Trudna ortografia? Spróbuj inaczej!

SPRÓBUJ INACZEJ

Od lat stosujemy te same, sprawdzone, mniej lub bardziej skuteczne metody nauczania ortografii. A może warto spróbować czegoś nowego? Czegoś, co nie stresuje ucznia, nie grozi mu utrwalaniem błędnego obrazu słowa, daje dziecku szansę na przyswojenie ortografii w procesie analizy i syntezy. W procesie angażującym myślenie, a nie tylko pamięć.
Na czym polega opracowana przeze mnie metoda, którą stosuję w pracy z moimi uczniami.

Przedstawię na razie tylko tę część, która dotyczy zasad pisowni wyrazów z: ó, u, ż, rz, h, ch.

• Zawsze zaczynam pracę z uczniami klas czwartych. Jeśli jednak pierwszy kontakt z nowym uczniami następuje, gdy są oni w klasie piątej, można pracować pełnym cyklem.
• Uczniowie muszą się zaopatrzyć w zeszyt 16-kartkowy. W świadomości dzieci istnieje sprzężenie: cienki zeszyt – mało nauki. To nie zniechęca do ich pracy.
• Pracuję w tempie dostosowanym do poziomu klasy.

KROK PIERWSZY

- Zapowiadam, że na następną lekcję dzieci mają przynieść zeszyty szesnastokartkowe, nożyczki, klej, kolorowe mazaki, kredki, mogą być barwne naklejki. (zawsze mam w klasie kilka zeszytów, gdyż jeszcze się nie zdarzyło, by wszystkie dzieci pamiętały o ich przyniesieniu).
- Na lekcji każde dziecko otrzymuje kartkę z materiałem językowym – wyrazami, w których występuje ó i u. Następnie wykonuje pracę ściśle wg instrukcji. Uprzedzam, że po zakończonej, całej pracy ocenię zeszyty pod kątem poprawności definicji i estetyki zapisu.
- Uczniowie:
- otwierają zeszyt na stronie pierwszej i starannym pismem tytułują „Moje własne zasady ortograficzne”. Stronę mogą ozdobić w domu, wg własnej koncepcji,
- otwierają zeszyt na stronie drugiej i u góry strony, na środku zapisują duże, kolorowe ó,
- wycinają wyrazy z ó wypisane na kartce w punkcie pierwszym, wklejają ten wycięty pasek i analizują materiał językowy w celu odkrycia zasady, jaka została w nim zaprezentowana – mogą to robić w dwuosobowych zespołach (w ławkach).
- Następnie kilkoro dzieci podaje propozycje zapisu zasady obowiązującej w pisowni ó, która wynika z badanego materiału językowego i każde dziecko własnymi słowami zapisuje w zeszycie swoją zasadę. Nauczyciel powinien sprawdzić, czy u wszystkich dzieci zapis jest właściwy. (chociaż zazwyczaj nie musi, gdyż uczniowie są na tyle zaangażowani, że upewniają się przed zapisaniem)
- Uczniowie wycinają kolejny pasek z kartki i znów po wklejeniu go do zeszytu analizują materiał językowy w celu sformułowania zasady pisowni.
I tak powtarzamy wszystkie czynności z każdym punktem z osobna.
Tam, gdzie zastosowałam pismo pochyłe, są podane wyjątki od zasady. Uczniom nie trzeba tego mówić, gdyż po naprowadzeniu sami stwierdzają, że mają do czynienia z wyjątkami od reguł.

Istotne jest, by dzieci każdą nową trudność ortograficzną zapisywały u góry nowej strony. Kończymy zapis zasad związanych z regułami obowiązującymi w pisowni ó, zaczynamy u góry nowej strony zasady dotyczące pisowni wyrazów z u. I tak każdorazowo. Pracę wykonujemy na lekcji. Ozdobienie zeszytów – te dzieci, które mają dobre tempo pracy zaczną w czasie lekcji, skończą w domu. Pozostałe zrobią to w domu. Pracujemy w spokojnym tempie, pilnując, by każde dziecko samo formułowało zasady, gdyż jest to warunkiem ich lepszego i trwalszego przyswojenia. Po opracowaniu zasad pisowni wyrazów z ó, u, ch, h, rz, ż, do których materiał słowny podaję poniżej, przechodzimy do ćwiczeń utrwalających.

Przyjrzyj się uważnie wypisanym niżej grupom wyrazów i sformułuj zasady, zgodnie z którymi piszemy „ó, u” .

1.
stalówka, makówka, klasówka, zawodówka.......
stalówce, makówce, klasówce, zawodówce.......
torów, sklepów, groszków, zbiorów. lasów........
Adamówna, Nowakówna, Stasiakówna .....
( wsuwka, zasuwka, skuwka)

2.
ogórek, późno, krótki, król, górka, córka, wiórki,

3.
ból – boli, lód – lody, kół – koła, pół –połowa......
siódmy – siedem, szósty – sześć, pióra – pierze,
gniótł – gniecie, plótł – plecie ......
powrót – wracać, skrót – skracać, rozprószyć – rozpraszać

4.
uczeń, upadek, ułamek, ukłon, uznanie, urwać......
usiąść, umieć, układ, uwaga, uparty, ułomny .......
(ósmy, ósmak, ósmoklasista, ósemka, ówczesny, ówdzie, ócz/oczu/)

5.
podwórku, stołu, obiadu, śladu, powrotu, rosołu, miodu, ogrodu
6.
malutki, milutki, wąziutki, cichutki, cieplutki, słodziutki, grzeczniutki.......
rysuje, maluje, kombinuje, pakuje, tańcuje, zapisuje, kopiuje
maluszek, brzuszek, fartuszek, okruszek, pączuszek .....
trunek, frasunek, poczęstunek, rysunek, ratunek....
Przyjrzyj się uważnie wypisanym niżej grupom wyrazów i sformułuj zasady, zgodnie z którymi piszemy „ch, h ” .
1.
mucha – muszka, ucho – uszko, mech – meszek, Lech – Leszek, miech – mieszek, słuch - słyszę ......
2.
brzuch, słuch, ruch, duch, zuch, maluch, paluch, karaluch, Czech, dach, fach, oddech ..... (druh, bo h:ż)
3.
schody, schizma, scholastyka, wschód, wyschnięty, pascha, oschłość, uschnąć, schwytać, schabowy, schować ...
4.
chaos, chart, charakter, znachor, chorągiew, chór, chrzest, chrzan, tchórz, kucharz, mechanik ....
5.
druhna – drużba, błahy – błazen,
wataha – watadze – watażka, wahać się – waga,
6.
alkohol, bohater, haft, hak, hala, heros, hufiec, huk, humor, huragan, ohyda, huta, hydraulik, hołd, hymn, Hiszpania ...
7.
zhandlować, zhańbić, zhardzieć, zheblować, zhołdować
8.
hiperbola, hipoteka, hydrobudowa, hipokryzja,
hydraulik, hydroelektrownia ....
9. Pisownia wykrzykników
halo! he, he, hej! hop! hopla! hops! hopsa! hu-ha! hura!
ach! cha, cha! chi, chi! ech! och!
Przyjrzyj się uważnie wypisanym niżej grupom wyrazów i sformułuj zasady, zgodnie z którymi piszemy „rz, ż” .
1.
starzec – stary, marzec – marca, korzec – korca, mędrzec – mądry, wzgórze – góra, morze – morski,
karze – kara, mierzy – miara ....
2.
ujrzeć, zajrzeć, przyjrzeć .....
krzewy, krzyk, krzta, krzątanina, krzepa, skrzep ....
chrzan, chrząszcz, chrzest ......
trzmiel, trzask, zatrzask, trzeba, trzeźwy, trzy .....
wrzawa, wrzeciono, wrzesień, wrzos ......
brzoza, brzuch, brzdąc, brzydal, brzemię, Zabrze ...
drzewo, drzazga, drzemać, zadrzeć .....
grząski, grzebać, grzęda, grzywa .....
przez, przygoda, przechodzić, przecinek, zaprzęg...
(pszczoła, pszczeli, pszenica, Pszczyna, wszystko, wszędzie, kszyk /ptak/, kształt, bukszpan)
(większy - największy, mądrzejszy – najmądrzejszy, lepszy – najlepszy, grubszy – najgrubszy ....)
(idźże, zróbże, kupże)
3.
burza, jarzębina, korzeń, korzyść, kurz, porzeczka, rzadki, rzecz, rząd, rzeka, rzemień, rzepa, rześki......
4.
drukarz, gospodarz, piekarz, kominiarz, kalendarz, lekarz, dziennikarz, kałamarz, stolarz, kucharz.....
fałszerz, talerz, nietoperz, pęcherz, spichlerz .....
siłomierz, kątomierz, taksomierz, woltomierz, gazomierz, Sandomierz ....
ogniomistrz, kapelmistrz, zegarmistrz, wicemistrz, burmistrz ....
1.
każę – kazać, wiążę – wiązać, grożę – groza,

dróżka – droga, potężny – potęga, nóżka – noga,
zalążek – zalęgło się,

mosiężny – mosiądz, pieniążek – pieniądz,
księży – ksiądz,

drużyna – druh, watażka – wataha,
wożę – woźnica, grożę – groźba, obrażony – obraźliwy, zamrożę – zamrozić,

bliżej – bliski, niżej – nisko, wyżej – wysoko,
2.
żaba, żakiet, żart, żar, żałosny, żarliwy, żabot, żarówka, żal, żaden, żak ....

życie, żywi, żyrafa, żytni, żyletka, żyła ......

żona, żołnierz, żołądek, żołd, żołądź, Żoliborz .........
żubr, żuraw, żurawina, żuczek ……
(rzadko, rzygać, Rzym, rzodkiewka, rzut)-Wyjątki można ująć w zdanie: Rzadko rzyga w Rzymie rzucając rzodkiewką.
3.
pejzaż, witraż, garaż, montaż, bagaż, bandaż, straż, reportaż ...
młodzież, odzież, kradzież, grabież, papież, łupież ..

KROK DRUGI

Kiedy już skończymy tworzenie własnego zeszytu ortograficznego, przede wszystkim zostaje on oceniony. Następnie przeprowadzam szereg ćwiczeń na bazie zestawów wyrazów, które otrzymuje każdy uczeń, wkleja je do zeszytu przedmiotowego i na lekcji analizujemy trudności ortograficzne zgodnie z poleceniem.

wklejona kartka:
Wypisz poniższe wyrazy jeden pod drugim i uzasadnij pisownię.
ujrzeć, grzęda, brzuch, zaprzęg, rzemień, korzyść, piekarz, dziennikarz, wrzeciono, makówka, skrzep, mierzy, mucha, wzgórze, każę, potężny, mosiężny, grożę, żarliwy, żyletka, żołądek, zheblować, wsuwka, ucho, zhołdować, pączuszek, poczęstunek, ówczesny, cieplutki, zbiorów, gniótł, schabowy, pascha, fach, oddech.

Analiza wyrazów: (przykład kolejności kroków – znajdź trudność ortograficzną – podkreśl – wyjaśnij, jaka zasada ortograficzna została zastosowana)
ujrzeć – u – piszemy na początku wyrazów, rz – po j,
grzęda – rz – po g,
brzuch – rz – po b, u – bez zasady, ch – na końcu wyrazu, (lub wymiana na sz, bo brzuszek),

I w ten sposób analizujemy wszystkie wyrazy. Czynności, które muszą wykonać dzieci:
 dokładnie przyglądają się wyrazowi ( utrwala się pamięć obrazu),
 wyszukują i podkreślają trudności ortograficzne w wyrazie (analiza obrazu),
 wypisują zasady zastosowane w pisowni (stosowanie posiadanych umiejętności, utrwalanie ich)

KROK TRZECI

Po takim utrwaleniu można przejść do sprawdzania ich kompetencji, ale i tym razem w sposób nietypowy. Ja stosuję trzy sposoby, żaden z nich nie naraża ucznia na utrwalanie złego obrazu słowa. Oto one:

1. Na kartkówce uczniowie otrzymują gotowe kartki z wypisanymi już słowami i zadaniem dziecka jest tylko (?) znalezienie trudności ortograficznej i uzasadnienie pisowni (tak, jak ćwiczył to na lekcjach). Niżej prezentuję przykład takiej kartkówki.

rząd II Podkreśl trudności ortograficzne i uzasadnij pisownię wypisanych poniżej wyrazów.
podwórku .......................................................................................

schadzka ........................................................................................

brzuch ............................................................................................

plótł ................................................................................................

duch ...............................................................................................

skrót .............................................................................................

lasów .............................................................................................

stalówka ........................................................................................

ból ..................................................................................................

druh ...............................................................................................

siódmy ..........................................................................................

wsuwka .........................................................................................

uwaga ............................................................................................

upór ...............................................................................................

ówczesny .......................................................................................

śladu ..............................................................................................

rysunek .........................................................................................

maluje ............................................................................................

paluszek ........................................................................................

Uczniowie z orzeczeniami (uzasadnionymi) mogą wykonać tylko 2/3 zadania (ale w podanej kolejności), by otrzymać ocenę bdb.


2. Inny sposób polega na tym, że dziecko otrzymuje kartkę z wyrazami i z poleceniem. Uczniowie z dysfunkcjami za bezbłędne przepisanie mogą otrzymać dodatkowo piątkę. Zależy to od rodzaju i stopnia deficytu.

Przepisz bezbłędnie wyrazy z kartki (jeden pod drugim), podkreśl trudności ortograficzne i uzasadnij pisownię. Np:
grzybków, przykład, ósmoklasista, wybrzeże, miód, schłodzić, hydrant, piekarz, rysunek, maluszek, zasuwka, ubiór, królówka, ówczesny, wróć, niechże

Dzieci z deficytami muszą objaśnić 2/3 tych wyrazów, ale w kolejności, a nie wybiórczo.

3. I trzeci sposób sprawdzania również nie wymaga pisania z pamięci, lecz należy przepisać wyrazy zapisane wcześniej na tablicy i dalej postępować zgodnie z poleceniem:

Przepisz bezbłędnie wyrazy z tablicy (jeden pod drugim), podkreśl trudności ortograficzne i uzasadnij pisownię.

Dlaczego właśnie tak pracuję? Może stąd, że zanim zostałam polonistą (studia podyplomowe), byłam już oligofrenopedagogiem i nauczono mnie szacunku do dzieci, z którymi pracuję oraz wpojono zasadę takiej organizacji pracy, by zapewnić im osiągnięcie sukcesu. Każdy, kto chce uczyć, powinien starać się angażować w procesie poznawczym jak najwięcej zmysłów swoich podopiecznych, bazować na ich silnych stronach, zapewnić im osiągnięcie sukcesu. Te właśnie przesłanki legły u podstaw opracowania takiej właśnie metody przy uczeniu zasad ortograficznych. Jak wykazała praktyka, jest to metoda wyjątkowo skuteczna, gdyż moi uczniowie osiągają dobre wyniki we wszelkiego rodzaju konkursach ortograficznych.

Opracowała i wdrożyła Grażyna Wojciechowska, nauczycielka języka polskiego z Gdyni.