Konspekt zajęć dla rodziców zastępczych w ramach grupy wsparcia: Doświadczenia separacji, straty i trudne przeżycia z przeszłości i ich wpływ na funkcjonowanie dzieci w rodzinach zastępczych

Doświadczenia separacji, straty i trudne przeżycia z przeszłości i ich wpływ na funkcjonowanie dzieci w rodzinach zastępczych
- konspekt zajęć dla rodziców zastępczych w ramach grupy wsparcia

Uczestnicy spotkania: rodziny zastępcze, które przeszły szkolenie i procedurę kwalifikacyjną w Ośrodku Rodzin Zastępczych „Szansa” w Bytomiu, mające pod swoją opieką dzieci, które doznały strat życiowych , jak również same zaproszone dorosłe osoby doznały w niedawnym okresie dotkliwych strat, m. in. śmierć bliskich, utrata zdrowia, utrata poczucia własnej wartości

Cele zajęć:
1. poznanie reakcji, zachowań występujących u dzieci i dorosłych doświadczonych traumą
2. wyrabianie sposobów radzenia sobie w sytuacjach trudnych
3. poznanie nowych sposobów pracy z dziećmi doświadczonymi stratą
4. wzmacnianie poczucia własnej wartości poprzez dzielenie się z innymi swoim doświadczeniem i wchodzeniem w stan równowagi po doznanej stracie
5. kształtowanie umiejętności planowania nowych celów życiowych

Przewidywane efekty sesji szkoleniowej:
1. zdobycie wiedzy dotyczącej możliwych reakcji po przejściu traumy
2. odciążenie z poczucia odpowiedzialności za doznane starty
3. wzmocnienie w procesie zdrowienia i dochodzenia do równowagi
4. wzmocnienie przekonania o wartości bliskości kochających osób podczas przeżywania żalu
5. poprawa samopoczucia rodzin
6. wymiana doświadczeń pomiędzy rodzinami zastępczymi dotyczących sposobów radzenia sobie i pomocy dzieciom w sytuacjach trudnych

Przebieg zajęć:

1. Powitanie. Przedstawienie się: jak się nazywam, jakie dzieci mam pod opieką, od kiedy, po co tu przyszedłem

2. Przedstawienie celu zajęć, zawarcie umowy, że treści poruszane podczas spotkania są bardzo intymne i zostają w tajemnicy.

3. Wymiana doświadczeń: rodziny dzielą się swoimi doświadczeniami traumatycznymi – głównie tymi, które wiążą się z opieką nad dzieckiem, doświadczenia dzieci, z którymi muszą sobie poradzić

4. „Burza mózgów” : tabela: straty dzieci, objawy, sposoby radzenia sobie
Komentarz: Trauma lub uraz psychiczny to ostry, nagły uraz (szok), który może spowodować zaburzenia somatyczne i psychiczne. Dziecko przejawia mniej lub bardziej trwałe objawy zaburzeń: drażliwość, łatwe uleganie zmęczeniu, astenia, amnezja, regres do któregoś ze stadiów okresu dziecięcego, czasem ucieczka w chorobę i alkoholizm. Przeżycie wstrząsającej lub bardzo przykrej sytuacji, która często wywiera negatywny wpływ na psychikę i jej rozwój (np. gwałt, śmierć rodziców w dzieciństwie) mogą powodować silne urazy psychiczne, co z kolei może być przyczyną zaburzeń czy chorób, szczególnie nerwic. Zaburzenie lękowe spowodowane przez stres o dużej sile, powodujący kryzys psychiczny, przekraczający ludzkie przeżywanie (wojna, gwałt, przebywanie w obozie koncentracyjnym). Jest to opóźniona lub przedłużona reakcja. Początek zaburzenia występuje po okresie latencji, który może trwać od kilku tygodni do kilku miesięcy. Przebieg ma charakter zmienny, ale w większości przypadków można oczekiwać ustąpienia objawów. Objawy: przeżywanie na nowo urazowej sytuacji w natrętnych wspomnieniach i koszmarach sennych, poczucie odrętwienia i przytępienia uczuciowego, odizolowanie od innych ludzi, brak reakcji na otoczenie, niezdolność do przeżywania przyjemności, unikanie działań i sytuacji, które mogłyby przypomnieć przebyty uraz, stan nadmiernego pobudzenia wegetatywnego z nadmierną czujnością i wzmożoną reaktywnością na bodźce oraz bezsennością, lęk, depresja, myśli suicydalne.
Należy pamiętać, że strata jest czymś subiektywnym. Na każde dziecko poszczególny rodzaj straty może mieć inny wpływ. Każde z wyżej wymienionych zachowań jest normalną reakcją na nienormalną sytuację. Jeśli trwa do pół roku nie powinno nas to niepokoić. Jeśli dłużej możemy podejrzewać zaburzenia.

5. Zaburzenia relacji przywiązania – rozmowa, schemat tworzenia się przywiązania, lista pytań badających model przywiązania u dzieci.
Komentarz: Zaburzenia związane z relacją przywiązania nie są zależne od jakości związku między dzieckiem a opiekunem. Przywiązanie to obustronny, głęboki, emocjonalny i cielesny związek między dzieckiem a rodzicem, który daje bezpieczeństwo i jest podstawą wszystkich innych, późniejszych relacji.
Tworzenie się przywiązania: dziecko zwraca się do rodzica o pomoc, uzyskuje pocieszenie, wsparcie, jest w bliskim kontakcie emocjonalnymi i fizycznym. To daje mu miłość, zadowolenie, bezpieczeństwo. Gdy dziecko zaczyna poznawać świat i staje się on niebezpieczny znowu zwraca się do rodzica, bo wie że uzyska w nim wsparcie, będzie czuło się bezpiecznie. Dzieci zaniedbane, pozostawiane bez opieki lub też niewłaściwa opieka rodzicielska, doświadczone przemocą, dzieci w placówkach, narażone na częstą zmianę opiekunów, przejawiają dysfunkcjonalny styl interakcji i przenoszą go na wszystkie dorosłe osoby. Wykazują lękowe lub spaczone przywiązanie. Dzieci z lękowym przywiązanie w młodszych latach bały się ryzyka rozstania z rodzicami, nie chciały poznawać świata. Chciały jednak kontaktu z rodzicem, który to kontakt i tak nie dawał im zadowolenia, pewności, bezpieczeństwa. Przez to pojawiał się w nich gniew, złość, rozczarowanie. Dla dzieci ze spaczonym przywiązaniem rodzice w młodszych latach byli niedostępni. Dlatego że nie miały się do kogo zwrócić komfortu psychicznego, zaspokojenia szukały w posiadaniu dóbr niż w interakcjach z ludźmi. Każde związki, które próbowały nawiązywać były płytkie, sztuczne, powierzchowne.
Ćwiczenia: Jak postępować z dzieckiem z lękowym i spaczonym przywiązaniem

Wskazówki: - zawsze mówić prawdę, pozwolić przeżywać swoją stratę, ale w taki sposób by dziecko nie krzywdziło siebie i innych, pozwolić okazywać uczucia, wyznaczać granice, rozmawiać na temat mogącego pojawić się „konfliktu lojalności” między rodzinami zastępczymi a biologicznymi, wspólne poszukiwanie metod pracy, dzielenie się swoim doświadczeniem

6. Radzenie sobie z poczuciem winy: jak pracować z dzieckiem. Polecenie dla dziecka: „narysuj na jednym obrazku osobę dobrą, która zrobiła coś złego a na drugim osobę złą, która zrobiła coś dobrego. Ułóż opowiadanie do tych obrazków”. Obrazek można powiesić np. na lodówce podpisując: „nie jestem winny”, albo wykrzyczeć głośno przez okno na cały świat: „to nie moja wina!”
Komentarz: dzieci bardzo często odczuwają poczucie winy ze względu na ambiwalentne uczucia wobec własnych rodziców. Zaproponowane ćwiczenie ułatwia dziecku zrozumieć silne uczucia jakie żywią do niewłaściwie traktującego je rodzica. Rolą opiekunów jest odbarczenie dziecka za to co je w życiu spotkało.

7. Interwencja kryzysowa – po co i dla kogo. Omówienie zasad interwencji kryzysowej etapów przeżywania strat. Ćwiczenie: przeprowadzenie interwencji kryzysowej wg schematu dla partnera. Omówienie na forum.
Komentarz:
Nawet przy traumatycznych kryzysach, wywołanych nieprzewidzialnymi obciążeniami psychicznymi istnieje szansa na rozwój osobowości. Pozytywne przezwyciężenie kryzysu pozwala na osiągnięcie wyższego stopnia rozwoju osobowości. Przemiany te są realizowane w fazach: szoku - wówczas konieczna jest pomoc, podtrzymanie pozwalające przetrzymać fazę reakcji, wówczas dochodzi do zagrożenia PTSD przepracowywania - gdy następuje spojrzenie w przyszłość nowego zorientowania - gdy można osiągnąć wyższy stopień rozwoju osobowości. Interwencja kryzysowa, jako forma pomocy psychologicznej, polega na kontakcie terapeutycznym, skoncentrowanym na problemie wywołującym kryzys, czasowo ograniczonym, w którym dochodzi do konfrontacji osoby z kryzysem i do jego rozwiązania. Redukcja symptomów i przywrócenie równowagi psychicznej zapobiega dalszej dezorganizacji. Klientami ośrodków interwencji kryzysowej są często osoby zdrowe psychicznie, które w wyniku zdarzeń losowych lub rozwojowych nie są w stanie same sprostać sytuacji kryzysowej
1. Krok I Prośba o pomoc.
2. Krok II Analiza sytuacji powodującej kryzys.
3. Krok III Rozpoznanie strategii i działań, które podejmowane były przez osobę w kryzysie.
4. Krok IV Sprawdzenie możliwych, chcianych rozwiązań.
5. Krok V Nauczenie nowych strategii postępowania.
6. Krok VI Kontrakt na uczenie się nowych zachowań i wdrażanie nowej strategii.
Wytyczne rozmowy:
- tworzenie bezpiecznej i przyjaznej atmosfery: coś słodkiego, cisza, odizolowanie, czas
- pytać szczegółowo o: okoliczności zdarzenia, co osoba robiła, po kolei wszystkie czynności – co robiłeś, co robili inni?
- pytać o: co myślałeś, co myśleli inni, co czułeś, co czuli inni, co czułeś wtedy a co teraz czujesz?, co myślisz teraz na ten temat?
- zachęcać do wypowiedzi – mówienie o doświadczeniach jest bolesne, ale jest skutecznym sposobem na poradzenie sobie z cierpienie, w trudnościach człowiek nie powinien być sam, potrzebuje innych ludzi
- podsumowywać wypowiedzi parafrazując, odczytując notatki (warto wszystko zapisywać)
- dodać komentarz nt. tego jak człowiek funkcjonuje reagując na kryzys, jakie są objawy i etapy radzenia sobie
- informować: Twoja reakcja to normalna reakcja na nienormalną sytuację!!
- akceptować wszystkie uczucia i dziwne zachowania, znosić niekiedy okropne opowieści
- dać propozycje radzenia sobie
- zachęcać do kontaktów z innymi i podkreślać znaczenie opisywania objawów, bo niekiedy mogą wystąpić myśli samobójcze – konieczna konsultacja psychiatryczna!
- do pół roku mogą trwać objawy posttraumatyczne potem można mówić o trwałych zaburzeniach

Osoby dorosłe muszą być silne psychicznie, ponieważ inaczej dziecko nie będzie miało w nich oparcia i nie otworzy się, a tym samym będzie mu niezwykle ciężko poradzić sobie. Nie należy się wstydzić zadawania pytań – dzieci nie wstydzą się odmówić odpowiedzi.
Przebieg interwencji kryzysowej obejmuje najczęściej okres 3-4 miesięcy. W pierwszym momencie należy skoncentrować się na: aktualnej sytuacji; zapewnieniu bezpieczeństwa ofierze; zrozumieniu jej reakcji; przywróceniu poczucia kontroli; uruchomieniu zasobów i ułożeniu planów zmiany. Pamiętać jednak należy, że podejmując interwencję kryzysową, decydujemy się na to, aby: być z tą osobą przez czas nieograniczony; być intensywnie; być do skutku, czyli do ustalenia jakiegoś sposobu postępowania. Być dyrektywnym koncentrować się na problemach ,,tu i teraz". Być empatycznym popatrzeć na świat osoby w kryzysie jej oczami; zobaczyć jej trudności oraz zasoby pomocne w rozwiązaniu problemu. Być nauczycielem uczyć nowych rozwiązań, a nie dawać gotowe recepty. Bardzo trudna jest interwencja kryzysowa wobec dzieci, które są ofiarami przemocy. Należy pamiętać, że nie posiadają one jeszcze na tyle sprawnych mechanizmów obronnych, aby poradzić sobie z przeżywanym kryzysem. Warto mieć na uwadze to, że maltretowane dzieci stanowią grupę podwyższonego ryzyka suicydalnego. Postępowanie wobec takich dzieci powinno być nacechowane dużą ostrożnością i delikatnością. Należy zidentyfikować objawy krzywdzenia, skierować na badania lekarskie, zapewnić ochronę, nawiązać kontakt ze specjalnymi służbami, zadbać o pozostałe dzieci w domu. Jedną z najtrudniejszych sytuacji kryzysowych jest śmierć bliskiej osoby i reakcja żłoby. Przeżywany żal po stracie jest zjawiskiem o charakterze kumulatywnym. Procesem pozbawiającym energii i radości życia, z roku na rok coraz mocniej i głębiej ogarniającym, obezwładniającym człowieka, któremu zmarł ktoś bliski.

8. Przerwa

9. „Burza mózgów” – tabela: straty dorosłych, objawy, sposoby radzenia sobie
– dzielenie się swoimi przeżyciami, sposobami radzenia sobie w sytuacjach trudnych. Komentarz: Dorosły musi poradzić sobie ze swymi stratami, musi j przepracować – tylko wtedy będzie mógł dobrze pracować i pomóc dziecku.

10. Ćwiczenie – odbudowywanie celów
Rozdanie uczestnikom 3 kartek. Polecenie: narysuj sytuację, w jakiej obecnie się znajdujesz, na drugiej kartce narysuj gdzie chcesz być za pół roku. Rozkładamy kartki przed sobą z luką na „drogę do celu”. Rysujemy sposób w jaki dojdziemy do celu, osoby pomocne, itp.
Komentarz: Jednym ze sposobów radzenia sobie z doznaną traumą jest przewartościowanie swoich celów życiowych. Ważne jest wyrabianie umiejętności planowania

11. „Wykres strat” - pytania: kto pomógł, jak, jak teraz się z tym czujesz – nie musi to być właściwe tylko prawdziwe!

12. Podsumowanie: krótka rozmowa na temat: z czym wychodzę..., podziękowanie uczestnikom za udział w spotkaniu, za ubogacenie go swoimi doświadczeniami, metodami pracy.