Więzi dziecka z przedszkolem a jego zdrowie psychiczne

Wychowanie dziecka w początkowych latach życia dokonuje się przede wszystkim w rodzinie. To właśnie tam dziecko uczy się współżyć z innymi członkami, tam tez zdobywa pierwsze doświadczenia. Rodzina poprzez odpowiednie zabiegi wychowawcze, poprzez swoja postawę wobec niego, przekonania oraz zaspakajanie jego potrzeb wpływa na jego rozwój społeczno moralny. Współczesna rodzina świadoma swych obowiązków i odpowiedzialna za wychowanie dziecka coraz częściej szuka pomocy i wsparcia w instytucjach, które prowadzą działalność wychowawczą. Do takich właśnie instytucji należy między innymi przedszkole.
Dziecko wkraczając w nowe środowisko wnosi ze sobą pewien bagaż doświadczeń, umiejętności i wiadomości. Bez względu na posiadane umiejętności, każde dziecko musi nauczyć się żyć i funkcjonować w tym nowym dla niego środowisku. Stając się członkiem społeczności przedszkolnej wchodzi we wzajemne stosunki i oddziaływanie z jej członkami, zarówno z rówieśnikami jak i całym personelem przedszkola. W ramach każdej społeczności pomiędzy poszczególnymi jednostkami czy zespołami wytwarzają się więzi społeczne. Szczepański określa je „jako zorganizowany system stosunków, instytucji i środków kontroli społecznej, skupiający jednostki, podgrupy i inne elementy składowe w funkcjonalną całość zdolną do utrzymania się i rozwoju.”
Pierwszy kontakt dziecka z przedszkolem jest dla niego wielkim przeżyciem, wzbudza w nim uczucie niepokoju i niepewności, tym bardziej, że po raz pierwszy znalazło się wśród obcych osób. Najtrudniejsze dla dziecka są pierwsze dni. W miarę jak dzieci przebywają ze sobą coraz dłużej nawiązują nowe przyjaźnie a więzi uczuciowe między nimi są coraz silniejsze i trwalsze. W wyniku wzajemnych oddziaływań mogą kształtować się u nich uczucia pozytywne tj. koleżeństwo, sympatie, przyjaźń, życzliwość, przywiązanie, wdzięczność, ale także i wrogie, które w konsekwencji mogą oddziaływać niekorzystnie na współżycie w grupie wywołując między nimi konflikty i antagonizmy. Między dziećmi może dojść do wytworzenia wzajemnej wrogości, nienawiści, niechęci, zawiści. To jak dziecko będzie funkcjonowało w nowym środowisku zależy przede wszystkim od jego wzajemnych stosunków z rówieśnikami oraz z osobami pracującymi w przedszkolu. Dziecko dobrze czuje się tam, gdzie jest bezpieczne, gdzie nikt go nie szykanuje, nie wyśmiewa i nie poniża, gdy jest przede wszystkim sprawiedliwie traktowane, gdy ma oparcie w osobach, które go otaczają.
Na istotny wpływ świata zewnętrznego, szczególnie otoczenia ludzkiego na zdrowie wskazuje Dąbrowski. Uważa on iż „ prawidłowy stosunek człowieka do człowieka jest podstawowym warunkiem osiągania "zdrowia psychicznego”. Żywy i aktywny kontakt z całą społecznością przedszkolną,a więc nie tylko z rówieśnikami, ale także z personelem wpływa na stworzenie właściwej atmosfery wolnej od lęków, niepokoju i gniewu. Zaspokojenie wszystkich jego potrzeb, a więc potrzeby miłości, przynależności, bezpieczeństwa, akceptacji i uznania pozwala dziecku prawidłowo się rozwijać. Wspólne działania, przeżycia, wspólne rozmowy i zainteresowania a także wzajemna pomoc w trudnych sytuacjach bardzo zbliża do siebie członków danej społeczności. Prawidłowe i aktywne funkcjonowanie dziecka w grupie możliwe jest tylko wtedy, gdy czuje się ono potrzebne, gdy odczuwa swoją przynależność do niej. Więzi między dziećmi wzmacniają także wspólnie podejmowane działania. Dziecko czuje się związane z grupą tylko wtedy, gdy jest przez nią akceptowane, gdy grupa dostrzega i pozytywnie ocenia jego działania. Ważne dla niego jest także zdobycie uznania i szacunku ze strony nauczyciela. Każdemu potrzebne jest uznanie i pochwała, ale dziecko potrzebuje ich jeszcze więcej. Pozytywna opinia otoczenia podnosi w nim wiarę we własne możliwości, pozwala na akceptację siebie i pozytywna samoocenę, co z kolei pozytywnie wpływa na jego zdrowie .
Dzieci, które przez rówieśników są lekceważone, krytykowane i wyśmiewane czują się gorsze i odrzucone. Nieprawidłowo ukształtowane stosunki w grupie w konsekwencji mogą doprowadzić do izolacji dziecka lub do zachowań agresywnych. Dziecko, które z różnych powodów jest nieakceptowane przez rówieśników czuje się w przedszkolu źle, czuje się bezużyteczne, opuszczone i samotne.
Dużą rolę w kształtowaniu prawidłowych stosunków między dziećmi oraz stosunku dziecka do przedszkola odgrywa nauczyciel. Powinien on być świadomy tego, że jego postawa, zachowanie i stosunek do innych stanowi dla dzieci wzór. Nauczyciel powinien także właściwie organizować pobyt dzieci w przedszkolu. Organizowanie wspólnych działań, które mogą mieć formę wspólnej zabawy, udziału w pracach społecznie użytecznych, organizowania imprez i uroczystości przedszkolnych może wpłynąć na poprawę wzajemnych stosunków. W czasie wspólnych działań łatwiej utwierdzić dziecko w przekonaniu, że ono też potrafi, pomóc mu uwierzyć we własne siły a tym samym zyskać aprobatę i uznanie innych. Atmosfera aprobaty, pochwała, zachęta i serdeczność ze strony innych wpływa na poprawę samopoczucia dzieci. Nauczycielka dla lepszego poznania i zrozumienia powierzonego jej dziecka, właściwego kierowania jego rozwojem i osiągnięcia pożądanych efektów wychowawczych powinna poznać potrzeby i możliwości psychofizyczne, jego reakcje w trudnych sytuacjach, dążenia i sposoby ich zaspokajania. Powinna być także świadoma występujących u dzieci różnic w poziomie rozwoju oraz różnic indywidualnych. Nie powinna więc żądać od niego wykonania zadań ponad jego siły, żądać więcej niż potrafi.
Przebywanie w przedszkolu może być dla jednych dzieci przykrym obowiązkiem, dla innych zaś okazją do wspólnego spotkania, czy wspólnej zabawy. Dziecko, które w grupie zaspakaja swoje potrzeby uczuciowe, które czuje się bezpieczne i akceptowane, jest pogodne, uśmiechnięte, zadowolone i szczęśliwe, a więc jego zdrowie nie wskazuje na występowanie jakichkolwiek zaburzeń. Pobyt w przedszkolu może być jednak dla niektórych dzieci sytuacją stresową i może wywoływać u nich lęk czy strach. Takie uczucia towarzyszą prawie wszystkim dzieciom, gdy po raz pierwszy przekraczają próg przedszkola. Wszystko i wszyscy są dla nich obcy, wszystko jest inne niż w domu. Prawdą jest, że po pewnym czasie większość dzieci przekonuje się, że nie jest to takie straszne miejsce, że można tu spotkać miłe osoby i dobrze się pobawić. Są jednak takie dzieci, które nie panują nad swoim lękiem, nie lubią przedszkola, nie lubią do niego chodzić. Powodem takiego stanu mogą być rówieśnicy a także nowe sytuacje, w których może się ono znaleźć . To co nam wydaje się normalne i zwyczajne u dzieci może wywoływać lęk i niepokój. Zjadanie posiłków, odpoczynek na leżakach to sytuacje, które najczęściej wywołują zaburzenia w cechach temperamentu i osobowości tj. napady złości, gniew, krzyk a nawet agresję fizyczną. Dłuższe pozostawanie dziecka w sytuacjach stresowych może doprowadzić w konsekwencji do powstania zaburzeń snu, wymiotów, braku apetytu, może spowodować nawet jąkanie. W żadnym wypadku nie należy tych zaburzeń lekceważyć i traktować je jako przejściowe.

Najtrudniej zaadaptować się do warunków przedszkola dzieciom, które:
• miały przykre doświadczenia z obcymi osobami dorosłymi np. były poddawane licznym zabiegom medycznym, przebywały w szpitalu itp.
• mają za sobą nieudana próbę adaptacji w przedszkolu
• są nieśmiałe i lękliwe
• mają nadopiekuńczych rodziców
• miały dotychczas bardzo mało kontaktów z rówieśnikami
• mają nieszczęście trafić na nauczycielkę, której od pierwszego spotkania nie lubią lub się jej boją.
Gdy nauczyciel zauważy u dziecka jakieś nieprawidłowości w jego zachowaniu, powinien jak najszybciej podjąć działania zmierzające w kierunku zapewnienia mu możliwie najlepszych warunków pobytu, a więc:
• właściwie zagospodarować otoczenie , w którym dzieci przebywają
• czas pobytu w przedszkolu wypełnić zajęciami przyjemnymi i pożytecznymi, zgodnie z potrzebami dzieci
• nie wymagać od dzieci wykonywania czynności ponad ich siły
• pomagać w przezwyciężaniu trudności
• chwalić i nagradzać za najmniejsze nawet osiągnięcie
• stworzyć właściwą atmosferę wolną od lęków i niepokojów, zapewnić dziecku poczucie bezpieczeństwa
• pomóc w nawiązaniu kontaktów z rówieśnikami
W sytuacji, gdy zaburzenia nie ustępują lub się pogłębiają należy swoje działania skonsultować z rodzicami dziecka. Poznanie środowiska dziecka, może dostarczyć nauczycielowi niezbędnych informacji na jego temat, czy jego zachowanie ma podłoże chorobowe, czy wynika z indywidualnego tempa rozwoju, aktualnego stanu zdrowia, czy tez ma związek z pobytem w przedszkolu i i jego emocjonalnym stosunkiem do niego. Jeśli trudności wychowawcze będą się nasilały i nauczyciel nie będzie w stanie sam sobie z nimi poradzić, powinien szukać pomocy u fachowców(po wcześniejszej konsultacji z rodzicami). Im wcześniej dziecko znajdzie się pod fachową opieką , tym szybciej i skuteczniej problemy będzie można rozwiązać i zlikwidować.
Właściwa diagnoza ułatwia terapię. Dostrzeżenie przez nauczyciela sytuacji szkodliwej dla zdrowia pozwala na obranie właściwej drogi zmierzającej do poprawy zdrowia. Warunkiem zdrowia dziecka jest stały kontakt i współpraca między rodzicami, nauczycielem oraz pedagogiem i psychologiem, co pozwala na wzajemną wymianę informacji. W żadnym wypadku nie wolno pozostawić dziecka bez pomocy, bo to ona może mieć decydujący wpływ na jego przyszłe życie. H. Spionek uważa, że „ w odniesieniu do dzieci zaburzonych powinna obowiązywać zasada, że trzeba im jak najwcześniej i jak najskuteczniej udzielić pomocy, w żadnej natomiast sytuacji nie wolno im szkodzić, nie wolno powodować wystąpienia zaburzeń.”

LITERATURA:
K. Dąbrowski „ Zdrowie psychiczne”, PWN.
M. Przetacznikowa , Z. Włodarski „Psychologia wychowawcza. PWN
Z. Skorny „Proces socjalizacji dzieci i młodzieży” , WSiP.
J. Szczepański „Elementarne pojęcia socjologii”
W. D. Wall „Wychowanie a zdrowie psychiczne”, PWN
H. Nartowska „Różnice indywidualne, czy zaburzenia rozwoju dziecka”, WsiP
Z. Zaborowski „Stosunki międzyludzkie a wychowanie”, Nasza Księgarnia.
M. Żebrowska ‘Psychologia rozwojowa dzieci i młodzieży”, PWN.

Autor : Jolanta Sieroń nauczycielka Przedszkola Nr 5 w Ustroniu