Program działalności plastycznej w przedszkolu "Mały artysta"

Program działalności plastycznej w przedszkolu "Mały artysta"
Sztuka jest wycinkiem rzeczywistości widzianym
przez temperament artysty.
Emil Zola

O programie

W przedszkolu wychowanie plastyczne pełni szczególna rolę. Za pośrednictwem twórczej ekspresji plastycznej oraz percepcji otaczającego świata dziecko gromadzi doświadczenia zarówno poznawcze jak i twórcze. Podczas tworzenia dziecko doznaje silnych przeżyć. Wynikają one nie tylko z samego działania lecz także z możliwości wyrażenia środkami plastycznymi własnych myśli i uczuć, których dziecko nie byłoby w stanie opowiedzieć słowami. Wychowanie plastyczne pełni funkcję terapeutyczną, usuwa zahamowania i poczucie niepewności, uczy wiary we własne siły, we własne możliwości twórcze.
Ważne jest, aby zapewnić dziecku możliwość swobodnej i twórczej wypowiedzi. W swoich działaniach dziecko ma natrafić na problemy, w rozwiązywaniu których należy mu pozostawić możliwie dużo swobody. Sprzyja to bowiem aktywizowaniu myślenia, przyczynia się do rozwoju samodzielności, refleksyjności, pomysłowości. Nauczyciel powinien umożliwić dziecku poznanie otaczającej je rzeczywistości, uwrażliwiać na piękno otaczających zjawisk- przyrodniczych , społecznych, wspierać aktywność plastyczną dziecka poprzez wyposażenie go w różne środki wyrazu, wzbogacać przeżycia, wyzwalać emocje, stwarzać swobodną akceptującą i twórczą atmosferę. Doskonałą formą działania twórczego jest praca w grupie. Świadomość przynależności do grupy malujących, tworzących jest bardzo ważna. Towarzystwo kolegów pobudza jego energię. Dzieci zainteresowane są tym co się dzieje, obserwują pracę kolegów, uczą się od siebie nawzajem.

Program „Mały artysta” jest wyrazem zainteresowania i troski o dziecko oraz o rozwój jego zdolności. Uwzględnia on możliwości rozwojowe dzieci przedszkolnych. Jednocześnie skierowany jest do nauczycieli twórczych, poszukujących coraz doskonalszych sposobów rozwijania dziecięcej wyobraźni i aktywności twórczej. Dzieciom pozwoli rozwijać swoje zdolności, zainteresowania oraz poznawać nowe techniki plastyczne. Program jest zgodny z podstawą programową wychowania przedszkolnego zatwierdzoną przez MEN /Dz.U. Nr4/2009 – Rozporządzenie MEN z dn.23 grudnia 2008r/


Uwagi o realizacji

W celu uzyskania jak najlepszych wyników w twórczej pracy dziecka, należy zwracać uwagę na to, aby:
- zajęcia odbywały się w atmosferze zachęty, życzliwości, spokoju;
- każde dziecko miało swobodę pracy, bez przymusu, ingerencji, narzucania woli dorosłego;
- osoba dorosła zarówno na początku, jak i w trakcie zajęć, powinna inspirować dziecko; różnymi środkami( materiał, narzędzia, wiersz, piosenka), wspierać je w pracy, dodawać pewności;
- dziecko miało możliwość dokończenia swojej pracy bądź odpoczynku, jeśli tego potrzebuje.

W doborze tematów prac, planowaniu i prowadzeniu technik i form plastycznych należy uwzględnić zasadę stopniowania trudności, różnorodności technik i form plastycznych, atrakcyjności zajęć.

Planując zajęcia należy uwzględnić fakt, że nie mogą one być oderwane od codziennego toku pracy, od tego co się wokół dzieje, od treści programowych i programu pracy przedszkola.


Program „Mały artysta” może być realizowany w każdej placówce przedszkolnej z małą grupą dzieci (6- 10 osób), które wykazują uzdolnienia i zainteresowania plastyczne.

Zajęcia odbywać się będą dwa razy w tygodniu po 45 minut.

Udział w zajęciach jest dobrowolny i ogólnie dostępny. Wezmą w nich udział dzieci nie tylko szczególnie uzdolnione ale, te które wykazują zainteresowania plastyczne.

W każdym dziecku bowiem tkwią możliwości twórcze. Od nauczyciela zależy tylko czy się dalej rozwiną.


Cele edukacyjne

Celem głównym programu jest rozwijanie uzdolnień i zainteresowań artystycznych dzieci oraz ich wrodzonych możliwości twórczych w toku różnorodnych działań plastycznych oraz poznawanie i wyrażanie siebie w formie ekspresji plastycznej.


Z celu ogólnego wynikają cele i zadania szczegółowe, które ukierunkowują działalność nauczyciela oraz odpowiadają potrzebom i oczekiwaniom rozwojowym dziecka działającego w sposób aktywny i twórczy.

Do celów szczegółowych należą:
• Uwrażliwienie na piękno otaczającego świata.
• Dostrzeganie form oraz bogactwa barw w naturze.
• Rozwijanie wyobraźni, twórczej aktywności oraz ekspresji plastycznej.
• Wzbudzanie i wzbogacanie przeżyć i wyzwalanie emocji dzieci.
• Wyrażanie swoich przeżyć i wiedzy o świecie, próby ukazywania akcji, przedstawiania ludzi, zwierząt, roślin, rzeczy i zjawisk w pracach dowolnych i inspirowanych literaturą, muzyką, obrazem, nastrojem przeżytymi doświadczeniami za pomocą różnych środków i technik plastycznych.
• Rozwijanie umiejętności posługiwania się technikami i formami plastycznymi oraz umiejętne operowanie narzędziami i materiałem.
• Zachęcanie do eksperymentowania w zakresie łączenia technik i materiałów.
• Obcowanie ze sztuką poprzez oglądanie albumów, reprodukcji, zdjęć, dzieł sztuki ludowej.
• Poznawanie zwyczajów ludowych i obrzędów kultywowanych w lokalnym środowisku.
• Gromadzenie i poszerzanie doświadczeń plastyczno- konstrukcyjnych
• Przełamywanie niechęci do podejmowania zadań plastycznych.
• Rozwijanie dyspozycji psychicznych – samodzielności, wytrwałości, umiejętności planowania, dokonywania właściwych wyborów.
• Budzenie wiary we własne możliwości twórcze.
• Wyzwalanie radości z efektów własnej twórczości plastycznej.


Zadania nauczyciela

Nauczyciel powinien mieć świadomość celu prowadzonych zajęć, zachęcać wychowanka do tworzenia, odkrywania, wypowiadania się na swój dziecięcy sposób. Dzieci powinny mieć czas na doświadczanie i eksperymentowanie. Nauczyciel na zajęciach wchodzi razem z dzieckiem w świat sztuki i jej wartości, będąc przewodnikiem i współtowarzyszem poszukiwań- wychowuje przez sztukę.

Nauczyciel powinien wspierać działania dzieci:

- stwarzając poczucie bezpieczeństwa, akceptacji, uznania i przynależności;
- budując poczucie swobody pracy;
- inspirując do pracy twórczej poprzez wyzwalanie ciekawości i aktywności;
- tworząc klimat sprzyjający rozwiązywaniu problemów plastycznych w sposób twórczy;
- organizując miejsce pracy do działań plastycznych, zawierające różnorodne materiały;
- motywując do samodzielnej pracy, myślenia i rozwiązywania problemów;
- wykazując otwartość na potrzeby grupy;
- zapewniając dzieciom pozytywne przeżycia;
- doceniając ich wysiłek, wkład i efekty pracy, pozytywnie motywując;
- organizując wystawę prac dzieci;


Wskaźniki osiągnięcia założonych celów- spodziewane efekty

Dziecko:
• dostrzega piękno otaczającego świata- wyraża swoje przeżycia i wiedzę o otaczającym świecie;
• chętnie podejmuje działania, jest aktywne, tworzy i wyraża siebie;
• zna swoje możliwości twórcze;
• umie wypowiadać się w różnych technikach plastycznych i przy użyciu elementarnych środków wyrazu (takich jak kształt, barwa) w postaci prostych kompozycji i form konstrukcyjnych;
• stosuje wiele kolorów i kształtów;
• jest samodzielne i wytrwałe, pomysłowe, pełne inicjatywy i inwencji;
• eksperymentuje z linią, barwną plamą, tworzy kontur;
• lepi z różnych mas plastycznych;
• prawidłowo posługuje się różnymi przyborami i materiałami plastycznymi;
• wykorzystuje w pracy różnorodne materiały i narzędzia;
• posługuje się podstawowymi terminami z dziedziny sztuki plastycznej;
• przejawia zainteresowanie wybranymi zabytkami i dziełami sztuki oraz tradycjami i obrzędami ludowymi ze swojego regionu;
• wykazuje zainteresowanie malarstwem, rzeźbą i architekturą;
• ogląda, dostrzega i analizuje różne zjawiska, odtwarza je w pracach plastycznych;
• tworzy prace plastyczne inspirowane literaturą, muzyką, kontaktami ze środowiskiem przyrodniczym lub społecznym, własnymi przeżyciami, wyobraźnią;
• umiejętnie planuje pracę, współpracuje i współdziała z innymi;
• doznaje radości tworzenia, docenia pracę innych;
• dekoruje i ozdabia salę;


Metody
Działania praktycznego
Doświadczeń i eksperymentowania
Pokazu i obserwacji
Ekspresyjna
Konkursów

Formy
Praca indywidualna
Praca w grupach
Praca zespołowa


Umiejętności i wiadomości jakie dziecko powinno zdobyć podczas zajęć plastycznych

• Rysowanie kredką świecową, glinianą, pastelową, ołówkową, mazakiem, kredą, świecą na różnych rodzajach papieru: kartonie, tekturze, papierze ściernym, płótnie, szkle.
• Malowanie na różnym materiale i podkładzie: na kartonie, papierze, tekturze falistej, gazecie, płótnie, szkle, podkładzie z kaszy manny, soli, kleju itp. o różnych formatach i wielkościach; malowanie farbami plakatowymi, klejowymi, akwarelami, palcami
i z użyciem pędzli, patyczków, wykałaczek i innych przedmiotów- przyborów.
• Komponowanie całej płaszczyzny, próba wykorzystania zasady stosowania proporcji i aranżowania perspektywy.
• Tworzenie prac inspirowanych muzyką, literaturą, własnymi przeżyciami,
• z zastosowaniem różnych form i technik.
• Eksperymentowanie w trakcie używania różnych materiałów plastycznych
• Wykonywanie wycinanek płaskich i form przestrzennych z papieru; łączenie w różny sposób elementów np. collage.
• Wykonywanie wydzieranek; odtwarzanie określonych kształtów z papieru, naklejanie, sklejanie elementów w celu stworzenia kompozycji.
• Wykonywanie prac z wykorzystaniem systemu Edukacja przez ruch D. Dziamskiej – orgiami płaskie, z koła i kwadratów.
• Stemplowanie przy użyciu różnorodnego materiału również dłoni; gumki, frotki, korka, gałgankiem, nakrętką itp. lub samodzielnie wykonanymi stemplami z warzyw, plasteliny.
• Tworzenie kompozycji łącząc różne tworzywa z materiałem przyrodniczym i innymi materiałami np. koraliki, piórka, skrawki materiału itp.
• Lepienie z masy papierowej, solnej mydlanej, gliny, modliny, plasteliny.
• Wykonywanie prostych prac plastycznych w konwencji sztuki ludowej: malowanie tkanin, ozdabianie papierowymi elementami i motywami miseczek, dzbanków, talerzy, ozdabianie pisanek, tworzenie palm.
• Projektowanie i wykonywanie elementów dekoracji np. na uroczystości przedszkolne lub do teatrzyków i inscenizacji.
• Poznawanie dzieł sztuki i ich twórców: obrazy lub ich reprodukcje, rzeźba, fotografia, wybrane zabytki, pomniki i budowle o charakterystycznej i ciekawej architekturze.
• Wyrażanie słowami ogólnych wrażeń na temat oglądanych dzieł sztuki. Posługiwanie się słownictwem i nazewnictwem charakterystycznym dla działalności artystycznej.
• Poznawanie sztuki ludowej w tym swojego regionu: tradycje, obrzędy.
• Wykonywanie prac plastycznych zespołowo, planowanie, dokonywanie podziału zadań, zgodna współpraca i poczucie odpowiedzialności.
• Dokonywanie oceny wytworów własnych i kolegów.


Przykładowe techniki plastyczne wykorzystywane w przedszkolu i ich wartości kształcące

Techniki plastyczne, czyli całokształt środków i czynności związanych z twórczością plastyczną oraz wiedza o nich decydują o prawidłowym przebiegu zajęć z dziećmi i ich dobrych rezultatach. Każda technika plastyczna posiada specyficzne właściwości i wymaga od dziecka odpowiednich umiejętności i sprawności.
Program „Mały artysta” uwzględnia tylko niektóre/przykładowe/ techniki plastyczne. Podane propozycje mają wskazać kierunek pracy i jej istotne znaczenie dla rozwijania wszechstronnej, w tym twórczej osobowości dziecka oraz pomóc nauczycielowi w zorganizowaniu inspirujących wyobraźnię zajęć bez szczególnych nakładów finansowych. Wykorzystanie ich, wzbogacanie, łączenie z innymi uzależnione jest od inwencji i pomysłowości nauczyciela i dzieci.

TECHNIKI RYSUNKOWE

Rysowanie kredką świecową, a następnie pokrycie całej płaszczyzny farbą w jednym kolorze.

Rysowanie kredką świecową umożliwia dziecku wyrażanie swoich spostrzeżeń, myśli, fantazji na temat otaczającego świata, jak też projektowanie ornamentów. Zamalowując kartkę farbą- dziecko wykonuje szerokie ruchy całej ręki. Rysuje pewnie, a przy tym pełne ciekawości- odkrywa całość swojej wyłaniającej się kolorowej pracy.
Technika ta rozwija uzdolnienia rysunkowe dziecka, pozwala na samodzielny dobór koloru tła do narysowanego kredką rysunku, wyzwala radość tworzenia, uczy rozróżniać kolory, pobudza wyobraźnię i fantazję.

Rysowanie kredkami oprawionymi w drewno.

Rysowanie kredkami oprawionymi w drewno (ołówkowymi) wyrabia u dziecka umiejętność precyzyjnego rysowania, przygotowuje do nauki pisania. Dziecko kieruje się podczas rysowania indywidualnym wyczuciem i instynktem, doskonaląc na miarę własnych możliwości swoje wypowiedzi rysunkowe.

Rysowanie węglem

Rysowanie węglem stwarza możliwość swobodnych ruchów ręki u dziecka. Rysując węglem uzyskuje się efektowną, wyrazistą linię o aksamitnej czerni i delikatnej szarości, co tworzy kompozycje pełne nastroju, który silnie oddziałuje na sferę przeżyć emocjonalnych dziecka.

Rysowanie patykiem na podłożu farby klejowej

Dziecko pokrywa powierzchnię kartki farbą klejową, a następnie patyczkiem tworzy linearne rysunki wyrażające bądź jego przeżycia bądź motywy dekoracyjne. Tego typu rysunki pozwalają na swobodne i efektowne wypowiedzi plastyczne, rozwijają uzdolnienia dekoracyjne dziecka i jego zamiłowanie do precyzyjnego wykonania szczegółów wchodzących w skład przedstawionych na rysunku przedmiotów lub postaci. Precyzyjne opracowanie rysunku przygotowuje dziecko do nauki pisania.

TECHNIKI MALARSKIE

Techniki malarskie pełnią ważną rolę w kształtowaniu uzdolnień plastycznych dziecka. Pogłębiają bowiem i rozwijają jego naturalne zdolności odczuwania świata, barw, form i przestrzeni. Dziecko używając farb kształtuje umiejętność rozróżniania kolorów i ich rodzajów oraz ćwiczy się w dobieraniu i mieszaniu farb w celu otrzymania nowych kolorów. Wartości kształcące technik malarskich polegają na rozwijaniu wyobraźni malarskiej dziecka, a tym samym poszerzaniu zakresu widzenia barw i ich odcieni w otoczeniu. Farbami można malować pędzlem oraz palcem bez użycia pędzla. Można też „drukować” palcem namoczonym w farbie. Ciekawy efekt daje malowanie farbą po mokrej kartce papieru, po kartce zmoczonej roztworem wody z cukrem pudrem.
W czasie malowania farbami następuje taka chwila, gdy dwie krople o odmiennych kolorach zleją się w jedną tworząc nową ciekawszą. Zestawienie barw jest dla dziecka kojące i zarazem pociągające, a obraz końcowy bogaty i efektowny.

Inne techniki malarskie:
- malowanie akwarelą z posypywaniem solą;
- malowanie farbą rozrobioną z solą;
- malowanie atramentem, rozdmuchiwanie go;
- malowanie na mokrym papierze;
- malowanie na zgniecionym papierze;
- odciskanie kciuka oraz innych palców ręki
- odciskanie brzegu tekturki zamoczonej w farbie;
- pryskanie za pomocą szczoteczki i linijki;

TECHNIKA WYCINANKI i WYDZIERANKI

W wycinance lub wydzierance dziecko używa zazwyczaj papieru kolorowego w różnych odcieniach może też użyć kolorowe gazety lub bibułę, co umożliwia mu tworzenie niebanalnych barwnych zestawień. Jednocześnie w wycinance dziecko uczy się posługiwania nożyczkami i wycinania kształtów okrągłych, ostrych, kanciastych o różnej wielkości i kolorze. W wydzierance kształci zręczność palców. Wycinankę lub wydzierankę dziecko tworzy przez zestawienie i łączenie kilku elementów w jedną całość lub przez wycięcie, wydarcie od razu określonej formy. Technika wycinankowa i wydzierankowa rozwija uzdolnienia dekoracyjne i uwrażliwia dziecko na działanie linii i plamy.

DRUKOWANIE STEMPLEM

Drukowanie stemplem jest techniką, która rozwija ekspresję plastyczną dziecka. Rolę stempla może przybrać warzywo np. ziemniak, liść, korek, tkanina, plastelina itp.
Bawiąc się w drukowanie dziecko poznaje wielkie bogactwo różnorodnych efektów. Poznaje różne sposoby ozdabiania płaszczyzny poprzez rozmieszczanie śladów stempla w określonym rytmie, w układzie stycznym lub luźnym, albo przez nakładanie jednych śladów na drugie. Projektując ozdobny motyw dziecko samo decyduje o podziale kompozycji na części główne, które akcentuje i części podporządkowane. Zauważa, że można ozdabiać, powtarzając rytmicznie jakiś motyw wykonany jednym stemplem lub kilkoma. Łatwość z jaką dziecko może operować stemplem, wpływa na tempo pracy, aktywizując proces myślenia i pobudzając do szybkich decyzji. Drukowanie stemplem rozwija zmysł konstrukcyjny, pobudza do twórczej ekspresji, rozwija pomysłowość i wyobraźnię, zapoczątkowuje logiczne myślenie, kształtuje umiejętności manualne oraz sprawność wzroku dziecka. Wartości wychowawcze tej techniki wyrażają się w rozwijaniu samodzielności dziecka, dyscypliny pracy i zamiłowań dekoracyjnych.

TECHNIKA CZARODZIEJSKIEJ NITKI

Ciekawą techniką jest wykorzystanie „czarodziejskiej nitki”. Technika ta wyzwala ekspresję twórczą, angażuje wyobraźnię bez żadnych ograniczeń. Kawałek włóczki zabarwia się farbą, a następnie wg inwencji i pomysłowości trzymając nad kartką powoli opuszcza się, tak aby ułożyła się w fantazyjne sploty. Suchy koniec nitki zawiesza się poza krawędzią papieru. Na wierzch kładzie się kartkę papieru i wkłada do grubej księgi. Następnie wyciągamy nitkę za suchy, wystający koniec. Dzieci okazują przy tej technice swoja spontaniczność, ciekawość, a zarazem radość z powstałego wzoru. Otwierają się, konsultują z kolegami, porównują swoje finezyjne wzory.

ZABAWA W DOMALOWYWANIE

Równie ciekawą techniką jest zabawa w domalowywanie. Technika ta polega na współpracy z fotografem. Połowa obrazka jest zrobiona z pociętych fotografii pochodzących z czasopism, drugą domalowuje dziecko. Technika ta uczy wyczucia proporcjonalności. Zmusza do mieszania kolorów i dopasowywania odcieni do tych na zdjęciu.

TECHNIKA „ZAMARZNIĘTE OKIENKO”

Technika, w której wykorzystuje się plastikową folię lub woreczki pomocna będzie do tworzenia pięknych szyb okiennych pokrytych mrożonymi wzorami w zimowy poranek. Kartkę papieru dziecko maluje czystą wodą, a następnie a następnie maluje duże plamy wyraźnymi kolorami na mokrym papierze, pozwalając przy tym farbom rozlać się i wymieszać. Można pochlapać lub pokropić papier farbami. Następnie do obrazka dziecko przykłada delikatnie zmiętą plastikową folię. Odstawia pracę do następnego dnia do wyschnięcia. Rano zdejmuje folię i ogląda swoje „zamarznięte okienko”. Technika ta zachęca do eksperymentowania z różnymi fakturami, wzbudza ciekawość i wyzwala radość, ucząc przy tym cierpliwości.

PROJEKTOWANIE I PLANOWANIE

Modelowanie z gazety wymyślonego kształtu, naklejanie go na kartkę i malowanie farbami, projektowanie i naklejanie na kartkę kompozycji utworzonej z kółek lub wyklejanie wg własnego pomysłu obrazka ze skręconych pasków bibuły- to tylko niektóre z technik, które w dużym stopniu rozwijają inwencję twórczą dziecka, doskonaląc jego sprawności manualne, ćwicząc pomysłowość, wyzwalając radość tworzenia.


Twórczość plastyczna każdego dziecka jest niepowtarzalna. Z rąk małych artystów powstają wspaniałe dzieła, których dorośli nie potrafiliby stworzyć, nawet gdyby włożyli w to maksimum wysiłku.
Ekspresja plastyczna dziecka jest ośrodkiem wyzwalania wszelkich napięć i emocji. Pozwala na wyrażanie przez niego samego uczuć radości, nurtujących je niepokojów. Może też stać się środkiem łączności między dzieckiem, a jego otoczeniem, które będzie je w stanie zrozumieć. Usuwa zahamowania i poczucie niepewności, uczy wiary we własne siły i we własne możliwości twórcze.


Ewaluacja realizacji programu

• Prezentacja zdobytych umiejętności w różnych formach.
• Systematyczna ekspozycja prac plastycznych dzieci.
• Udział w konkursach wewnętrznych i zewnętrznych.
• Oprawa plastyczna uroczystości.
• Wykorzystanie prac w celach dekoracyjnych.
• Umieszczanie prac plastycznych w postaci zdjęć w ramce multimedialnej.

W przeprowadzeniu ewaluacji pomogą mi:

Zgromadzone prace dzieci.
Opinia rodziców o uczestnictwie ich dziecka w zajęciach.
Własne obserwacje osiągnięć dzieci.
Rozmowy z dziećmi dotyczące zadowolenia lub niezadowolenia z zajęć.

Prace plastyczne dzieci to źródło wiedzy o ich myślach i przeżyciach. Zostawiamy więc dziecku swobodę w zakresie sposobu widzenia, odczuwania i tworzenia. Musi ono bowiem stworzyć własną wypowiedź i samodzielnie dokonać „odkrycia”. Stanie się to wówczas, gdy mu to umożliwimy, systematycznie i rozumnie wprowadzając w zagadnienie estetyki i piękna. Wierzę, że ten program spełni te oczekiwania


Bibliografia

1. Lewicka J., Sto technik plastycznych, Nasza Księgarnia, Warszawa 1967
2. Foltys M. i A., Sztuka plastyczna w wychowaniu przedszkolnym, PZWS, Warszawa 1967
3. Cybulska- Piskorek J., Twórczość plastyczna dziecka w wieku przedszkolnym, WSiP 1976
4. Czerwisz Z., Dzieci lubią rysować, Nasza Księgarnia, Warszawa 1986
5. Michejda- Kowalska K.,O dziecięcej wyobraźni plastycznej, WSiP, Warszawa 1987
6. Gloton- Clero C., Twórcza aktywność dziecka, WSiP 1988
7. Samoraj M., Artystą być w przedszkolu w: Edukacja w przedszkolu, Raabe 1999
8. Wojciechowska I., Twórcza aktywność plastyczna dziecka, w: Edukacja w przedszkolu, Raabe 2001
9. Grodzicka- Lada A., Program wychowania przedszkolnego XX wieku, WSiP 2000
10. Lewis D., Jak wychować dziecko zdolne, PZWL1998
11. Natorrf A., Wasiluk K., Wychowanie plastyczne w przedszkolu,WSiP 1990
12. MisiurskaA., Kalendarz plastyczny w przedszkolu, WSiP 1993
13. Landau E., Twoje dziecko jest zdolne, Instytut wydawniczy PAX 2003
14. Dziamska D., Kropki, kreski, owale, wiązki, WSiP 2004
15. Kalbarczyka. Zabawy ze sztuką, Oficyna Wydawnicza „Impuls” 2005
16. Folejewska R., Zarzycka I., Spróbujmy inaczej. Metody aktywizujące w wychowaniu przedszkolnym, WSiP 2005
17. Dudzińska I., Wychowanie i nauczani w przedszkolu, WSiP 1983
18. Watt F., Szkoła malowania, Delta 1999
19. Jabłońska A., Zabawy plastyczne cz. I, Bertel Smann Media Spółka z.o.o 2000
20. Wychowanie w przedszkolu, nr 7 1993

Wybór literatury do organizacji zajęć plastycznych

1. Daszyńska M., Malarskie techniki dekoracyjne, WSiP 1992
2. Daszyńska M., Papieroplastyka, WSiP 1994
3. Lewicka J., 100 technik plastycznych, N.K. 1973
4. Michejda- Kowalska K., O dziecięcej wyobraźni, WSiP 1993
5. Misiurka A., Kalendarz plastyczny w przedszkolu, WSiP 1993
6. Marcinkowska K., Barwne fantazje, WSiP 1993
7. Marcinkowska K., Wdzieranki, wycinanki, WSiP 1993
8. Natroff A., Wychowanie plastyczne w przedszkolu, WSiP 1990
9. Ostrowski S., Malowanie akwarelą, WSiP 1993
10. Ostrowski S., Malowanie pastelami i kredkami, WSiP 1995
11. Każde dziecko to potrafi, cz.I,II,III, Świat Książki 1994/95
12. Kolbarczyk A., Zabawy ze sztuką, Impuls 2005
13. Jąder M., Techniki plastyczne rozwijające wyobraźnię, Impuls 2005