Rozpoznawanie zaburzeń mowy i profilaktyka logopedyczna

Rozpoznawanie zaburzeń mowy i profilaktyka logopedyczna

Dziecko uczy się mowy, tak jak wielu sprawności, które przeradzają się w umiejętności. Poziom rozwoju mowy, tak jak i wielu innych sprawności, np. ruchowych czy manualnych bywa u dzieci w młodszym wieku bardzo zróżnicowany. Są dzieci, które zaczynają mówić wcześnie i ich wymowa jest prawidłowa i takie, które w wieku 7 lat wypowiadają się nieprawidłowo, a ich mowa jest niewyraźna i bełkotliwa.

Przyczyną takiego stanu mogą być:

• wada zgryzu lub uzębienia,
• osłabienie słuchu fizycznego,
• zaburzenia słuchu fonematycznego,
• obniżona sprawność narządów artykulacyjnych,
• zaburzenia emocjonalne,
• zaniedbania środowiskowe,
• nieprawidłowe wzorce wymowy.

Do najczęstszych wad wymowy zaliczamy:

• dyslalię- to nieprawidłowość w wymawianiu jednej lub kilku głosek
• bełkot- to nieprawidłowość w wymawianiu niemal wszystkich głosek
• seplenienie- to nieprawidłowa wymowa głosek: s, z, c, dz, sz, ż, cz, dż, ś, ź, ć, dź
• reranie ( rotacyzm)- to nieprawidłowa realizacja głoski r
• kappacyzm- to nieprawidłowa wymowa głosek k, g realizowanych najczęściej jako t, d
• bezdźwięczność- to wymowa głosek dźwięcznych bezdźwięcznie
• jąkanie- to brak płynności mowy
• opóźniony rozwój mowy

Nieprawidłowy rozwój mowy często współwystępuje z zaburzeniami rozwojowymi, które nie pozostają bez wpływu na sukces i powodzenie dziecka w nauce.

Do zaburzeń rozwoju współwystępujących z zaburzeniami mowy dziecka możemy zaliczyć:

• zaburzenia emocjonalne,
• zaburzenia funkcji słuchowej,
• zaburzenia sprawności motorycznej,
• zaburzenia procesu lateralizacji,
• opóźnienie rozwoju umysłowego.

Zaburzenia mowy często są przyczyną takich cech osobowości jak: nieśmiałość, agresja, trudności w koncentracji uwagi i takich stanów psychicznych jak: lęk, apatia, nadpobudliwość, stres, napięcie emocjonalne i mięśniowe, lęk przed mówieniem, poczucie mniejszej wartości.
Efektem tego są trudności w nauce, tj.: błędy w czytaniu i pisaniu, problemy związane z ustnymi wypowiedziami do tego często dołączają się objawy somatyczne takie bóle głowy i brzucha.
Profilaktyka logopedyczna obejmuje wiedzę o sposobach podnoszenia kultury mowy, stymulacji rozwoju mowy, sposobach zapobiegania zaburzeniom mowy, obejmuje wiedzę o komunikacji językowej, która pozwala ocenić interakcje społeczne między dziećmi. Rozwój każdej funkcji, a więc i mowy, trwa od poczęcia. Najważniejszym etapem życia, w którym można wpływać na wszechstronny rozwój dziecka jest okres od urodzenia do 10 roku życia. Pierwsze kontakty z najbliższym otoczeniem- rodzaj, ilość i jakość bodźców słownych a także związek emocjonalny z rodziną wpływa na sprawność wypowiadania się. Bardzo istotne są również czynniki środowiskowe. Burzliwy proces adaptacji w określonym środowisku może być przyczyną jąkania.
W procesie profilaktyki logopedycznej oceniamy kompetencje i sprawności językowe oraz komunikacyjne.
Kompetencje poznawcze to stan wiedzy o świecie i sobie; to sprawność w korzystaniu z tej kompetencji w procesie budowania wypowiedzi.

Kompetencje językowe to nieuświadomiona wiedza na temat gramatycznych zasad budowania zdań; to sprawność w mówieniu i pisaniu zdań.

Kompetencje komunikacyjne to wiedza na temat wzorców zachowań językowych stosowanych w życiu społecznym, to sprawność w realizacji wypowiedzi.

Kompetencje poznawcze, językowe i komunikacyjne nie wykształcają się w:

• głuchocie i niedosłuchu w związku z niewłaściwie funkcjonującym słuchem fizycznym,
• alalii i dyslalii w związku z niewłaściwie funkcjonującym słuchem fonematycznym,
• oligofazji w związku z niedorozwojem umysłowym,
• autyzmie w związku z dysfunkcją mózgu,
• postaciach padaczek dziecięcych w związku z dysfunkcją mózgu kompetencje nie
wykształcają się w pełni lub wykształcone wcześniej ulegają degradacji.

W każdym konkretnym przypadku chodzi o różny stopień kompetencji, ale zawsze jest on nie wystarczający do prawidłowej realizacji wypowiedzi.

Kompetencje poznawcze możemy ocenić poprzez analizę sprawności leksykalnej, semantycznej i narracyjnej.
Sprawność leksykalna
Rozbudowane konstrukcje słowotwórcze są oznaką rozumienia relacji między zjawiskami. Niewątpliwie objawem zaburzenia jest minimalizacja zasobu leksykalnego obserwowana niemal we wszystkich przypadkach opóźnień rozwoju mowy, a także w swoistym ukierunkowaniu na jakąś jedną sferę rzeczywistości – fiksacja w zespole Aspergera lub uproszczenie struktury znaczeniowej wyrazu, który staje się wówczas tylko etykietą rzeczy. Ma to miejsce w przypadku głuchoty.
Sprawność semantyczna
Wszelkie ludzkie doświadczenia są przez mózg porządkowane w pojęcia. Zdrowy mózg porządkuje doświadczenia według uspołecznionego schematu, mózg chory porządkuje wiedzę po swojemu.
Wypowiedzi dzieci z uszkodzeniem lub dysfunkcją mózgu odznaczają się ubóstwem środków językowych i brakiem formuł definicyjnych.
Sprawność narracyjna
Narracja, jej struktura i sposób porządkowania wiedzy o pełnych możliwościach umysłowych człowieka. Dostarcza informacji na temat budowania w tekście odniesień do postrzeganej rzeczywistości, logicznego porządkowania zdarzeń, układania zdarzeń w całość strukturalną, ujawnia kreatywną bądź pasywną postawę dziecka wobec zdarzeń.
Sprawność narracyjna wymaga świadomości pełnej struktury wypowiedzi. Dla większości dzieci obarczonych zaburzeniami mowy takimi jak: niedosłuch, autyzm, upośledzenie umysłowe, opóźniony rozwój mowy staje się ona niedostępna.
Analiza tych trzech komponentów zachowań językowych pozwala ocenić czy dziecko jest w świecie uspołecznionym czy jest poza nim ( autyzm, zespół Aspergera).
W poznaniu dziecka bardzo pomocne są zabawy, które zaspokajają potrzebę aktywności i poznawania rzeczywistości, rozwijają myślenie, spostrzegawczość, koncentrację, pamięć, uwagę, orientacje, kontakty społeczne, umiejętność współdziałania z innymi. Poprzez zabawę możemy dokonać wstępnej oceny funkcjonowania społecznego dziecka.
Profilaktyka logopedyczna w przedszkolnym i młodszym wieku szkolnym to stymulacja rozwoju mowy w zabawach: ruchowych, logorytmicznych z zastosowaniem tekstu, ćwiczeniach oddechowych, fonacyjnych i słuchowych.
Proponowane przez nauczyciela aktywności pozwalają na obserwację dzieci i ewentualnych dysfunkcji, które szybko wykryte dają dziecku szansę na pomoc ze strony specjalistów.