Klasyczne koncepcje dojrzałości szkolnej

Ch. Bühler oraz L. Danzinger (i inni) reprezentowali tzw. szkołę wiedeńską. Głosili oni to, że dziecko jest gotowe do podjęcia edukacji wtedy, kiedy potrafi przystosować się do nowych warunków szkolnych oraz gdy potrafi przyjąć właściwą postawę wobec stawianych mu zadań. Uważali, że „oprócz poziomu inteligencji, wytrwałości zdolności skupienia uwagi, umiejętności myślenia symbolicznego - ważna jest zdolność do wykonywania pewnych zadań.”5 Przede wszystkim chodzi o to, aby dziecko wypełniało polecenia, np. nauczycieli, rodziców a także to, by kończyło rozpoczętą pracę.
Prowadzone przez szkołę wiedeńską badania nad dojrzałością szkolną jako najważniejsze stawiały przystosowanie dziecka do życia w takich warunkach, w których dziecko mogłoby się wykazać umiejętnościami, których nabywanie uwarunkowane jest rozwojem społecznym. Przeprowadzając te badania stwierdzono, że u dzieci 6-7-letnich jest działanie intencjonalne. Aby dziecko dobrze wykonało dane zadanie musi rozumieć sens i cel działania oraz znaczenie, czyli jakie jego rezultaty mają dla osoby działającej. Czynnik ten – motywacyjno-emocjonalny - jest bardzo istotny dla poziomu zadań wykonywanych przez dzieci.6
Zdaniem psychologów wiedeńskich dziecko powinno także rozumieć symbole. „Zdolności tej wymaga szczególnie nauka czytania i pisania, oparta na kojarzeniu znaków (liter) z dźwiękami oraz odróżnianiu ich od siebie. Stwierdzono przy tym, że dziecko zaczyna myśleć za pomocą symboli w 6-7 r.życia.” Jest to szersze pojęcie dojrzałości szkolnej, które przyjmuje za wskaźniki posiadanie pewnych wiadomości, umiejętności i cech psychicznych które są niezbędne do rozpoczęcia nauki oraz niektóre elementy postawy, aby dziecko mogło dobrze pełnić rolę ucznia.
L.Wołoszynowa uważa, że na dojrzałość szkolną ma wpływ rozwój fizyczny, umysłowy, społeczny i uczuciowo-wolicjonalny. Na kształtowanie się rozwoju fizycznego człowieka wpływa wiele czynników (endogenne, egzogenne i środowiskowe). Ważne jest to, aby rozwój fizyczny dziecka przebiegał prawidłowo. „Właściwemu rozwojowi ruchów i zwiększeniu zdolności dziecka do wysiłku sprzyjają szczególnie ćwiczenia i zabawy ruchowe na świeżym powietrzu.” Wielkie znaczenie dla tego rozwoju ma także dobre psychiczne samopoczucie dziecka. Bo, jak twierdzą różni badacze „dziecko nieszczęśliwe źle rośnie.”
Większość dzieci ma wadliwą postawę ciała. Może to być spowodowane tym, że dziecko ma zły sprzęt szkolny, ale także może mieć słaby kościec lub mięśnie, albo zbyt podatne na zmęczenie. Przyczyny takie należy jak najszybciej zwalczać, aby dziecko znów uzyskało prawidłową postawę. Z tego względu trzeba do zabawy dziecka wprowadzać stopniowo ćwiczenia gimnastyczne. „Przy organizacji opieki nad rozwojem fizycznym dziecka (...) należy uwzględnić jego indywidualne możliwości.(...), należy położyć nacisk na ćwiczenia koordynujące ruchy, zapobiegają one bowiem niezgrabności ruchów.” Dzięki tym ćwiczeniom dziecko świadomie hamuje ruchy zbyteczne. Sprzyja to rozwojowi woli i charakteru. Tak, więc rozwój fizyczny ma ścisły związek z psychicznym.
Lidia Wołoszynowa charakteryzuje rozwój umysłowy dziecka w aspekcie następujących właściwości:
1.Wrażenia - ciągle się rozwijają i udoskonalają, należy dążyć do aktywnego kształtowania u dzieci sfery doznań zmysłowych. „Osiąga się to poprzez rozwój u nich spostrzeżeń w różnych dziedzinach działania - na lekcjach rysunku, śpiewu, nauki języków itd.” Ważna jest tutaj własna aktywność i świadomość dziecka. Musi ono dążyć do ulepszania słuchu, wzroku, coraz lepiej i precyzyjniej oceniać swoje ruchy i panować nad nimi.
2. Spostrzeganie i umiejętność obserwacji - w przedszkolu dzieci nie obserwują dokładnie i nie zwracają uwagi na szczegóły. W szkole to się zmienia. „W pierwszym roku nauczania spostrzeganie (...) nabiera charakteru czynności wyodrębnionej od innych i celowej. Dzieci różnicują i uogólniają cechy przedmiotów, na ogół też prawidłowo spostrzegają obrazy, kontury, schematy i rysunki przedmiotów.”
3. Uwaga - jest potrzebna dziecku w jego pracy szkolnej. Pod wpływem nauki uwaga dziecka staje się trwała, przerzutna i zwiększa się jej pojemność. Dziecko dzięki temu, że może się skupić przyswaja sobie nowe wiadomości i umiejętności.
4. Pamięć - dzięki niej dziecko zdobywa wiedzę i różne nawyki, uczy się mówić, myśleć, poznaje nowe słowa i ich znaczenia. Pamięć umożliwia intelektualny rozwój człowieka. Ważną rolę w zapamiętywaniu odgrywają uczucia i wola.
5. Mowa - rozwój języka i mowy dziecka występuje w ścisłym związku z rozwojem całej jego świadomości i osobowości. Mowa dziecka w wieku szkolnym wyraża się w formie ustnej i pisemnej. Aby nauczyć się czytać i pisać dziecko musi znać język ojczysty a tym samym przyswoić bogate słownictwo i gramatykę. Wymaga to wielu lat ćwiczeń.
6. Myślenie - ma zasadnicze znaczenie dla procesu przyswajania wiadomości, umiejętności i nawyków przez uczniów. Myślenie rozwija się w czasie nauki szkolnej w ścisłym związku z rozwojem mowy i innych procesów psychicznych. Człowiek poznaje różne związki i stosunki istniejące między przedmiotami oraz to, co może być poznane na podstawie samej zmysłowej percepcji rzeczywistości.
Z kolei na rozwój społeczny dzieci wpływają trzy środowiska: oddziaływanie na dziecko układu stosunków, atmosfery, postaw, przekonań i trybu życia jego domu rodzinnego oraz zamierzonych oddziaływań nauczycieli na terenie klasy i szkoły a także swobodne obcowanie dziecka z rówieśnikami. Wraz z wiekiem dziecko zmienia te wymagania, zmieniają się jego potrzeby i stosunek do innych grup społecznych, różne są też warunki, które stwarza mu otoczenie, aby dokonał się proces uspołecznienia. Gdy dziecko pracuje w grupie z innymi kolegami rozwijają się jego uczucia moralne. Jest to ważne dla jego ogólnego rozwoju. „Dziecko nie tylko powinno wiedzieć, że ze względów społecznych należy postąpić tak, a nie inaczej, ale powinno to odczuwać.” Tylko nie należy mu tego przekazywać werbalnie, ale stwarzać konkretne sytuacje życiowe. Formowanie moralnych uczuć i świadomości dziecka dokonuje się w ciągu jego społecznej praktyki. W młodszym wieku szkolnym pracuje nad tym klasa i szkoła oraz rodzina.


Bibliografia:
M. Pelcowa, Dojrzałość społeczna a dojrzałość szkolna, w: Uspołecznianie dzieci rozpoczynających naukę szkolna, PZWS, Warszawa 1965.

L. Wołoszynowa, Rozwój fizyczny, w: Rozwój i wychowanie dzieci w młodszym wieku szkolnym, NK, Warszawa 1967.