Rozwój umysłowy dziecka widziany poprzez twórczość rysunkową

Jako wychowawczyni pracująca w szkole, a wcześniej w przedszkolu, miałam okazję obserwować jak z upływem czasu rozwijają się zdolności plastyczne dziecka. Niezwykle interesujące jest badanie jak przetwarzane są w umysłach dzieci obrazy świata. Jak rysunek odzwierciedla ich reakcje na bodźce zewnętrzne? W jaki sposób rysując, na przykład człowieka, interpretują jego postać i zapisują ją. W trakcie pracy z dziećmi 5 – 8 letnimi, na przestrzeni ostatnich kilku lat miałam możność wnikliwej obserwacji. Moją praktykę konfrontowałam z treścią książki Stefana Szumana p.t. „Sztuka dziecka”. Treść poczynionych przez niego obserwacji znalazła potwierdzenie w konfrontacji z moją praktyką.
Twórczość rysunkowa i ogólnie, twórczość plastyczna dzieci dostarcza pedagogom, psychologom i rodzicom wielu informacji o tym, w jaki sposób pracuje umysł dziecka, jak szybko się rozwija i przyswaja coraz szerszą wiedzę o otaczającym go świecie. Otoczenie oglądane oczami dziecka jest zupełnie różne od tego jakim go postrzegają dorośli. Ci ostatni już go uporządkowali „poszufladkowali” i oswoili się z jego widokiem. Dzieci natomiast dopiero go odkrywają. Widzimy jak początkowo uśpiony umysł dziecka (okres bazgrot) stopniowo „rozbudza się”.
W początkowym okresie rysunki dzieci są odzwierciedleniem niekontrolowanych ruchów ręki dziecka, a rysowanie służy przede wszystkim do rozładowania dziecięcych emocji. Rozwój mowy wyprzedza rozwój rysunkowy. W trzecim roku życia dziecko, szukające dopiero zasadniczych elementów rysunku, włada już wcale nieźle mową. Rysunki najczęściej nie są podobne do niczego, a nazywanie rysunku przez twórcę następuje dopiero po jego ukończeniu. Nazwa raz nadana rysunkowi, zmienia się co chwila, zależnie od tego, co dziecku w danym momencie „przyjdzie do głowy”. W tym wieku, dla dziecka nie jest ważna treść rysunku, lecz zainteresowane jest nową możliwością wypowiedzi. Prowadzi rozmowę ze sobą. O zainteresowaniu dziecka tematem świadczy ilość sporządzanych przez niego rysunków. Oczywiście jeśli w jego zasięgu znajduje się odpowiednia ilość „środków technicznych”.
W tej grupie wiekowej dzieci rysują schematycznie. Nie tworzą z „natury” lecz rysują „z głowy” tzn., że w umyśle dziecka powstały „schematy”, którymi posługuje się tworząc. Jako wzór służy im abstrakcja. Wiele z tych schematów jest uproszczonych, w ocenie dorosłych – prymitywnych. Bywają jednak dzieci, które już w czwartym roku życia rysują dosyć poprawnie schematy niektórych przedmiotów.
Rozwój wyobraźni powoduje, że rysunki stają się coraz bardziej dokładne. Przybywa w nich szczegółów są bardziej fotograficzne. Schemat staje się osnową na której dziecko pokazuje otoczeniu swoje uczucia i spostrzeżenia. Początkowo postać ludzka przedstawiana jest jako tułów bez ubrania. Następnie pomału ubiera osobę w guziki, kokardę, włosy. Stara się dopełnić rysunek kolorami. Wyobraźnia wyprzedza możliwości techniczne dziecka zmusza go do stosowania symboliki. Bogactwo demonstruje korona lub okazały pierścień. Dziewczynkę charakteryzuje kokarda – warkocz, chłopca – spodenki i krótkie włosy. Kierunek określa strzałką, kościół - krzyżem. Widzimy, że rozwój dziecka idzie określoną drogą, od ogólnego do konkretnego. Ciekawym spostrzeżeniem jest to, że prawie każde dziecko rysuje postać człowieka z przodu, a zwierzę z profilu. Każde dziecko ma indywidualny schemat, różniący się od schematów innego dziecka. Postać rysowaną cechuje sztywność ruchowa. Nie potrafi narysować ruchu, może uchwycić jedynie jego przejściową fazę. Dlatego ruch jest redukowany do kilku podstawowych gestów, polega to na przedstawieniu niektórych pozycji ciała. Dziecko chcąc tworzyć, samo musi „zanotować” a później znaleźć schematy w wyobraźni, aby móc przenieść je na papier.
Równolegle do rozwoju psychiki dziecka możemy obserwować rozwój rysunku. Rozwijają się zdolności manualne i wzbogaca mowa. Z rozwojem ogólnym można obserwować, u niektórych dzieci, rozwój talentu rysunkowego. ... „Prawdziwy talent rysunkowy jest u dziecka połączony z wybitniejszą inteligencją”. Rozwój dziecka i jakość tego rozwoju, łatwość uważnej obserwacji świata, emocjonalność duchowa, są miarą, która określa zdolność rysunkową. Obdarzone talentem do rysunku są te dzieci, które potrafią przeżywać otaczający je świat, „ciekawe są świata”. Wtedy bez zachęty ze strony dorosłych garną się do rysowania. Utrwalają sceny ze świata, który je otacza, lub tworzą własny, jeśli ten w którym, żyją z jakiegoś powodu nie jest zgodny z ich wrażliwością. Realistyczny obraz otoczenia potrafią zarejestrować dzieci, które są zdolne. Obrazy – wewnętrzny i rysowany w momencie tworzenia stanowią nierozłączną całość i absorbują całą dziecięcą świadomość. Postępy w rysowaniu jakie czyni zdolne dziecko są szybsze i jakościowo lepsze.
Obowiązkiem opiekuna jest wprowadzenie dziecka w świat dobrego malarstwa. Należy pokazywać dziecku najlepsze reprodukcje. Od najmłodszych jego lat zwiedzać z dzieckiem wystawy i galerie. Rozwijanie w dziecku poczucia estetyki i rozwijanie jego wrażliwości nie jest bez znaczenia gdy wejdzie ono w wiek dojrzewania. Wrażliwość w tym okresie na otaczający go świat jest zwielokrotniona i dobrze jest, gdy wspólnie z nim zbudowaliśmy solidną bazę, która być może zaowocuje twórczością nie tylko w sferze plastyki.
Podsumowując stwierdzam, że twórczość rysunkowa dziecka jest jednym z przejawów jego istoty. Na tę istotę składają się między innymi jego emocje, doświadczenia i intelekt. Wszystkie składowe dają obraz jego osobowości. Wpływ na rozwój osobowości mają rodzice, pedagodzy, oraz grupy społeczne, w których dziecko się wychowuje. Dlatego chcąc wychować twórcze, samodzielne i inteligentne dziecko, należy dać mu dużo swobody w zakresie twórczości nie zaniedbując czuwania nad nią i rozumnego sterowana zdolnościami.

Bibliografia – Stefan Szuman „Sztuka dziecka”

Opracowała mgr Ewa Mędrzecka