Studium przypadku - opis i analiza przypadku dziecka przejawiającego trudności w nauce

„ … mów dziecku, że jest dobre,
że może, że potrafi …"
(J. Korczak)


1.IDENTYFIKACJA PROBLEMU

Jednym z ważnych problemów współczesnej szkoły jest zagadnienie niepowodzeń szkolnych, które rozpatruje się wieloaspektowo zarówno od strony przyczyn , objawów , jak i możliwości ich przezwyciężania. W zależności od źródeł niepowodzeń szkolnych, a więc uwarunkowań środowiskowych, wychowawczych czy też tkwiących w samych uczniach, podejmuje się różne sposoby pracy w celu ich likwidacji. Chcąc prawidłowo kierować rozwojem dziecka i jego wychowaniem, doskonalić uzdolnienia i zalety, a zwalczać i usuwać braki należy przede wszystkim dokładnie poznać dziecko, obserwować jego zachowanie w różnych sytuacjach. W czasie pracy z innymi dziećmi obserwować czy zachowanie dziecka nie jest odmienne od pozostałych, wówczas w wyniku badań psychologicznych i pedagogicznych, może okazać się, że mamy do czynienia z dzieckiem, które ma obniżoną zdolność intelektualną. Rozumiemy przez to, iż tempo nabywania wiadomości i umiejętności jest niższe u większości rówieśników wychowujących się w tym środowisku.
Problem, który chciałabym rozwiązać dotyczy dziecka, które ma problemy w nauce spowodowane zaburzeniami słuchu fonematycznego.


2.CHARAKTERYSTYKA BADANEGO DZIECKA

Dokonując charakterystyki Dominika (badane dziecko) posłużyłam się wywiadem z matką oraz opinią z Poradni Psychologiczno-Pedagogicznej.
Dominik przyszedł na świat w 38 tygodniu ciąży. Matka doskonale znosiła ciążę, nie miała żadnych komplikacji. W okresie wczesnego dzieciństwa Dominik raczkował następnie w wieku 1,8 zaczął chodzić. Rozwój przebiegał prawidłowo. Chłopiec zaczął mówić w trzecim roku życia. Na podstawie opinii wydanej przez poradnię można określić, że tempo rozwojowe (czyli „szybkość, z jaką dokonują się ilościowo- jakościowe zmiany w sferze psychomotorycznej dziecka w odniesieniu do jego wieku życia”) jest zwolnione. Rytm rozwoju (czyli „stopień zgodności, w jakim rozwijają się poszczególne funkcje psychomotoryczne” cechuje duża dysharmonia ).Matka w rozmowie ze mną twierdzi, że dziecko jest mało samodzielne z tego względu, iż jest najmłodszy i starsze rodzeństwo wyręczało go w czynnościach. Dominik jest dzieckiem spokojnym , nieśmiałym. Urodzony 27. XII. 1995 roku ze swoimi rówieśnikami poszedł do zerówki. Nauczycielka w zerówce nie sygnalizowała problemów dziecka z przyswajaniem wiadomości, co stało się przyczyną skierowania Dominika w drugim półroczu pierwszej klasy do Poradni Psychologiczno-Pedagogicznej (za zgodą matki). Ucząc Dominika już na samym początku klasy pierwszej zauważyłam braki u dziecka w wiadomościach, oraz trudności w nauce. Na początku roku szkolnego dziecko zakwalifikowałam na zajęcia dydaktyczno- wyrównawcze. U Dominika zauważyłam wyraźne problemy w nauce, nie pisał, nie czytał, nie głoskował. Dominik był tylko biernym uczestnikiem zajęć, mimo spokojnego zachowania, nie nadążał za tempem lekcji, nie rozumiał poleceń i tłumaczeń podawanych przeze mnie dla ogółu dzieci. Zawsze wymagał indywidualnej interpretacji polecenia, tłumaczeń dodatkowych. Wszelkie niepowodzenia zniechęcały go do wysiłku w kierunku rozwiązywania ćwiczeń. Dominik o niczym innym nie myślał tylko o zabawie.


3.ZNACZENIE PROBLEMU – analiza opinii z Poradni Psychologiczno-Pedagogicznej

W wyniku badania psychologicznego stwierdzono przeciętny poziom ogólnej sprawności intelektualnej. Mimo trudności w formułowaniu wypowiedzi (braki słowne, spowolnienie w myśleniu, nieprawidłowości w artykulacji głosek sz, cz,) nie budzi zastrzeżeń rozwój zdolności zapamiętywania, przetwarzania i reprodukcji materiału słownego (osiąga dobre wyniki w zakresie wiedzy ogólnej, rozumowania słowno – pojęciowego, definiowania słów ). Adekwatnie do wieku rozwija się percepcja wzrokowa, analiza i synteza wzrokowa. Dominik zdecydowanie lepiej koncentruje uwagę i kontroluje swoje działanie na bodźcach wzrokowych. Słabiej natomiast rozwija się rozumowanie matematyczne oraz pamięć słuchowa i wzrokowa.
Deficyty w zakresie procesów pamięci oraz stwierdzone przez pedagoga opóźnienie w rozwoju percepcji słuchowej są główną przyczyną trudności Dominika w opanowaniu podstaw czytania i pisania. Analiza wyników badań, danych z wywiadu i dojrzałość do wysiłku umysłowego (co może wynikać ze słabszej konstrukcji fizycznej Dominika, późnej daty urodzenia, „szczególnej” pozycji najmłodszego dziecka w rodzinie) sprawiają, że jeszcze nie wykorzystuje on swoich potencjalnych możliwości. Rozwój grafomotoryki u Dominika jest prawidłowy, w normie jest poziom percepcji wzrokowej, ale słabo do wymienionych funkcji rozwija się analizator słuchowy: analiza i synteza głoskowa oraz słuch fonematyczny, który jest na poziomie zerówkowym. Dominik przychodząc do klasy pierwszej nie znał liter, nie potrafił głoskować, wykazywał brak znajomości symboli graficznych. W roku szkolnym 2002/2003 uczęszczał na zajęci korekcyjno-kompensacyjne. Dobrze przepisywał, zaczął rozpoznawać graficzne kształty liter, głoskował proste wyrazy. Pod koniec roku szkolnego matka otrzymała propozycję o pozostawieniu dziecka w klasie pierwszej, jednak ta nie wyraziła zgody.


4.PROGNOZA

Dominik wymaga pomocy indywidualnej. W dalszym ciągu chłopiec powinien uczęszczać na zajęcia korekcyjno-kompensacyjne, wzbogacać słownictwo i wiadomości ogólne oraz kształcić słuch fonematyczny. Wskazane jest aby dziecko odbyło wizytę u logopedy. Wymagania edukacyjne należy dostosować do możliwości ucznia.
Trudności jakie sprawiają największą trudność i które należy kompensować to:
•Określanie głosek w wygłosie i śródgłosie,
•Odtwarzanie w czytaniu liter wielkich,
•Przepisywanie tekstu – robi to wolno po literce,
•Technikę czytania – uczeń czyta wolno po literce,
•Rozumienie treści czytanego tekstu – brak rozumienia.
•Ortografia

Chłopiec uczęszczając systematycznie na zajęcia korekcyjno-kompensacyjne oraz ćwiczyć, według swoich możliwości, i pod okiem rodziców jest w stanie poprawić swoje wyniki w czytaniu i pisaniu.

5.PROPOZYCJE ROZWIĄZANIA

Według zaleceń psychologa należy systematycznie utrwalać z dzieckiem materiał szkolny. Należy stopniowo uaktywniać chłopca do wysiłku umysłowego, zachęcać go do wypowiedzi. Z badania pedagogicznego natomiast wysuwają się zalecenia, aby prowadzić intensywne ćwiczenia rozwijające słuch fonematyczny.
Wskazania do pracy z dzieckiem sformułowane przez poradnię są następujące:
•Różnicowanie głosek w nagłosie, śródgłosie i w wygłosie (akcentowanie, wybrzmiewanie słowa tak, by usłyszał szukaną głoskę)
•Ćwiczenia analizy i syntezy słuchowej (wyodrębnianie wyrazów w zdaniu, podział wyrazów na sylaby, liczenie sylab w wyrazach),
•Ćwiczenia wrażliwości słuchowej (rozpoznawania dźwięków głosów przyrody),
•Ćwiczenia rytmiczne (odtwarzanie struktur rytmicznych),
•Dobieranie par jednakowych obrazków, figur, liter,
•Kojarzenie litery z obrazkiem, przedmiotem, z nazwą lub inną metodą skojarzeń,
•Ćwiczenia w głoskowaniu,
•Kojarzenie symbolu litery z przedmiotem na zasadzie podobieństwa (np. rysunek grzyba z literą „g” albo rysunek łódki, która jest podobna do litery „ł” ).
Wskazówki do pracy dla matki:
1.wykorzystać zabawy, gry oraz ćwiczenia z książki M. Dmochowskiej
„Zanim dziecko zacznie pisać”
2.utrzymywać ścisły kontakt ze szkołą
3.dziecko usamodzielniać w czynnościach codziennych.
4.spokojnie zachęcać dziecko do wyszukiwania w gazetach określonych liter i układać z nimi wyrazy
5.wykorzystywać codzienne sytuacje do tworzenia opowiadań

6. WDRAŻANIE ODDZIAŁYWAŃ - ramowy indywidualny program terapii

Pracując z Dominikiem w klasie pierwszej stosowałam indywidualne metody, które dostosowałam do możliwości rozwojowych, tzn. starałam się nie przekraczać aktualnych umiejętności aby nie zniechęcić chłopca. Oddziaływałam wszechstronnie na osobowość społeczną dziecka. Stymulowałam funkcje prawidłowo rozwinięte, a korektę zaburzonych. Aby chłopca zaciekawić stosowałam różnorodne metody, również w formie zabawowej.
Wnikliwie przestudiowałam opinię i zalecenia Poradni Psychologiczno-Pedagogicznej, bo stanowią one plan pracy terapeutycznej z dzieckiem i podstawę dalszej diagnozy dziecka. Powtórzyłam badania we wrześniu 2003 roku. Rozpoczęłam diagnozę trudności w pisaniu i czytaniu u Dominika od badania słuchu fonematycznego według I. Styczek. Przeprowadziłam z Dominikiem test znajomości liter, test do badania techniki czytania głośnego, test do badania cichego czytania, oraz badanie umiejętności pisania.
• Test znajomości liter
Na początku przeprowadziłam test znajomości liter (próba literowa ), która polega na pokazywaniu przez dziecko na tablicy liter, których nazwy wymienia badający. Sprawdzając znajomość liter drukowanych okazało się, że Dominik nie zna dwuznaków, miał trudności z przeczytaniem litery „ą” i „ę”. Sprawdzając znajomość liter pisanych Dominik również nie przeczytał dwuznaków. Myli wielką literę F z Ł i z T. Nie przeczytał również wskazanej litery „H” mówiąc, że jej tu nie ma.
• Test do badania techniki czytania głośnego ( Test Konopnickiego)
Dominik w ciągu jednej minuty przeczytał 19 wyrazów w tym poprawnych było 9. dziecko w klasie pierwszej powinno przeczytać 22 wyrazy. Dominik popełnił następujące błędy: zamiast go przeczytał ko, nie przeczytał wyrazów nasz, łaps,
dziś, pięć, zuch, jeść, świat, bądź. Pozostałe wyrazy literował. Dominik jest w fazie alfabetycznej.


• Test do badania cichego czytania
Pierwsze trzy polecenia Dominik wykonał prawidłowo. Poprawnie wykonał także polecenie 2, 3, 4, 5, 9, 11. Pozostałe polecenia wykonał błędnie, nie zrobił polecenia 17, 18, 19, 20.
Test ten wykazał iż Dominik ma problemy ze zrozumieniem tekstu czytanego po cichu.
• Badanie umiejętności pisania
Dominik w przepisywaniu popełnił wiele błędów: nie wpisał wyrazu dużo, w wyrazie kwiatów zmienił końcówkę. W wyrazie bławatki zamienił a na o. W pisaniu z pamięci w wyrazie Adaś zmienił ostatnią literę, wyraz chodzić zamienił na chocicz, w wyrazie kolegów, którymi, lub, popełnił błędy ortograficzne. W pisaniu ze słuchu również są błędy ortograficzne.
Aby móc pomóc Dominikowi stworzyłam dla niego ramowy indywidualny program terapii, który opracowałam biorąc pod uwagę wyniki badania psychologiczno-pedagogicznego, wywiad z matką, analizę dokumentów oraz obserwację ucznia.
Aby postępowanie korekcyjno –kompensacyjne było skuteczne, należy dziecko oraz jego potrzeby zrozumieć, zaakceptować i ukształtować pożądane postawy wobec niego. Należy utrzymywać aktywny udział wszystkich członków rodziny przy spełnianiu obowiązków. Zajęcia terapeutyczne należy jak najwcześniej rozpocząć, by nie dopuścić do wtórnych zaburzeń wynikających z zaniedbania wychowawczego. Praca z Dominikiem, by uniknąć znużenia i zniechęcenia, musi być bogata w różnorodne metody, stosowane głównie w formie zabawowej. Praca ta wymaga w mniejszym stopniu specjalnych technik, ale raczej nieograniczonej cierpliwości i dobrej woli.

RAMOWY INDYWIDUALNY PROGRAM TERAPII

A: Ćwiczenia rozwijające mowę i wzbogacające słownik
1.Uściślanie rozumienia znaczenia pojedynczych wyrazów określających nazwy: zwierząt, roślin, przedmiotów, części ciała, stosunków przestrzennych, liczb. Np. kot, pies, kwiatek, nos, oko itp.
2.Uściślanie rozumienia zdań, w tym określeń czynności zachodzących związków logicznych. Np. Mama szyje. Ala odrabia lekcje.
3.Słuchanie treści opowiadań podawanych ustnie lub w połączeniu z materiałem
konkretnym. Dziecko wykonuje polecenia zawarte w tych wypowiedziach.
4.Opowiadanie treści obrazków, historyjek obrazkowych.

B:Kształcenie wrażliwości słuchowej. Różnicowanie dźwięków nie wchodzących w skład mowy ludzkiej.
1.Odtwarzanie struktur dźwiękowych według wzorów,
a)ćwiczący rozkłada klocki w dowolnym układzie a dziecko stuka rytm
np. **, * **, ** *, itp.
b)stukanie różnych struktur przez dziecko, dla którego wzorem są stukania terapeuty,
c)terapeuta stuka układ a dziecko układa klocki,
d)dziecko patrzy na układy z klocków i słuchając uderzeń stara się skojarzyć układ klocków z odpowiadającym rytmem,
2.Słuchanie rymowanek
Dziecko słuch i próbuje dopowiedzieć rymujący się wyraz, np. złoto-błoto,
mały-cały itp.
3.Śpiewanie wyrazów
Dziecko wyśpiewuje podane przez terapeutę wyrazy

C. Ćwiczenia usprawniające analizę i syntezę słuchową
1. Segregowanie obrazków według pierwszej głoski
a) dziecko wyszukuje na polecenie obrazek, zaczynający się głoską „g” a kończący głoską „a”
b) ćwiczący rozkłada zestaw obrazków, około 15 sztuk w tym po 5 obrazków zaczynających na różne głoski np. o , e , i , lub k , t, ch .
Dziecko grupuje je według głoski początkowej, nazywając je.
2. Opowiadanie treści odpowiednio dobranych obrazków z użyciem jak największej ilości słów zaczynających się na określoną głoskę.
3. Segregowanie obrazków , wg
a) podanej słuchowo i za pomocą obrazu graficznego pierwszej głoski,
b) podanej słuchowo głoski ( nie pokazujemy etykiety z literą)
c) pokazanej litery ( pokazując etykietę z literą nie nazywamy jej).
Potrzebny jest zestaw obrazków oraz liter odpowiadających pierwszej literze wyrazu. Obrazki rozkładamy na stole, ćwiczący mówi: „Poszukaj obrazki, których nazwy zaczynają się na „o” i równocześnie pokazuje etykietę ze znakiem graficznym litery „o”.
4.Pojęcie zdania
a)budowa zdania prostego (dwa wyrazy): dziecko wybiera dowolny przedmiot, zabawkę – terapeuta prosi: „powiedz zdanie o tej zabawce”.
Dziecko wybiera obrazek.
b) budowa zdania rozwiniętego: dziecko otrzymuje obrazek z treścią „powiedz zdanie o tej mamusi z obrazka”.
c)budowanie zdań z podanym wyrazem np. mama, pogoda, słońce,deszcz.
d)porównywanie długości zdań – analiza liczby wyrazów w poszczególnych zdaniach np.
Mama pracuje.
Mama poszła do pracy.
Mama nie poszła do pracy, ponieważ jest chora.
5.Pojęcie wyrazu
Różnicowanie słuchowe wyrazów za pomocą, rozsypanki obrazkowej. Pomijanie zdolności różnicowania wyrazów o podobnym brzmieniu, np.bąk-pąk, młot- płot, itp.
Rozwijanie zdolności określania obrazów z przedmiotami o nazwach różniących się jedną, wewnętrzną głoską np.lis-las , dym- dom, półka- piłka,
Rozwijanie zdolności szukania obrazków z przedmiotami o nazwach różniących się końcową głoską lub o różnych przyrostkach np.
koń- kot, paw- pan, koń- kosz, wór- wóz, itp.
6.Wyodrębnianie wyrazu w zdaniu
Np. Powiedz jeden wyraz z tego zdania:
- Kotek siedzi na oknie.
- Mama szyje spódnicę.
7.Wydłużanie wyrazów przez dodanie głoski na końcu wyrazu (y, i) ,
Np. lis – lisy , stół – stoły
8.Liczenie wyrazów w zdaniu
Dziecko słucha uważnie i liczy wyrazy w zdaniu
Np. Ola idzie do sklepu.
9.Porównywanie i wyodrębnianie wyrazów krótkich i długich Np. mama – mamusia , kot – koteczek itp.
10.Kształcenie umiejętności przestrzennego przedstawiania wyrazów w zdaniu
W czasie ćwiczeń pod kierunkiem nauczyciela dziecko wymawia kolejno wyrazy i jednocześnie odcina 4- centymetrowe paski kratkowanego papieru szerokości 2-centymetrów i układa je poziomo od strony lewej do prawej. Za pomocą odcinania zwracamy w sposób praktyczny uwagę na długość wyrazów , np. dom, domek, domeczek,
11.Podział wyrazów na sylaby
a) podawanie liczby sylab w wyrazie (analiza)
b) podawanie sylaby ze względu na jej lokalizację (wyodrębnianie)
c) synteza sylabowa wyraz
12.Tworzenie sylab z określoną samogłoską
a) a – at, ap, as, al.
b) o – po, to, so, lo
13. Podział wyrazów na głoski
14. Zbiegi spółgłosek
a) wysłuchiwanie zbiegu spółgłosek – nazywanie pierwszej i drugiej spółgłoski na podstawie obrazków (krowa, ptak, płot, słoń, trąbka)
b) ćwiczenia w pisaniu, dwóch grup sylab bez zbiegu i ze zbiegiem spółgłosek.
15. Pisanie ze słuchu samogłosek, spółgłosek i sylab.
16. Rozpoznawanie sylab
Dziecko pokazuje na tablicy sylabę odczytywaną przez terapeutę w różnej kolejności: pa, ta, ka, wa, za, ba
17. Różnicowanie sylab podobnych
Terapeuta wypowiada grupę sylab – dziecko podnosi rękę , gdy usłyszy określoną sylabę, np. da – ba, ga, da,pa – ba, pa, da, ta – ta, wa, fa,
18. Różnicowanie głosek opozycyjnych
a) Tomek – domek kosa – koza
b)nauczyciel nazywa poszczególne obrazki z tablicy, a dziecko je pokazuje
półka – bułka
pal – bal
pas – bas
domek –Tomek
19. Dobieranie liter do obrazka , np. kot i gumka (k i g)
20. Układanie wyrazów z ruchomego alfabetu.
21. Pisanie ze słuchu z zastosowaniem analizy głoskowo- literowo- sylabowej.
Ćwiczenia w słuchowej analizie wyrazu.
22. Podział zdania na wyrazy, sylaby i literyDziecko wymawia zdanie, dzieli je i przedstawia graficznie
- zdanie (jedno)
- wyrazy (cztery)
- sylaby ( siedem)
- - - - - - - - - - - - - - - - - litery ( szesnaście)
W następnej fazie prosimy by dziecko wpisało pod kreskami: zdania, wyrazy,
sylaby i litery.

7. PRZEWIDYWANE EFEKTY ODDZIAŁYWAŃ

Praca z Dominikiem będzie skuteczna, gdy włączę do aktywnego udziału wszystkich członków rodziny, którzy oddziaływają na chłopca poprzez naturalne sytuacje życia codziennego. Metody indywidualnego postępowania dostosowałam do możliwości rozwojowych dziecka, jego uzdolnień dobierałam ćwiczenia tak, aby nie przekraczały zanadto aktualnych umiejętności. Wykazywałam zrozumienie i wyrozumiałość do przejawianych trudności co bardzo zbliżyło i otworzyło Dominika w stosunku do mnie. Wszechstronnie starałam się oddziaływać na osobowość społeczną chłopca z obniżoną funkcją słuchową. Wymagało to poznania przeze mnie poziomu poszczególnych funkcji, stymulowania właściwie rozwiniętych a korektę zaburzonych. Praca z Dominikiem była bogata w różnorodne metody, stosowane w formie zabawowej. Udało mi się osiągnąć to, iż Dominik zaczął odnosić pewne sukcesy w czytaniu i pisaniu oraz to, że chłopiec ten z wielką ochotą uczęszczał na zajęcia. Ten spokojny i cichy chłopczyk potrafił się otworzyć i przemóc niechęć do nauki. Mogę zatem stwierdzić iż dziecko z zaburzonym słuchem fonematycznym w toku ćwiczeń terapeutycznych, usprawniających percepcję słuchową, analizę i syntezę poprawi swoje wyniki w czytaniu i pisaniu.