Te niesforne dzieciaki - czyli jak radzić sobie z nadpobudliwością dzieci

Nadpobudliwość, ,,zwana również nadruchliwością, minimalną dysfunkcją mózgu, zaburzeniem impulsów polega na nadmiernej i niekontrolowanej ruchliwości”- J.Dobson. Jest ona zwykle związana z nieuwagą, niespokojnym zachowaniem się i brakiem koncentracji. Nie zawsze łatwo jest odróżnić dziecko nadpobudliwe psychoruchowo od dziecka po prostu żywego i ruchliwego. Wzrasta liczba dzieci z różnymi nieprawidłowymi formami zachowań, u których podłoża leżą zakłócenia rozwoju emocjonalnego. Rodzice i nauczyciele wskazują na trudności wychowawcze, jakie im te dzieci sprawiają, często towarzyszy temu poczucie bezradności i niepewności w roli opiekuna, a czasem także poczucie swojej małej wartości jako osoby odpowiedzialnej za losy dziecka. Dzieci nadpobudliwe emocjonalnie łatwo wybuchają złością, krzykiem czy płaczem w sytuacjach, które u innych nie wywołują tak gwałtownych reakcji. Trudności wynikające przy wykonywaniu jakiegoś zadania mogą być przyczyną rezygnacji połączonej ze złością, a nawet zniszczenia wytworu. Dzieci te nie potrafią cierpliwie i spokojnie pokonywać trudności, jakie powstają. Reakcje emocjonalne tych dzieci są gwałtowne, nieproporcjonalnie silne do działającego bodźca. Przyczyną jest przewaga procesów pobudzania nad hamowaniem. Dzieci nadpobudliwe charakteryzują się na ogół słabym, labilnym układem nerwowym i szybko męczą się wykonywaną pracą. W efekcie są to dzieci łatwo nużące się, męczliwe i niewytrwałe w działaniu.
W zabawach dzieci nadpobudliwych przeważa element ruchowy. Wolą gonitwy, zawody, siłowanie się, odgrywanie scen z filmów pełnych ruchu i walki, niż zabawy wymagające spokoju, ograniczające ruch przez zastosowanie określonych reguł. W takich sytuacjach dzieci nadpobudliwe przeszkadzają swoim partnerom, nie uważają, kręcą się, często porzucają wspólną zabawę. Ich nadruchliwość przejawia się również w takich zachowaniach, jak: manipulowanie drobnymi przedmiotami, szarpanie, obgryzanie paznokci, tupanie. Te ruchy można zaobserwować gdy zmusza się dziecko do spokojnego siedzenia.
Wydaje się, że po to, aby zrozumieć problemy dziecka niezbędne jest poznanie przyczyn zaburzonego zachowania: Jakie sytuacje są dla dziecka szczególnie trudne? W jakiej mierze jesteśmy odpowiedzialni zaprezentowane objawy zakłóceń rozwoju emocjonalnego? Jakie są źródła nieprawidłowych kontaktów społecznych?
Jakże często dorośli określają takie dzieci jako ,,trudne” i brak jest im wiary w dokonanie zmian. A kim jest to trudne dziecko? Jest to po prostu dziecko, które nie zachowuje się tak, jak sobie życzą dorośli. Jego zachowanie jest kłopotliwe i niewygodne dla dorosłych. Dzieci te oczywiście wymagają indywidualnego traktowania, ale to nie oznacza, że trudności tkwią w nich samych.
A jak można pomóc takim dzieciom? Najpierw należy zastanowić się nad przyczyną zachowania. Dziecko przychodząc na świat od pierwszej chwili życia podlega oddziaływaniu otoczenia. Najbliższym środowiskiem małego dziecka jest jego rodzina, która oddziałuje nie tylko przez bezpośredni stosunek do niego, ale również przez całą atmosferę domu rodzinnego, będącą rezultatem charakterów, usposobień i zachowania domowników oraz stosunków między nimi. Wiadomo, że nerwowość, wymagania stawiane dziecku, częste zatargi wynikające z różnych usposobień, awantura, napięta atmosfera burzą równowagę psychiczną dziecka. W takiej atmosferze dziecko czuje się niepewne, zagrożone, wyczulone na każdy objaw zbliżającej się ,,burzy”. Gdy niesnaskom rodzinnym towarzyszy brutalne zachowanie, zagrożenie przeradza się w lęk. W takich sytuacjach inne środowisko (szkoła, przedszkole) mogą stać się dla dziecka azylem, ochroną przed ujemnymi bodźcami, jeśli na ich terenie nie poczuje ono zagrożenia. Łączy się to z bardzo odpowiedzialną rolą nauczycieli. Czy potrafią tak zrozumieć dziecko i kierować jego zachowaniem, by nie tylko nie pogłębiać jego zagrożenia, ale pomóc mu w przekonaniu, że jest takie jak jego rówieśnicy.
Pamiętać jednak należy o tym, że każde dziecko to indywidualność i nie można dla każdego stosować tych samych schematów postępowania. To co dla jednego dziecka okazać się może złotym środkiem, dla innego nie wniesie nic interesującego.
Podstawą pomocy dzieciom nadpobudliwym jest ich wnikliwe poznanie (stan zdrowia, zainteresowania) między innymi poprzez środowisko. Uważam, iż opieką należy objąć zarówno opiekunów jak i dziecko. Sprawą najistotniejszą bowiem, wydają się być nieprawidłowe relacje, jakie istnieją pomiędzy dorosłym, a dzieckiem. Co więcej obserwacja stosunków wewnątrzrodzinnych wskazuje, że relacje te są stale wzajemnie wzmacniane: niewłaściwe postępowanie rodziców wyzwala nieprawidłowe relacje dziecka, które z kolei wzmacniają wadliwe postawy opiekunów. Dlatego też ważne jest, by rodzice byli zawsze bardzo opanowani i zrównoważeni w postępowaniu z dzieckiem, a nawet karceniu go, gdyż wszelkie zniecierpliwienie i chaotyczne postępowanie wzmaga objawy nadpobudliwości. Należy dziecko chronić przed nadmiarem wrażeń, nawet przyjemnych i ciekawych, gdyż jest to również czynnik wywołujący zmęczenie i objawy dezorganizacji i jego zachowania.
W pracy z dzieckiem nadpobudliwym podstawową sprawą jest spokój i dyskretne kierowanie jego aktywnością, tak, aby ta nieprzeparta potrzeba ruchu była zaspokojona, a zachowanie nie budziło zastrzeżeń.

Oto kilka przykładów gier i ćwiczeń do pracy z dzieckiem nadpobudliwym:

1. ,,Skaczące piłeczki”- rozdajemy dzieciom miseczki oraz folię aluminiową. Dzieci zgniatają kawałki folii, toczą z nich małe kuleczki i wrzucają do swoich miseczek. Zabawa polega na jednorazowym wydmuchiwaniu z miski wszystkich kulek. Komu się to uda, ten zostaje zwycięzcą.
2. ,,Nakręcane zabawki”- nauczycielka umawia się z dziećmi, że jest wróżką i zamienia wszystkich w nakręcane zabawki. Każde dziecko naśladuje ruchy wymyślonej rzeczy, zaś inni mogą zgadywać ich nazwę.
3. ,,Malowanie według instrukcji”- dzieci otrzymują kartki z biało-czarnym obrazkiem, który mają pomalować według instrukcji, np.- pomaluj jeża na czarno, dużą chmurę na ciemny granat, itp.
4. Ćwiczenia ekspresji ruchowej
• poruszanie się dowolne, zgodne z rytmem, nastrojem muzyki ,,poruszamy się tak, jak zaprasza nas muzyka”- ekspresja spontaniczna
• reagowanie w sposób określony na zmianę tempa, przerwy w muzyce, podskoki, kołysanie, zatrzymywanie się (zgodnie z umową- ekspresja kontrolowana)
5. Zabawy słowno-muzyczno-ruchowe- dzieci słuchają wiersza W.Chotomskiej pt. ,,Co słychać na wsi?”
,,Co słychać?- zależy gdzie
Na łące słychać: kle-kle!
Na stawie: kwa-kwa!
Na polu: kraa!
Przed kurnikiem- kukuryku!
Koło budy słychać- hau!
A na progu- miau!”
Po wysłuchaniu i omówieniu wiersza, ponowna recytacja z udziałem dzieci, które odpowiadają, co słychać naśladując głosy zwierząt.
6. Relaksacja- na tle cichej, spokojnej muzyki, dzieci wczuwając się w postać zmęczonego kotka słuchają sugestii prowadzącego, który wprowadza je w stan relaksacji.
7. ,,Kopiowanie rysunku”- dziecko wybiera dowolny rysunek, przykłada kalkę kreślarską, kopiuje rysunek, następnie wypełnia go kolorami.
Pomoce: zestaw rysunków, kalka kreślarska, mazaki, ołówki, kredki świecowe.
8. ,,Wysypywanki z piasku”- tego rodzaju pracę można stosować z dziećmi na wolnym powietrzu. W sali dzieci wysypują różne kwiaty, zwierzęta, całe kompozycje na blatach stolików lub czarnym papierze. Pomoce: żółty lub biały papier, czarny brystol.
9. ,,Kompozycja ze sznurka i kolorowych włóczek”- dziecko rysuje jakiś kształt ołówkiem, np. kwiatek, lwa, kota, itp. Następnie linie ołówka pociąga cienką warstwą kleju, na który nakłada kolorowe nitki. W ten sposób powstaje barwna, dekoracyjna powierzchnia. Pomoce: sznurek, włóczka, ołówek, kartka.