Opis i analiza przypadku dziecka nieśmiałego

Dziecko przychodząc na świat nie posiada umiejętności porozumiewania się, nabywa ją w toku dalszego życia. Niektóre dzieci dobrze radzą sobie w kontaktach społecznych, wyrażają swoje emocje, dostosowują się do swoich rówieśników. Spokojnie reagują w trudnych sytuacjach, prawidłowo reagują na trudne sytuacje. Niestety nie wszystkim dzieciom udaje się nawiązać prawidłowe kontakty społeczne, wywołuje to u nich lęk, zamykanie się w sobie i izolują się od innych dzieci - są to dzieci nieśmiałe.
Dziecko, przychodząc do nowego środowiska jakim jest przedszkole, musi się zaakceptować do nowych warunków, przezwyciężyć niepokój i lęk. Dziecko nieśmiałe bardzo przeżywa rozstanie z rodzicami i najbliższymi, i powstaje tu ogromny problem.

INDETYFIKACJA PROBLEMU

Ada zaczęła uczęszczać do przedszkola pierwszy raz w wieku 4 lat.
Dziewczynka zwróciła moją uwagę już w pierwszych dniach, gdyż miała olbrzymi problem z rozstawaniem się z mamą. Była cicha , stała zawsze z boku, zdyscyplinowana, ale miała trudności z nawiązaniem kontaktów z rówieśnikami. Gdy próbowałam z nią rozmawiać spuszczało głowę w dół nie rozmawiała i sprawiała wrażenie jak by się czegoś bała. Dzieci w grupie przyjęły ją serdecznie i często zapraszały do zabaw, ale on wolała stać na uboczu i obserwować. Jak również nie przejawiała chęci do brania udziału w zabawach organizowanych przez nauczycielkę.
Często reagowała płaczem i niepewnym zachowaniem lub zdenerwowaniem. Zadawała pytania, kiedy przyjdzie jej mama. Ada jest przedszkolakiem, który posłusznie i powoli wykonuje polecenia nauczyciela. Szczególną przyjemność sprawiają jej wszelkiego typu prace plastyczne – jest na nich skoncentrowana i stara wykonać je starannie.

GENEZA I DYNAMIKA ZJAWISKA

Ada wychowuje się w rodzinie pełnej, oboje rodzice pracują zawodowo. Do 4 roku życia przebywała głównie z mamą, ponieważ ojciec pracuje jako kierowca często wyjeżdżał na kilka dni w trasę i nie było go w domu. Oboje rodzice poświęcają sporo czasu dziecku oferując jej różnego rodzaju zajęcia i zabawy.
Z wywiadu z matką dowiedziałam się, że ciąża przebiegała normalnie, poród odbył się w czasie i przebiegał bez powikłań.. Matka powróciła do pracy dopiero w tym roku wic Adę zapisano do przedszkola. W opinii matki Ada był dzieckiem spokojnym i cichym. Nie sprawiała żadnych kłopotów wychowawczych. W obecności obcych zachowuje się nieufnie.
Zapytana o coś, chowała się za rodzica, odwracał lub wbijał wzrok w ziemię.
Osoby znane jej traktuje z ufnością, rozmawia z nimi, razem z nimi bawi się.
Nasilenie nieśmiałości i płaczliwości nastąpiło w czasie, kiedy dziewczynka rozpoczęła swoją edukację przedszkolną. Podczas zajęć zorganizowanych dziewczynka nie brała udziału. Zapytana kiwała twierdząco lub przecząco głową. Gdy nie wiedziała czegoś podczas pracy indywidualnej, nie zapytała. Czekał aż zauważę i wytłumaczę jej po raz kolejny. Niezauważona, nie pokazywała po sobie zniecierpliwienia, czekała cierpliwie aż podejdę do niej. Z rozmów z matką wynikało, że córka nie chce chodzić do przedszkola, gdyż nie potrafił tego co wszystkie dzieci. Dziewczynka nie lubił opowiadać o wydarzeniach z przedszkola.

ZNACZENIE PROBLEMU
Dzieci nieśmiałe cechuje: bierność społeczna, lęk społeczny oraz zaniżona samoocena i brak wiary w siebie. Bierność społeczna utrudnia kontakty z innymi ludźmi, hamuje ekspresję, przyjmuje postawę bierności i odizolowania się. W sferze emocjonalnej wyzwalają się objawy lęku i poczucia zagrożenia. Występować mogą takie symptomy jak: przyspieszony puls, szybsze bicie serca, czerwienienie się, ciche mówienie, „boleści” w brzuchu. Wykazuje się niską samooceną i poziomem samoakceptacji. Powoduje szereg zakłóceń w sferze poznawczej, zaburzając percepcję, utrudniając koncentrację i myślenie. W przedszkolu nieśmiałe dzieci często nie biorą czynnego udziału w zajęciach, nie ujawniają swoich zdolności i zainteresowań. Nie wyrażają swojej opinii, nie potrafią bronić swoich praw, niestety często są niedoceniane przez nauczycieli i rówieśników w grupie.
Trudność w nawiązywaniu kontaktów u dzieci nieśmiałych nie oznacza, że nie są one ich spragnione, te dzieci szczególnie potrzebują relacji, więzi z drugim człowiekiem. Brak takich relacji może w dziecku wywołać poczucie izolacji społecznej, dziecko może reagować też złością w stosunku do kolegów, koleżanek, którzy nie mają takich problemów. Te uczucia gniewu, złości są zazwyczaj tłumione, gdyż nieśmiali bardzo kontrolują swoje emocje, grozi to wybuchem emocjonalnym przeciw sobie lub innym z ogromną siłą. Istnieje konieczność podjęcia działania mającego na celu nabycie przez dziecko umiejętności nazywania przeżywanych stanów emocjonalnych (w tym przypadku wstydu, lęku itp.) oraz radzenia sobie z nimi.

PROGNOZA NEGATYWNA
U dziecka nieśmiałego pozostawionego bez pomocy i wsparcia mogą nasilić się niepożądane zachowania które, to będą przyczyną niedostosowania społecznego, zaniżonej samooceny i zamknięcia się na otaczający świat. Brak odpowiednich działań spowoduje:
• Odizoluje się od grupy rówieśniczej
• Stanie się lękliwe, wystraszone i niezaradne
• Nie dostosuje się do reguł i norm panujących w przedszkolu
• Może mieć obniżoną samoocenę
• Zamknie się w sobie
• Nauczyciela może traktować jako osobę, która zabiera jej poczucie bezpieczeństwa
• Będzie płakało i nie będzie interesowało się tym co oferuje jej nauczyciel
• nie będzie umiało nawiązać prawidłowych relacji społecznych
• rodzice zrezygnują z przedszkola.

PROGNOZA POZYTYWNA

Po wdrożeniu działań opiekuńczo wychowawczych powinny nastąpić pozytywne zmiany w zachowaniu dziecka:
• Zacznie nawiązywać prawidłowe kontakty z rówieśnikami,
• Pokona lęk, strach i stanie się zaradna,
• Będzie chodziło chętniej do przedszkola, i ukształtuje pozytywny stosunek do nauczycieli i innych osób pracujących w przedszkolu,
• Nabierze wiary we własne możliwości, pozna swoje mocne strony,
• Będzie współpracowało w grupie, i znajdzie w niej swoje miejsce,
• Będzie czuło się bezpiecznie,
• Będzie chętnie uczestniczyć w proponowanych zabawach i zajęciach,
• Osiągnie gotowość nauki szkolnej
• W przyszłości będzie prawidłowo funkcjonowało w każdym środowisku,

PROPOZYCJE ROZWIĄZAŃ

Najpewniejszym sposobem pokonania nieśmiałości u dzieci jest pozwolenie im na robienie tak małych kroczków, by częściej doświadczały sukcesu niż porażki, a jest to najbardziej prawdopodobne w zadaniach, w których są dobre.
Dorosły powinien towarzyszyć dziecku w trudnych sytuacjach, minimalizować stres, poświęcać dziecku dużo czasu, zaś w kontaktach z nim pozwolić mu na oswojenie z nową sytuacją. Punktem wyjścia wszelkich oddziaływań nauczyciela jest zapewnienie dziecku poczucia bezpieczeństwa.
Swoje działania w rozwiązaniu problemu postanowiłam podzielić na 5 obszarów:
1. Budowanie atmosfery bezpieczeństwa i zaufania.
2. Znalezienie swojego miejsca w grupie.
3. Poznanie swoich mocnych stron.
4. Kształcenie umiejętności komunikowania się.
5. Dobra współpraca rodziców z nauczycielem.

WDRAŻANIE ODDZIAŁYWAŃ

Aby przezwyciężyć nieśmiałość w nowym środowisku przedszkolnym podjęłam następujące formy realizacji.

I obszar oddziaływań:
• serdeczne i pełne uśmiechu zachowanie nauczyciela wobec dziecka
nieśmiałego, które potrzebuje wsparcia i akceptacji by poczuło się bezpiecznie w środowisku, w którym się znalazło i nabrało zaufania do nauczycieli i rówieśników;
• przy każdej nadarzającej się okazji podejmowałam próby rozmowy z dzieckiem ( na różne tematy: ulubionych zabaw, pogody, obrazków itp.), starałam się by nasze rozmowy przebiegały w pogodnej, pełnej uśmiechu atmosferze;
• spisałam, stosując metodę ,, burzy mózgów", „Kodeks grupowy” i starałam się konsekwentnie, by dzieci do tych norm się stosowały;
• starałam się wywiązywać z obietnic dawanych dzieciom;
• nagradzałam i chwaliłam każde, nawet najmniejsze śmiałe zachowanie dziewczynki;
• podczas wolnego czasu zachęcałam Adzie do wspólnych zabaw lub gier stolikowych z rówieśnikami ( początkowo grałyśmy obie, później coraz rzadziej ja, a włączałam inne dzieci);
• czytałam utwory, w których bohaterowie przezwyciężają nieśmiałość i lęk ( np. ,,Miśulek w przedszkolu"- M.Malickiej).

II obszar oddziaływań:
• wykorzystanie sytuacji wychowawczych, oraz zabaw integrujących grupę, by jak najszybciej poznały swoje imiona, i nawiązały bliskie kontakty;
• prowadziłam zajęcia ruchowe metodą W. Sherborne, które sprzyjały poznawaniu siebie, uczyły współpracy z partnerem i wyrabiały poczucie odpowiedzialności za współćwiczącego;
• w celu lepszego utożsamienia się z grupą i wyrabiania poczucia przynależności do niej stworzyliśmy ,,Pociąg przyjaźni” (dzieci przyniosły swoje zdjęcia i umieściłam je w wagonikach);
• aktywizowałam dziewczynkę tam, gdzie było to możliwe: np. przygotowanie pomocy do zajęć wspólnie z innym dzieckiem, przyczepianie lub zdejmowanie obrazków z tablicy, rozkładanie przyborów plastycznych, pełnienie dyżurów przy obiedzie
• ( chwaliłam na forum grupy dobrze wykonane zadanie);
• stopniowo włączałam Adę do czynnego udziału w zajęciach i zabawach z grupą.

III obszar oddziaływań:
• w celu pokazania mocnych stron i budowania pozytywnego obrazu własnej osoby wykorzystywałam prace plastyczne ( wykonywane w większych grupach) do prezentowania ich na forum grupy, chwaląc estetykę, umiejętność współpracy z innymi podczas wykonywania zadania;
• przekazywania rodzicom przez dziecko pisemnych informacji dotyczących życia przedszkola ( np. zmian w organizacji dnia, wycieczek, składek, zebrań...).
• Po wykonaniu zadania podkreślałam rangę jego wykonania, chwaliłam za solidność i obowiązkowość dziewczynki;
• włączałam dziecko do czynnego udziału w przedstawieniach na uroczystościach przedszkolnych, chwaliłam podczas prób szybkie opanowanie tekstu na pamięć i piękną, głośną recytację wierszy;
• organizowałam wyjazdy do teatru, wycieczki jednodniowe, w których Ada była uczestnikiem;
• korygowałam myśli samokrytyczne poprzez rozmowy z dziewczynką.

IV obszar oddziaływań:
• Wspieranie dziewczynki w działaniach rozwijających umiejętność komunikowania się z rówieśnikami i dorosłymi przez:
• podejmowanie indywidualnych rozmów z dzieckiem (na różne tematy: pogody, oglądanego obrazka, zabawki przyniesionej przez dziecko, samopoczucia dziecka itp.);
• zachęcanie dziecka (a nawet ćwiczenie z nim lub z pomocą pacynki)) do podejmowania dialogu i kontaktów twarzą w twarz. Zwracanie przy tym uwagi na znaczenie uśmiechu i podtrzymywania kontaktu wzrokowego z rozmówcą. Wskazywanie na fakt, że uśmiech prowokuje ludzi do odwzajemniania go, ułatwia tym samym wchodzenie w relacje z drugą osobą;
• tworzenie wspólnych opowieści, bajek na podstawie wybranego obrazka. Początkowo opowieści mogą być inicjowane pytaniami nauczyciela. Obrazki przedstawiać mogą wykonywane przez ludzi i postaci bajkowe czynności, twarze wyrażające różne emocje itp.;
• gry i zabawy dydaktyczne: uczestniczenie wraz z dzieckiem w grach: obrazkowym dominie, grach planszowych, rozwiązywaniu rebusów i zagadek obrazkowych pozwalających na komentowanie przedstawionych na nich postaci. przedmiotów;
• zapoznanie dziecka z ćwiczeniami oddechowymi pozwalającymi w razie zdenerwowania na opanowanie lęku: głęboki wdech nosem, wydech ustami w różnych pozycjach

V obszar oddziaływań:
Aby oddziaływania były skuteczne potrzebna jest ścisła współpraca między rodzicami i nauczycielem
• poradziłam rodzicom jak należy postępować z dzieckiem w domu;
• informowałam rodziców o oddziaływaniach na dziecko w przedszkolu
• postępach dziewczynki, jej sukcesach, a także niepowodzeniach;
• zaproponowałam rodzicom fachowa literaturę na temat nieśmiałości i w jaki sposób można sobie z tym radzić

EFEKTY ODDZIAŁYWAŃ

W ciągu całego roku szkolnego 2010/11 Ada poczyniła duże postępy, które były wynikiem systematycznej pracy nauczyciela i rodziców. Dziewczynka na tyle zintegrowała się ze środowiskiem przedszkolnym, w którym poczuła się bezpiecznie, że nie ma problemów z rozłąką z najbliższymi. Zdecydowanie u dziecka wzrosło poczucie własnej wartości i pewności siebie. Coraz chętniej bierze udział w zabawach tematycznych w czasie wolnym podczas których rozmawia z rówieśnikami. Występuje już na form grupy i podczas występów przy innych osobach śpiewając piosenki, recytując wiesze. W czasie zajęć obowiązkowych daje się jeszcze zauważyć lęk i niepewność przed zgłoszeniem się do odpowiedzi, ale zapytana udziela ich cichym głosem. Potrafi również poprosić nauczyciela o pomoc ( np. w szatni ).Ponieważ podjęte przeze mnie działania doprowadziły do zauważalnych pozytywnych zmian w zachowaniu dziewczynki, należy w przyszłym roku szkolnym dalej w podobny sposób pracować. Dzięki temu Ada w przyszłości będzie funkcjonować w każdym środowisku.

Literatura:

Czapińska A.: Jak pomóc nieśmiałemu dziecku.
Hawas – Napierała B: Nieśmiałość dziecka.
Kozłowska A.: Zaburzenia emocjonalne w wieku przedszkolnym.
Lewicki A.: Jak powstają trudności wychowawcze.
Molicka M.: Bajki terapeutyczne.
Zimbardo P.G.: Nieśmiałość, co to jest? Jak sobie z nią radzić?.