot nigdy nie będzie taki, jak dawniej. Kiedy się z kimś kłócisz i mówisz mu coś brzydkiego, zostawiasz w nim ranę taką, jak w płocie. Może wbić człowiekowi nóż, a potem go wyjąć, ale rana pozostanie. Nieważne, ile razy będziesz przepraszał, rana pozostanie. Rana słowna boli tak samo jak fizyczna.

Zestaw zabaw ruchowych w parach metodą W. Sherbone.

- Poznanie własnego ciała
Chodzenie po Sali parami, stykanie się wymienionymi przez prowadzącego częściami ciała ( rękami, plecami, udami, plecami, czołami, uszami, itp.).
- Kształtowanie pewności siebie i poczucia bezpieczeństwa
Dzieci bawią się w parach. Jedno dziecko klęka i opiera dłonie o podłogę. Dziecko drugie przechodzi pod spodem, obchodzi kolegę na czworakach, próbuje przejść przez niego.
Prowadzenie ślepca- dziecko prowadzi swojego kolegę, które ma zamknięte oczy. Potem następuje zmiana ról.
- Nawiązywanie kontaktu
Ćwiczenia przeciwko: piłowanie drzewa- naprzemiennie przeciąganie rąk.
Ćwiczenia razem: dzieci trzymając się za ręce, próbują usiąść, a potem wstać.


Wszystkie zaproponowane gry i zabawy były wypróbowane w praktyce. Treść wszystkich gier i zabaw może zostać bez trudu dopasowana do różnych przedziałów wiekowych dzieci. Przeprowadzenie zaproponowanych zabaw i gier nie wymaga specjalnych przygotowań. Konieczne materiały to papier i przybory do pisania. Dzieci, które nie chcą uczestniczyć w zabawach, powinny pozostać na pozycji obserwatorów.


Literatura:
Aronson E., Wilson T.D., Alert R.M. ( 1997). Psychologia społeczna, serce i umysł.
Portmann R. ( 1999). Gry i zabawy przeciwko agresji.
Łobocki M. ( 1996). Trudności wychowawcze w szkole.
Bogdanowicz M., Kisiel B., Przasnyska M. ( 1996). Metoda Weroniki Sherbone w terapii i wspomaganiu rozwoju dziecka.