Wspomaganie rozwoju umysłowego dzieci przez zabawy

Zabawa w języku potocznym jest rozumiana jako czynność pozwalająca przyjemnie spędzić czas. Często lekceważy się funkcję zabawy, nie docenia się jej. Jednak kiedy zajrzymy do „Encyklopedii pedagogicznej” dowiemy się, że „zabawa-obok nauki i pracy- jest jedną z głównych form działalności człowieka, typową dla wieku dziecięcego przyczyniającą się do wielostronnego i harmonijnego rozwoju osobowości dziecka”. Stefan Szuman stwierdził , iż zabawowa działalność to wrodzona, specjalna metoda uczenia się małego dziecka, poprzez którą uczy się i zdobywa doświadczenie. „Jedni teoretycy –jak pisze Wincenty Okoń- uważają zabawę za czynność dominującą w okresie dzieciństwa, inni za kierunkową linię rozwoju w okresie przedszkolnym”.

Zofia Bogdanowicz pisze, iż „w przedszkolu wyróżniamy :
-zabawy nie wyuczone, które dzieci podejmują z własnej inicjatywy i kierują ich przebiegiem samorzutnie (tzw. zabawy dowolnie wybierane),
-zabawy inicjowane i kierowane przez nauczycieli (zabawy i gry dydaktyczne oraz zabawy ruchowe),
-fragmenty zabaw dydaktycznych wplecione w przebieg zajęć.
Charakter każdej z tych grup jest odmienny, ale wartości każdej z nich uzupełniają się wzajemnie w oddziaływaniu na dzieci w przedszkolu”.

Liczni psychologowie zbierali obserwacje zabaw i wyodrębnili różne ich rodzaje. Najczęściej powtarzające się rodzaje zabaw, choć często o innej nazwie, to: zabawy manipulacyjne, zabawy konstrukcyjne, zabawy tematyczne, zabawy dydaktyczne, zabawy ruchowe.

Czy zabawa ma wpływ na wszechstronny rozwój dziecka?
Materiały zebrane w poradniku metodycznym „Wychowanie i nauczanie w przedszkolu” dowodzą, iż zabawa odgrywa dużą rolę w kształtowaniu podstaw osobowości dziecka w wieku przedszkolnym. Podstawy te będą miały charakter wszechstronny, gdy nauczycielka uświadomi sobie wartości wychowawcze każdego z rodzaju zabaw i wszystkie uwzględni w swojej pracy. Każdy bowiem rodzaj zabawy oddziałuje wszechstronnie na osobowość dziecka.

Podczas zabaw manipulacyjnych, które pojawiają się najwcześniej, dziecko doskonali znajomość przedmiotów, rozwija spostrzegawczość, umiejętności technicznego i praktycznego obchodzenia się z zabawkami oraz przedmiotami codziennego użytku. Czynności manipulacyjne stają się stopniowo działaniem kierowanym i kontrolowanym przez umysł dziecka.

Poprzez zabawy konstrukcyjne dziecko rozwija wyobraźnię przestrzenną, uczy się planowania czynności, rozwija zainteresowania techniczne. Zdobywa też doświadczenie i sprawność manualną.

Wielostronny wpływ na rozwój dziecka mają zabawy tematyczne. Odtwarza ono w nich zachowania, sytuacje z życia dorosłych. W toku gromadzenia treści do tych zabaw udział biorą niemal wszystkie funkcje poznawcze -spostrzegawczość, uwaga, pamięć, wyobraźnia, myślenie. Szczególną rolę podczas tych zabaw odgrywa wyobraźnia.

Zabawy dydaktyczne budzą aktywność umysłową, której towarzyszy napięcie i skupienie uwagi. Aby uzyskać pozytywny wynik, wzmaga się intensywność myślenia. Zachodzą tu ważne w rozwoju myślenia dziecka procesy analizy i uogólnienia. Poprzez ten rodzaj zabaw rozwijają się funkcje poznawcze oraz następuje utrwalanie i wzbogacanie wiadomości i pojęć dziecka.

W toku zabaw ruchowych rozwija się spostrzegawczość, zdolność do szybkiej reakcji, do oceny wyników własnych i kolegów. Wzbogaca się też słownik dziecka związany z tą dziedziną –na przykład określenie kierunków .

Według Wincentego Okonia „ zabawa w wieku przedszkolnym zastępuje naukę szkolną , umożliwiając dzieciom uczenie się w sposób atrakcyjny i niemal jedynie możliwy, a poza tym w ciągu całego życia ludzkiego pozostaje czynnikiem uczenia się , na ogół bardziej atrakcyjnym niż formy nie zabawowe i dość często zapewniającym większe niż one efekty”.

Pamiętajmy o tym –my rodzice i nauczyciele – co powiedział Antoni Kępiński, iż „zabawa jest najlepszą szkołą życia dla dziecka”. Nie lekceważmy jej i pozwólmy bawić się dziecku nie tylko dlatego, aby mieć ciszę i spokój, ale odpowiednio stymulując , by się rozwijało.

BIBLIOGRAFIA

1.Wojciech Pomykało (red.), Encyklopedia pedagogiczna, Warszawa „Fundacja Innowacja” 1993
2.Wincenty Okoń, Zabawa a rzeczywistość, Warszawa WSiP 1987
3.Zofia Bogdanowicz , Zabawy dydaktyczne dla przedszkoli, Warszawa PZWS 1973
4.Irena Dudzińska (red.) , Wychowanie i nauczanie w przedszkolu. Poradnik metodyczny,
Warszawa WSiP 1983