Ruch jako nieodłączny czynnik w kształtowaniu osobowości dziecka

MATERIAŁ PRZEZNACZONY DO WYKORZYSTANIA NA RADACH SZKOLENIOWYCH W PRZEDSZKOLACH ORAZ DO PEDAGOGIZACJI RODZICÓW.


RUCH JAKO NIEODŁĄCZNY CZYNNIK W KSZTAŁTOWANIU OSOBOWOŚCI DZIECKA
W PRZEDSZKOLU.

Na osobowość człowieka składają się określone cechy jednostki tworzące sferę zjawisk uczuciowo- motywacyjnych, instrumentalnych i organiczno- fizycznych. Cechy sfery emocjonalno- motywacyjnej to uczucia, nastawienia, postawy, potrzeby psychiczne (miłości uznania, osiągnięć itp.) aspiracje, motywy. Na sferę instrumentalną składają się: wiedza, zdolności i uzdolnienia, umiejętności, sprawności itd. Natomiast cechy sfery organiczno- fizycznej to: wzrost, siła, sprawność ruchowa i ogólny stan zdrowia człowieka.
U dzieci w wieku przedszkolnym rozwój psychiczny jest bardzo zintegrowany z rozwojem biologicznym. W tych warunkach wszelkie przejawy życia psychicznego można tłumaczyć przede wszystkim na tle zjawisk biologicznej natury. U małych dzieci harmonia i równowaga między środowiskiem wewnętrznym a zewnętrznym jest podstawowym warunkiem zdrowia i dobrego samopoczucia. Te zaś elementy są nieodzowne dla prawidłowego kształtowania się osobowości dziecka.
Zgodnie z tezą Rubinsteina, iż „Obrazy odbite w psychice ujawniają się obiektywnie, prawidłowo tylko przez swoje odbicie w działaniu ruchowym” przyjmujemy zasadę jedności myślenia, odczuwania i działania. Proces poznania nie kształtuje się na drodze spostrzegania, rozmyślań, kontemplacji, lecz tylko przez czynne zmaganie się ze środowiskiem materialnym i społecznym. Dzieje się to w nieustannym ruchu, który jest potężnym czynnikiem rozwojowym i stymulatorem zdrowia. Dobrze opanowane ruchy lokomocyjne u dziecka 3 – 7 letniego umożliwiają mu penetrację terenu i coraz bogatsze kontakty ze światem zewnętrznym. Im szerszy jest ten kontakt, im bardziej dziecko poddane jest działaniu strumienia bodźców zeń płynących, tym więcej doświadczeń może ono zdobyć i przetworzyć dla swoich potrzeb, tym bogatszy jest zakres jego poznania i tym lepiej może ono dostosować się do środowiska, w którym mu wypadło żyć.
Potok różnorodnych bodźców oddziałujących na dziecko, na jego zmysły, odbierany jest i przetwarzany w określonych relacjach czasu i przestrzeni.
W bogatej działalności ruchowej dziecka ugruntowują się takie pojęcia czasu jak: szybko- wolno, długo- krótko, dziś, wczoraj, jutro, tydzień, miesiąc, rok, dawno- niedawno, zaraz, itp. Na podstawie penetracji przestrzeni i zdobywania doświadczeń przestrzenno- czasowych dziecko coraz lepiej zdaje sobie sprawę z przestrzennej natury świata przyswajając sobie takie pojęcia jak: nad, pod, między, z przodu, z tyłu, z lewej z prawej strony, daleko, blisko, pochyło, stromo, równo; rozpoznaje kształty kanciaste, okrągłe, linie faliste, zygzakowate i spiralne. Pojęcia te są w działalności praktycznej wciąż ugruntowywane i korygowane. Coraz lepiej dziecko zdaje sobie sprawę z kierunków w przestrzeni, coraz lepiej ocenia odległość, szybkość posuwania się rzeczy i osób w różnych warunkach. Ma to znaczenie nie tylko w życiu codziennym, w sposobie poruszania się, operowania różnymi przedmiotami, w omijaniu przeszkód, w unikaniu niebezpieczeństw ale także w pracy, zabawie, w kształtowaniu się różnych zainteresowań. W działalności zabawowej i sportowej (która stymuluje wszechstronną sprawność ruchową) dziecko rozwija umiejętności wyodrębniania i rozpoznawania różnych cech przedmiotów (wielkość, ciężar, kształt, kolor, temperatura, sprężystość), uczy się porządkowania przedmiotów wg tych cech, porównywania wielkości zbiorów, przeliczania przedmiotów, dodawania, odejmowania, kreślenia prostych figur geometrycznych itp. A zatem kształtują się u niego pojęcia matematyczne. Z działalności zabawowo- ruchowej, która stymuluje wszechstronną sprawność ruchowa wyłania się pojęcie rytmu. Przejawia się ono nie tylko w naprzemienności napięcia i rozluźnienia mięśni, ale także w funkcji organów i układów naszego ustroju np. rytm pracy serca, puls wyczuwalny w tętnicach, oddech, praca, wypoczynek, pragnienie i zaspakajanie go, odżywianie i wydalanie, czuwanie i sen. Z czasem dziecko uświadamia sobie, iż rytm jego życia jest zintegrowany z rytmem natury (cykliczna zmiana dnia i nocy, pór roku, zmiany klimatyczne, rozwijanie się i zamieranie świata roślinnego, życie i śmierć). Równolegle z nabywaniem doświadczeń w zakresie opanowania przestrzeni i wyczuwania czasu dziecko wdraża się do pokonywania trudności: rozwija się jego wola, wytrzymałość, odwaga, samodzielność i ciekawość świata.
Z punktu widzenia mechanizmów wyższej czynności nerwowej dobre przygotowanie dziecka do potrzeb samodzielnego życia polega w wieku przedszkolnym na wyrabianiu u niego takich stereotypów dynamicznych (nawyków ruchowych, przyzwyczajeń), które mają ważne znaczenie zdrowotne, wdrażają do samodzielnego radzenia sobie z codziennymi czynnościami o charakterze utylitarnym, kształtują zaradność i dają szansę powodzenia w życiu społecznym. Należy zatem zwracać uwagę przede wszystkim na sprawne i prawidłowe wykonywanie czynności codziennego mycia się, mycia zębów, ubierania się, przebierania, posługiwania się chusteczką do nosa, czyszczenia butów, przyswojenia sobie nawyków kultury jedzenia, posługiwania się łyżką, widelcem, kubkiem, a także na samodzielne obsługiwanie się w pomieszczeniach sanitarnych. Ugruntowanie nawyków tego typu nie tylko przynosi korzyści zdrowotne, ale wprowadza w dziedzinę kultury ogólnej i dzięki temu otwiera dziecku drogę do towarzystwa rówieśników oraz ich starszych opiekunów w każdym układzie stosunków społecznych. W ruchu, który stwarza zawsze ciekawe a niekiedy niepowtarzalne sytuacje (zwłaszcza wtedy gdy uprawiany jest w grupie) wzmagają się więzy uczuciowe współpartnerów oraz budzi się wrażliwość i świadomość moralna. Potrzeba wprowadzenia niezbędnego ładu i dyscypliny, która zapobiega chaosowi i nieszczęśliwym wypadkom sprawia, iż dziecko stopniowo podporządkowuje się wymogom życia zbiorowego i regułom działania w grupie. Stwarza to podstawy życia społeczno- moralnego i daje okazję do kształtowania się takich cech charakteru, jak: życzliwość, opiekuńczy stosunek do słabszych, umiejętność nawiązywania stosunków przyjacielskich, umiejętność współdziałania, odpowiedzialność oraz gotowość do rezygnacji ze swoich ambicji czy zachcianek na rzecz wspólnej, dobrej zabawy.
Korzystanie ze świeżego powietrza, słońca, wody, terenu powoduje rozwój uczuć i przeżyć estetycznych, bowiem w tych warunkach najlepiej rozwijać w wychowaniu wrażliwość na piękno, harmonię, rytm, płynność i lekkość ruchu. Łączenie ruchu z zielenią, z naturą, ze słońcem czy muzyką jest najlepszą drogą do stwarzania pogodnego nastroju, zacierania przykrych przeżyć i łagodzenia stresów. Poza tym w tych warunkach stwarza się dziecku większe możliwości rozwoju inwencji twórczej, samowyrażania się za pomocą ruchu, gestu, co w rozwoju jego osobowości psychicznej i motorycznej ma duże znaczenie.
Przeżycia emocjonalne doznane w czasie działalności ruchowej stanowią bogate tworzywo dla rozwijania wyobraźni, twórczości i kształtują czynną postawę wobec kultury codziennego życia.
Eksperymenty pedagogiczne mające na celu ukazanie wpływu ruchu na rozwój osobowości dzieci w wieku przedszkolnym wykazały, że zajęcia i zabawy ruchowe, ćwiczenia, gimnastyka, ruch na świeżym powietrzu itp.:
- zmniejszają kłopoty wychowawcze w domu, kształtują zdyscyplinowanie, odpowiedzialność zespołową, koleżeńskość, poczucie potrzeby porządku, dbałość o sprzęt i przybory;
- zmniejszają zachorowalność dzieci;
- wpływają na wyrównanie różnic w rozwoju, a tym samym wyrównują start życiowy dzieci zaniedbanych wychowawczo;
- otwierają drogę do tzw. „dzieci trudnych”;
- przysposabiają do pracy zespołowej, współzawodnictwa, które jest jednym z czynników podnoszących efektywność pracy;
- wyrabiają lepszą sprawność, odwagę, zaradność, dzielność oraz budzą wiarę we własne siły;
- kształtują nawyki zdrowego i przyjemnego spędzania czasu wolnego na świeżym powietrzu;
- podnoszą wyniki nauczania nie tylko przez regenerację sił psychofizycznych ale także przez wyostrzenie jego zmysłów, gromadzenie doświadczeń, kształtowanie refleksu, przeżywanie, eksperymentowanie i zdobywanie wiadomości o świecie.
Można zatem uznać, że działalność ruchowa wzmacnia zdrowie nie tylko w fizycznym, ale także w psychicznym i społecznym znaczeniu tego słowa.

Opracowała Iwona Jęczeń
nauczycielka Przedszkola Nr 3 im. Jana Brzechwy
w Świdniku



Literatura:
1. „Podstawy pedagogiki przedszkolnej” M. Kwiatkowska
2. „Wychowanie fizyczne w przedszkolu” W. Gniewkowski, K Wlaźnik
3. „Elementy pedagogiki” M. Szczodrak