Scenariusz lekcji gramatycznej w klasie IV "Przyimek..."

Przyimek - takie małe słówko, a jakie ważne.

Cel strategiczny - Kształcenie umiejętności poprawnej budowy zdań.

Cele operacyjne
- wprowadzenie nowej części mowy – przyimka (w opozycji do spójnika),
- uświadomienie dzieciom zakresu ich umiejętności i braków,
- utrwalanie zasad ortograficznych,
- podanie sposobu na sprawdzenie samych siebie,
- umiejętność odróżniania przyimków od innych części mowy,
- kształcenie umiejętności układania zdań z przyimkami,
- rozpoznawanie i nazywanie wyrażeń przyimkowych,
- stosowanie właściwych przyimków,
- rozbudowywanie zdań zgodnie z poleceniem i uzupełnianie ich przyimkami,
- umiejętność rozróżniania części mowy w zdaniach,
- nazywanie części mowy w zakresie klasy IV,
- ćwiczenia słownikowe,
- szacunek dla pracy kolegów, umożliwienie im pracy w ciszy,
- obiektywizowanie samooceny – porównanie swoich umiejętności z umiejętnościami kolegów,
- wyrabianie nawyku spontanicznej pomocy słabszym kolegom.

Środki dydaktyczne:
- kartki z przygotowanymi do uzupełnienia parami wyrazów oraz ze zdaniami, w których brakuje przyimków,
- kartka z drzewem i ptakami do ustalenia stosunków przestrzennych,
- krzyżówka „jolka” z przyimkami,
- wiersz J. Brzechwy, „Mucha”.

Metoda: problemowa, praca indywidualna i w zespołach dwuosobowych.

Czas: 45’

Przebieg lekcji.

Nawiązanie kontaktu. Pytam, czy powtórzyły sobie wiadomości o częściach mowy. Sprawdzam umiejętności na bazie prostych zdań, wybierając ochotników. Sugeruję, że praca na dzisiejszej lekcji będzie łatwa, gdyż opierać się będziemy na ich wiedzy. Następnie przypominamy sobie, co to jest zdanie. Dzieci podają definicję, ja zapisuję na tablicy zdanie pozbawione przyimków, a uczniowie muszą stwierdzić, czego w tym zdaniu brakuje.

Ola ... Anią poszły...sklepu...bułki...taty...śniadanie.
Dzieci najpierw nazywają ujawnione części mowy, a następnie podkreślają kolorową kredą rzeczowniki. Tym samym kolorem wpisują brakujące części zdania. Nie nazywają ich jeszcze.
Następnie przepisują zdanie z tablicy uzupełniając takimi samymi barwami.
Długopis leży....... stole.... dziennika, a krzesło stoi ....stołu, ..... oknem.
Wykonują te same czynności, co poprzednio.
Ćwiczenie ma na celu utwierdzenie dzieci w przekonaniu, że potrafią bezbłędnie zastosować odpowiednie przyimki w zdaniach. Wykonują je samodzielnie na kartkach, które otrzymały. Muszą uzupełnić przyimkami zapisane tam zdania.
Długopis leży ....... książki, ....... stoliku, ..... oknem.
Agata idzie .... Olgą ....... teatru.
Jacek wyszedł .... psem .... spacer .... lasu.
Zakładam, że wszystkie wykonały je prawidłowo. Podkreślam, jakie są zdolne, jaka gramatyka jest łatwa, gdy się rzetelnie pracuje.

Ćwiczenie zmierzające do sformułowania wniosku, że przyimki żądają od rzeczowników zmiany przypadka.
W ramkach zapisano dwie grupy wyrazów. Pod nimi wypisane są pary wyrazów. Proszę połączyć je słowami, które są nad nimi.

i, oraz, lub, albo, bądź, za, przed, z, pod, o

kot pies kot pies
Jacek Paweł Jacek Paweł
jabłko brzoskwinia jabłko brzoskwinia
orzeł reszka orzeł reszka harcerz zuch harcerz zuch


Uczniowie stwierdzają, że wyrazów w prawej kolumnie nie można połączyć. Ustalają, iż należy zmienić ich formę. Zauważają, że zapisane w ramce części mowy to rzeczowniki, tak jak w poprzednich zdaniach. Formułują wniosek, że przyimki łączą się z rzeczownikami.
Dalej dochodzą do wniosku, że przyimek zmusza rzeczowniki do zmiany przypadka.

ZWIĄZEK PRZYIMKA Z RZECZOWNIKIEM NAZYWAMY
WYRAŻENIEM PRZYIMKOWYM.

Ćwiczenie utrwalające wniosek, że przyimki narzucają rzeczownikom przypadek.
Uczniowie uzupełniają zdania, zmieniając przypadek rzeczowników po przyimkach.

Mama wyszła do (sąsiadka) ............................... po proszek do (ciasto)............................. .
Maciej położył na (stół) .................................. ołówek obok (gumka) .............................. .
Przy (stół) ....................................... stoi krzesło, a nad (stół) .............................. wisi lampka.

Ćwiczenie sprawdzające, czy dzieci potrafią rozpoznawać przyimki w tekście i łączyć je z odpowiednimi rzeczownikami.

W wierszu Jana Brzechwy, „Mucha” podkreśl wszystkie przyimki oraz rzeczowniki, z którymi tworzą one związek. Nazwij te związki.

Z kąpieli każdy korzysta,
A mucha chciała być czysta.
W niedzielę kąpała się w smole,
A w poniedziałek w rosole,
We wtorek – w czerwonym winie,
A znowu w środę - w czerninie
A potem w czwartek – w bigosie,
A w piątek – w tatarskim sosie,
W sobotę – w soku z moreli...
Co miała z takich kąpieli?
Co miała? Zmartwienie miała,
Bo z brudu lepi się cała,
A na myśl jej nie przychodzi,
Żeby wykąpać się w wodzie.
Część dzieci zauważy, że przyimek nie musi bezpośrednio sąsiadować z rzeczownikiem, z którym tworzy związek. Jeśli nie zauważą, nauczyciel musi na to zwrócić uwagę.

Po wykonaniu powyższych ćwiczeń ustnie podsumowujemy, czego nauczyliśmy się na lekcji, jakie funkcje może pełnić przyimek, z jaką częścią mowy się łączy, jak na nią wpływa, jak nazywamy związek przysłówka z rzeczownikiem.

Następnie rozdaję dzieciom kartki z zadaniem domowym i objaśniam, jak je należy wykonać.
Jeśli pozostanie nam jeszcze czas, możemy zacząć je wykonywać na lekcji.

Zadanie domowe.

Ćwiczenie I Uczniowie otrzymują kartki z narysowanym drzewem, znajdującymi się w różnych miejscach ptakami i zdaniami wymagającymi uzupełnienia wnioskami. Celem ćwiczenia jest zapisanie formułowanych już na lekcji wniosków, że przyimki określają stosunki przestrzenne, nie są wyrazami samodzielnymi i łączą się z rzeczownikami tworząc wyrażenie przyimkowe.
Wnioski pod ćwiczeniem dzieci zapisują ołówkiem, by, w wypadku błędnych, móc je skorygować na następnej lekcji.

Ćwiczenie II Krzyżówka zawierająca przyimki. Celem tego zadania jest utrwalenie wzrokowe przyimków. Części uczniów może ono sprawiać trudności, wyjaśniam więc, że to zadanie nie jest obowiązkowe, rozwiązują je tylko ochotnicy. Warto ponadto pobawić się, rozwiązując tę krzyżówkę wspólnie z rodzicami.

Podczas lekcji staram się aktywizować osoby, które się nie zgłaszają.
W klasie jest kilkoro uczniów słabych i tempo lekcji musi być dostosowane do przeciętnego poziomu. Ponadto zwracam uwagę na pisownię wyrazów - dzieci uzasadniają pisownię (albo zasadą albo mówią „no bo”, co w naszym „języku” oznacza, że pisownia nie jest zdeterminowana przez żadną znaną nam zasadę). Jeżeli nie zrealizuję wszystkich swoich założeń, muszą zostać uzupełnione na następnej lekcji utrwalającej wiadomości o przyimku.