Scenariusz zajęć terenowych z przyrody w Lesie Bielańskim (Warszawa)

Czas zajęć: 4 - 5 godzin (przełom kwietnia i maja)
Miejsce: Las Bielański w Warszawie
Forma pracy: zespołowa, grupowa, indywidualna
Metody: podające (oparte na obserwacji) i aktywizujące (oparte na działaniu):
pogadanka, opis aktywny, burza mózgów, prosta debata „za” i „przeciw”
Środki dydaktyczne: Karty pracy, skserowane mapy Lasu Bielańskiego, przybory do pisanie i rysowania, przewodniczki do rozpoznawania roślin i zwierząt, pojemniczki na próbki gleby, taśma miernicza, kompas
Cele:
Cel ogólny: Realizacja podstawy programowej.
W czasie wycieczki realizowane będą następujące treści nauczania (według obowiązującej Podstawy Programowej):
3. Przykłady różnorodności roślin, grzybów i zwierząt oraz środowisk ich życia.
6. Orientacja w terenie, szkic, plan, mapa.
7. Krajobraz najbliższej okolicy - obserwacje i opisy:
- składniki naturalnego krajobrazu,
- sposoby zagospodarowania obszaru,
- ludzie i kultura,
- zależność życia ludzi od czynników przyrodniczych i pozaprzyrodniczych.
Cele szczegółowe (operacyjne)
• Uczeń wie: gdzie znajduje się Las Bielański, że jest to rezerwat, jak należy zachowywać się w lesie i w rezerwacie, co to są tarasy w dolinie rzeki, co to jest powódź i jak się przed nią chronimy
• Uczeń rozumie: konieczność ochrony przyrody w obrębie aglomeracji miejskiej, trudności wynikające z konieczności pogodzenia funkcji miasta i ochrony przyrody, zależności występujące w środowisku przyrodniczym
• Uczeń potrafi: zorientować mapę, zlokalizować na mapie miejsce, w którym się znajduje, określić kierunki na mapie i w terenie (za pomocą kompasu), rozpoznać przykładowe rośliny i zwierzęta w oparciu o przewodniczki, dostrzec różnice pomiędzy roślinnością i glebą terenów położonych wyżej i niżej w dolinie rzeki, wykonać prosty szkic w terenie, obserwować zjawiska przyrodnicze i kulturowe i dokonywać opisu

Przebieg lekcji

Faza wprowadzająca:
Nauczyciel informuje uczniów, że Las Bielański jest rezerwatem przyrody. Przypomina zasady zachowania się na wycieczce w lesie i w rezerwacie. Rozdaje uczniom mapki i karty pracy. Dzieli ich na 4-5 osobowe grupy.
Uczniowie pracują w grupach: orientują mapę i odnajdują miejsce, w którym się znajdują. Określają strony świata (w oparciu o mapę i za pomocą kompasu). Nanoszą na mapę miejsce, w którym się znajdują.
Wypełniają kartę pracy: Zasady zachowania się w rezerwacie

Faza realizująca
1. Stanowisko nr 1 – (najwyższy taras doliny Wisły – grąd wysoki)

Uczniowie zaznaczają stanowisko nr 1 na mapie Lasu Bielańskiego.
Nauczyciel informuje uczniów o tarasowej budowie doliny Wisły.
W karcie pracy uczniowie zaznaczają miejsce postoju na przekroju poprzecznym przez dolinę Wisły.
Uczniowie próbują w grupach rozpoznać drzewa i inne rośliny w oparciu o przewodniczki – grab, dąb, lipa, sosna i klon; zawilec gajowy, wiechlina gajowa, perłówka zwisła, turzyca palczasta.
Grupy podają nazwy rozpoznanych roślin – uczniowie wpisują najbardziej charakterystyczne z nich do karty pracy.
- Czy las jest suchy czy wilgotny?
- Które z występujących roślin są chronione?
Taras jest przecięty dolinką erozyjną potoku.
- Czy jest w nim woda?
- Dlaczego nie ma? Kiedy może być?
- Skąd płynie potok?
- Jak mógł wyglądać dawno temu?
- Co o tym świadczy?
Uczniowie wykonują w karcie pracy szkic doliny potoku w przekroju poprzecznym.
- Jaką literę przypomina przekrój doliny?
Uczniowie pobierają próbkę gleby do pojemniczka.

2. Stanowisko nr 2 – (taras nadzalewowy – łęg wiązowo - jesionowy)

- Czy jesteśmy wyżej czy niżej niż poprzednio?
- Jak zmieniła się roślinność?
Jak zmieniła się wilgotność?
Uczniowie zaznaczają stanowisko na profilu doliny i na mapie.
Uczniowie próbują w grupach rozpoznać drzewa i inne rośliny w oparciu o przewodniczki – jesion, wiąz, dąb, olsza czarna, klon, jawor, grab, czeremcha zwyczajna, dereń, zawilec żółty, ziarnopłon wiosenny, gwiazdnica gajowa.
Grupy podają nazwy rozpoznanych roślin – uczniowie wpisują najbardziej charakterystyczne z nich do karty pracy.
Las ten ma cechy lasu pierwotnego.
- Jakie to cechy?
- Czy często możemy obserwować taki las w granicach wielkiego miasta?
- Czy i jak należy go chronić?
Zwrócenie uwagi na ogromne dęby. Uczniowie mierzą obwód dębu i zapisują w karcie pracy. Wykonują rysunek dębu.
- Dlaczego część dębów wygląda jakby były uschnięte?
- Czy na pewno są uschnięte? Jak jest teraz pora roku?
- Kto wykonał dziuple w spróchniałych pniach?
- Dlaczego tam?
- Czy się stanie z martwymi, powalonymi drzewami?
„Nic w przyrodzie nie ginie” – uczniowie wyjaśniają w karcie pracy jak rozumieją to sformułowanie.
Paśnik
- O czym świadczy obecność paśnika?
- Jakie zwierzęta mogą z niego korzystać?
Dlaczego robimy paśniki?

3. Stanowisko nr 3 – (taras nadzalewowy – grąd niski (stare dęby i graby); miejscami zdegradowany przez gawrony)

Uczniowie zaznaczają stanowisko na profilu doliny i na mapie.
Uczniowie próbują w grupach rozpoznać drzewa i inne rośliny w oparciu o przewodniczki – stare dęby, grab; zawilec gajowy, złoć żółta, konwalia dwulistna, szczawik zajęczy.
Grupy podaja nazwy rozpoznanych roślin – uczniowie wpisują najbardziej charakterystyczne z nich do karty pracy.
- Co to jest runo leśne?
- Jak wygląda teraz wiosną?
- Jak będzie wyglądać latem?
- Co oznacza pojęcie martwy cień leśny?
Degradacja lasu przez gawrony.
- Kiedy gawrony pojawiają się w Polsce?
- Dlaczego tu przybywają?
- Dlaczego żyją w mieście?
- Dlaczego nocują w lesie?
- Jak zmieniają las?
- Jak działają ich odchody?
- Czy jest to klęska ekologiczna?
Uczniowie wykonują w karcie pracy rysunek gawrona w oparciu o zdjęcie dostarczone przez nauczyciela.

4. Stanowisko nr 4 (Rzeczka Rudawka - tereny podmokłe – bagienne)

Uczniowie zaznaczają stanowisko na profilu doliny i na mapie.
- Czy rzeczka jest uregulowana?
- Czy dużo jest takich rzeczek w Warszawie?
- Czy woda jest czysta?
- Jakie rośliny rosną wokół?
- Czy są rośliny wodne? Zwierzęta?
Uczniowie pobierają próbkę gleby i porównują z próbką pobraną na najwyższym tarasie.
Uczniowie obserwują spiętrzenie wody na rzeczce powodujące powstanie małego wodospadu.
Nauczyciel objaśnia mechanizm działania elektrowni wodnej. Uczniowie zastanawiają się w grupach, jakie wady i zalety mają elektrownie wodne. Wnioski zapisują w karcie pracy.

5. Stanowisko nr 5 (Nad Wisłą – taras zalewowy)

Uczniowie zaznaczają stanowisko na profilu doliny i na mapie. Na mapie odnajdują główną arterię komunikacyjną - Wisłostradę. Odczytują z planu Warszawy, jakie dzielnice łączy.
- Jak trasa szybkiego ruchu oddziaływuje na Las Bielański?
- Jak na zwierzęta?
- Co zrobiono, aby zminimalizować skutki niekorzystne?
- Czy da się je całkowicie wyeliminować?
Elektrociepłownia Żerań
- Co produkuje ten zakład przemysłowy?
- Jakie jest jego znaczenie dla mieszkańców Warszawy?
- Jakie powoduje skutki niekorzystne?
- Jak można je zminimalizować?
Brzegi rzeki i wały przeciwpowodziowe.
- Jak wyglądają brzegi rzeki?
- Czy rzeka jest w tym miejscu uregulowana czy nieuregulowana?
- Jakie jest znaczenie wałów przeciwpowodziowych?
Uczniowie obserwują najwyższy zasięg wody w czasie powodzi w XIX wieku. Nauczyciel opowiada o powodzi w roku 1997 i pokazuje, dokąd sięgała wtedy woda.
Uczniowie pobierają próbkę gleby (piasek) i porównują ją z poprzednio pobranymi. Wnioski zapisują w karcie pracy.

6. Stanowisko nr 6 (Skarpa Wiślana – widok na rzekę)

Uczniowie zaznaczają stanowisko na profilu doliny i na mapie.
- Gdzie jeszcze występuje skarpa w Warszawie?
- Dlaczego Stare Miasto zbudowano na skarpie?
Uczniowie wykonują w karcie pracy szkic skarpy i miasta na skarpie.
Dąb 1000-lecia.
- Jakie wydarzenie upamiętnia?
Uczniowie zapisują w karcie pracy informację o dacie powstania państwa polskiego.

7. Stanowisko nr 7 (zabytkowy zespół pokamedulski oraz zabudowania Uniwersytetu Kardynała Stefana Wyszyńskiego)

Uczniowie zaznaczają stanowisko na mapie.
Uczniowie oglądają pomnik przyrody (platan).
Uczniowie oglądają zabytkowy kościół i eremy pokamedulskie.
- Dlaczego tu powstały eremy (pustelnie)?
- Jak wyglądała okolica, gdy je budowano?
- Dlaczego kościół i eremy wybudowano w tym miejscu Lasu Bielańskiego? Na skarpie?
- Co zbudowano tutaj potem?
- Jakie instytucje mieszczą się tu dzisiaj?
- Jak oddziaływują na przyrodę Lasu Bielańskiego?

Uczniowie przygotowują w grupach odpowiedź na pytanie jak rozwiązać problem dojazdu do zespołu budynków. Burza mózgów w grupach; liderzy przedstawiają argumenty. Krótka debata „za” i „przeciw” dojazdowi od strony ul. Dewajtis i od strony Wisłostrady.

Faza podsumowująca:

Las Bielański jest rezerwatem w granicach miasta. Chroni fragmenty pierwotnej puszczy. Całkowita ochrona w takim miejscu jest niemożliwa. Trzeba natomiast minimalizować niekorzystne skutki wpływu miasta.
Uczniowie wytyczają na mapkach całkowitą trasę wycieczki.
Praca domowa: Sprawozdanie z wycieczki w oparciu o mapy i karty pracy.


Przy pisaniu scenariusza wykorzystano własne obserwacje dokonane w Lesie Bielańskim w końcu kwietnia 2010 roku i w latach poprzednich oraz informacje zapisane na tablicach lokalnej ścieżki przyrodniczej.


Karta pracy
Wycieczka do Lasu Bielańskiego
1. Zasady zachowania się w rezerwacie.
W oparciu o tablice informacyjne i znaki rysunkowe napisz w punktach, czego nie należy robić w rezerwacie
- ........................................
- ........................................
- ........................................
- ........................................
Przekrój poprzeczny przez dolinę Wisły
(na przekroju będziesz zaznaczał miejsca, w których znajdują się poszczególne stanowiska


2. Stanowisko nr 1
Wypisz nazwy występujących tu roślin: ........................................
........................................
Nazwa lasu to ........................................
Wykonaj szkic dolinki potoku w przekroju poprzecznym. Jaka literę przypomina przekrój? ................................


3. Stanowisko nr 2
Wypisz nazwy występujących tu roślin: ........................................
........................................
Nazwa lasu to ........................................
Wykonaj rysunek starego, ogromnego dębu. Jego obwód wynosi ..................................... cm


Napisz krótko jak rozumiesz słowa: „Nic w przyrodzie nie ginie?” ........................................
........................................


4. Stanowisko nr 3
Wypisz nazwy występujących tu roślin: ........................................
........................................
Nazwa lasu to ........................................
Wykonaj schematyczny rysunek gawrona.


5. Stanowisko nr 4
Napisz dwie wady i dwie zalety elektrowni wodnych:
Wady: a. ........................................, b. ........................................
Zalety: a. ........................................, b. ........................................


6. Stanowisko nr 5
Porównaj próbki gleby pobrane w trzech miejscach. Opisz kolor i wilgotność gleby.
1. Najwyższy taras: ........................................
2. Taras nadzalewowy ........................................
3. Brzeg Wisły ........................................


7. Stanowisko nr 6
Napisz krótko, jakie wydarzenie upamiętnia posadzony w roku 1966 dąb ........................................
........................................


8. Stanowisko nr 7
Wypisz nazwy obiektów zabytkowych i współczesnych:
1 ........................................, 2 ........................................, 3........................................
4. ........................................, 5 ........................................, 6 ........................................