"Trzymam się prosto"- program profilaktyki wad postawy

WSTĘP

Prawidłowy rozwój dziecka jest dla każdego rodzica sprawą nadrzędną. Rodzice starają się od pierwszych chwil życia dziecka stworzyć mu jak najlepsze warunki dla rozwoju. Jednym z najważniejszych bodźców rozwojowych jest ruch. Aktywność ruchowa pozwala dziecku na poznawanie otoczenia, opanowanie nowych umiejętności, nawiązywanie kontaktów z innymi dziećmi. Ruch jest podstawowym wskaźnikiem rozwoju i zdrowia- przyczynia się w ogromnej mierze do wzmocnienia odporności organizmu dziecka. Troska o zapewnienie dziecku odpowiedniej ilości wszechstronnego ruchu jest działaniem na rzecz szeroko rozumianego zdrowia dziecka- fizycznego, psychicznego i społecznego.
Niedostatek ruchu powoduje osłabienie mięśni, mniejszą wydolność układu oddechowego i układu krążenia, co wpływa na słabsze ukrwienie mózgu i zmniejszenie możliwości intelektualnych.
Wydaje się, że znaczenie ruchu dla rozwoju dziecka jest dla wszystkich rodziców kwestią znaną i niepodlegającą dyskusji. A jak w rzeczywistości wygląda aktywność ruchowa przedszkolaków? Do przedszkola przywożone samochodami lub na wózkach. Często odcinek drogi między samochodem a budynkiem przedszkola pokonywany jest na rękach mamy lub taty. Nierzadko rodzic prosi: Proszę, by nie wychodził (ła) na dwór, bo jest po chorobie ( lub: ...bo jakaś choroba się wykluwa.). W czasie pobytu w przedszkolu dziecko bierze udział w licznych zajęciach dodatkowych kosztem czasu poświęcanego zabawie, aktywności ruchowej. Powrót do domu- samochodem lub na wózku- „Szybko, bo mamie się spieszy”. A w domu- telewizor, komputer, kolacja i spać. Nie powinny, więc dziwić sytuacje, gdy dziecku czteroletniemu, a czasem nawet pięciolatkowi plączą się nogi na spacerze- zbyt rzadko ich używa. Podczas badania bilansowego lekarz stwierdza błąd lub wadę postawy, wręcza rodzicowi skierowanie na gimnastykę korekcyjną i dopiero wtedy rodzic zaczyna się zastanawiać gdzie popełnił błąd? Czy nie przyczynił się do problemu własnego dziecka? Zawsze lepiej zapobiegać niż leczyć- to truizm znany każdemu dorosłemu, więc skąd tak alarmujące wyniki badań nad postawą dzieci i młodzieży?
Program profilaktyki wad postawy „Trzymam się prosto” opracowałam dla dzieci w wieku przedszkolnym (3-, 4-, 5- i w okresie przejściowym 6-latki). Przez kilka lat prowadziłam zajęcia gimnastyki korekcyjno-kompensacyjnej- ukończyłam Kurs gimnastyki korekcyjno-kompensacyjnej w roku 1997. Brak uprawnień do prowadzenia zajęć gimnastyki korekcyjno-kompensacyjnej nie oznacza zrzeczenia się odpowiedzialności za stan zdrowia powierzonych mojej opiece dzieci. Mogę zdobytą na kursie wiedzę i umiejętności wykorzystać w celu zapobiegania powstawaniu wad postawy uświadamiając w tym względzie rodziców i koleżanki nauczycielki.

ZADANIA I CELE PROGRAMU

Podstawa programowa wychowania przedszkolnego z dnia 23. grudnia 2008r. w zakresie wychowania fizycznego i kształtowania sprawności fizycznej dzieci zakłada stwarzanie warunków sprzyjających wspólnej i zgodnej zabawie oraz nauce dzieci o zróżnicowanych możliwościach fizycznych i intelektualnych, a w szczególności, w obszarze 5 pkt. 3: Dziecko kończące przedszkole i rozpoczynające naukę w szkole podstawowej: jest sprawne fizycznie lub jest sprawne w miarę swoich możliwości, jeżeli jest dzieckiem mniej sprawnym ruchowo.
Postępowanie kompensacyjno- korekcyjne ma na celu:
• Wyrabianie u dziecka nawyku prawidłowej postawy ciała we wszystkich sytuacjach i czynnościach dnia codziennego
• Harmonijny rozwój fizyczny poprzez odpowiednio dobrane ćwiczenia ogólnorozwojowe
• Wzmożenie wydolności i sprawności fizyczno- ruchowej
• Naukę umiejętności korygowania wady przez przyswojenie korekcji lokalnych a następnie globalnych, oraz rozciągnięcie mięśni przykurczonych i wzmocnienie osłabionych
• Wyrabianie wytrzymałości posturalnej
• Naukę prawidłowego oddychania w czasie wykonywania ćwiczeń w celu zwiększenia pojemności życiowej płuc oraz wydolności sprawności narządu oddychania
• Wdrażanie do rekreacji ruchowej z uwzględnieniem elementów profilaktyki i korekcji zaburzeń

Zarówno w wychowaniu fizycznym jak i w gimnastyce korekcyjnej nadrzędnym celem jest, więc harmonijny rozwój dziecka.
Gimnastyka korekcyjna prowadzona w przedszkolu jest skierowana głównie do dzieci niewymagających jeszcze postępowania rehabilitacyjnego. W tym wieku wady postawy są wynikiem słabego umięśnienia lub nieprawidłowego nawyku utrzymania postawy ciała. Założeniem mojego programu profilaktyki wad postawy „Trzymam się prosto” jest zapewnienie dzieciom w wieku przedszkolnym wszechstronnej, zgodnej z potrzebami rozwojowymi aktywności ruchowej. Podstawowym celem proponowanych zabaw i ćwiczeń jest przeciwdziałanie powstawaniu oraz pogłębianiu się wad postawy ciała.

Cele szczegółowe wynikające z nadrzędnego celu to:
1. unikanie zachowań powodujących wady postawy, a przejawianie zachowań i stosowanie ćwiczeń sprzyjających prawidłowej postawie ciała,
o wyrabianie nawyku prawidłowej postawy ciała,
o wzmacnianie gorsetu mięśniowego
2. stosowanie zasady dyscyplinowania ciała i ducha w działaniach codziennych.
3. przeciwdziałanie niepożądanym zjawiskom rozwojowym oraz likwidowanie zjawisk już zaistniałych.

Miejscem prowadzenia zajęć będzie Przedszkole Nr 3 im. Jana Brzechwy w Świdniku.
Przedszkole posiada duży ogród z górką saneczkową wyposażony w sprzęt- drabinki, przeplotnie. W ogrodzie znajduje się duży trawnik, bez urządzeń, przeznaczony do bezpiecznego prowadzenia zajęć ruchowych, swobodnego biegania, zabaw z piłkami. W sąsiedztwie znajduje się szkoła podstawowa, gimnazjum, boiska „Orlik 2012”.
Zajęcia będą prowadzone dwa razy w tygodniu po 30 min. w dwóch grupach wiekowych: dzieci młodsze i dzieci starsze.

PROCEDURY OSIĄGANIA CELÓW

1. Umożliwienie udziału w zajęciach dzieciom zagrożonym wadami postawy, oraz o obniżonej sprawności fizycznej.
2. Uświadomienie rodzicom przyczyn i skutków wad postawy oraz wskazania i przeciwwskazania w formie pogadanek indywidualnych i zespołowych.
3. Wybór testów i prób do oceny siły poszczególnych grup mięśniowych – rozciąganie grup mięśni przykurczonych i wzmocnienie osłabionych.
4. Dokonanie oceny poziomu rozwoju ruchowego dzieci.
5. Prowadzenie zajęć instruktażowych dla rodziców- zestawy ćwiczeń domowych.
6. Prowadzenie ćwiczeń różnymi metodami, w tym aktywizującymi (Labana, Orffa, Kniessów, Sherborne, opowieści ruchowej).
7. Zachęcanie do udziału w zajęciach poprzez stosowanie różnych form jako motywacji do ćwiczeń.
8. Organizowanie zabaw na świeżym powietrzu (ogród przedszkolny).
9. Kontrolowanie stanu umeblowania sal grup przedszkolnych do wieku i wzrostu dzieci.

ZASÓB MATERIAŁU PROGRAMOWEGO

Podstawową formą działalności dziecka stosowaną podczas realizacji programu jest zabawa ruchowa. Ćwiczenia gimnastyczne stanowią uzupełnienie zabaw, zwłaszcza w przypadku stosowania ruchu określonego, oddziałującego na stawy czy pewne grupy mięśniowe w celu korygowania postawy.
Ze względu na cel programu przyjęłam podział na trzy grupy zajęć ruchowych:
1. Zabawy i ćwiczenia orientacyjno-porządkowe,
2. Zabawy i ćwiczenia użytkowe,
3. Zabawy i ćwiczenia kształtujące.

Zabawy i ćwiczenia orientacyjno-porządkowe- są przygotowaniem do wszystkich zabaw i ćwiczeń. Mają charakter wychowawczy- wyrabiają zdolności i umiejętności potrzebne do zorganizowania grupy, wyrabiają orientację w przestrzeni, uczą zachowania się i poruszania w grupie, chodu, biegu bez potrącania, omijania przeszkód, oceny kierunku i odległości. Zabawy te pod względem ruchowym ćwiczą chód i bieg.
Cele realizowane na poszczególnych poziomach:
Dzieci młodsze:
- Kształtowanie właściwej reakcji na sygnał dźwiękowy i wzrokowy
- Wyrabianie orientacji w otoczeniu
- Ustawienia: w kole, rzędzie, rozsypce, parami
- Zapamiętywanie poleceń, kształtowanie właściwych reakcji na gest i ruch
Dzieci starsze:
- Szybkie reagowanie na sygnały
- Doskonalenie umiejętności różnych ustawień

Zabawy i ćwiczenia użytkowe- obejmują zabawy i ćwiczenia doskonalące podstawowe formy ruchu: bieg, skok, podskok, wspinanie się, czworakowanie, rzut, chwyt, celowanie, poczucie równowagi.

Zabawy bieżne
- Bieg jako ćwiczenie jako ćwiczenie użytkowe ma znaczenie dla usprawnienia ogólnego ciała dzieci. Ćwiczy szybkość, zręczność, wytrzymałość, pobudza czynność układu oddechowego, krwionośnego. Bieg powinien odbywać się płynnie, lekko stosując formę biegu na palcach, szybko, wolno,z zatrzymaniem. Można wyodrębnić zabawy bieżne: masowe,z elementami orientacji, wyścigów.
Cele realizowane na poszczególnych poziomach:
Dzieci młodsze:
- nabywanie ogólnej sprawności i wzmocnienie zwinności, wytrzymałości,
- bieg całą grupą w jednym kierunku bez potrąceń na małych odcinkach,
- doskonalenie wytrzymałości,
- nabywanie lepszej orientacji w czasie biegu.
Dzieci starsze:
- doskonalenie wytrzymałości,
- nabywanie lepszej orientacji w czasie biegu,
- doskonalenie koordynacji mięśni nóg i rąk podczas biegu,
- kształtowanie zwinności, refleksu.

Zabawy z elementem czworakowania
-Czworakowanie wpływa na prawidłowość kształtowania się naturalnych krzywizn kręgosłupa głównie odcinka lędźwiowego
U 3- 4-latków chód na czworakach powinien być prowadzony, jako dowolne naśladowanie piesków, kotów, zajączków, w różnych kierunkach z omijaniem przeszkód z przejściem pod przeszkodami w różnych liniach.
U 5- 6-latków czworakowanie stosujemy metodą zabawową i zadaniową ścisłą utrudniając je przez wydłużenie odległości, dalsze odsunięcie rąk, korzystanie z różnych przyborów, wymijanie się. Stosujemy elementy ścigania się, wyścigów parami i w grupie. Zabawy w czworakowaniu prowadzimy na podłodze lub miękkim materacu.
Cele realizowane na poszczególnych poziomach:
Dzieci młodsze:
- czworakowanie w podporze na całych dłoniach i palcach stóp na krótkich odcinkach,
- Poruszanie się na czworakach w dowolnym kierunku, omijanie przeszkód
- wzmacnianie mięśni pasa barkowego, odcinka lędźwiowego kręgosłupa.
Dzieci starsze:
- wyrabianie zwinności i swobody w poruszaniu się,
- wzmacnianie mięśni dłoni i stóp,
- naśladowanie sposobów poruszania się różnych zwierząt,
- czworakowanie tyłem,
- chodzenie na trzech kończynach,
- marsz na czworakach na skośnej ławce,
- wyścigi w czworokącie i pełzaniu z toczeniem piłki głową.

Zabawy i ćwiczenia równoważne- Przez te zabawy doskonalimy lub rozwijamy również koordynację ruchową. Zabawy i ćwiczenia równoważne mają znaczenie użytkowe należy je prowadzić w różnych postaciach i zmieniających się warunkach, stosując stopniowanie trudności.
Cele realizowane na poszczególnych poziomach:
Dzieci młodsze:
- nabywanie umiejętności zachowania równowagi ciała w utrudnionych warunkach w życiu codziennym, np.:
> chód po powierzchni zwężonej, krętej,
> przekraczanie różnych przeszkód,
> chodzenie po pochyłej powierzchni (ławeczka na skos),
> chód po odwróconej ławce gimnastycznej,
> przekraczanie przeszkód np.: duże piłki, krzesła;
- wspinanie się na drabinki gimnastyczne, przeplotnie
Dzieci starsze:
- chód równoważny połączony z dodatkowym ruchem np.: z podnoszeniem, przenoszeniem, przesuwaniem piłki, worka, krążka,
- doskonalenie umiejętności utrzymywania równowagi,
- chód z zamkniętymi oczami w różnych kierunkach,
- zatrzymanie się na palcach po biegu, po pełzaniu, po obrocie w przysiadzie podpartym przodem

Zabawy z elementami rzutu, celowania i toczenia
- Zabawy te rozwijają przede wszystkim mięśniom obręczy barkowej i mięśniom tułowia. Celem ich jest wyrabianie celności siły mięśni rąk, zręczności i pewności chwytów, rzutów. Przyczyniają się do doskonalenia koordynacji nerwowo-ruchowej oka i ręki. Elementy rzutu i chwytu różnią się w stosunku do dzieci młodszych i starszych pod względem techniki jak i przyborów. Różnice istnieją między dziewczętami i chłopcami pod względem asymetrii funkcjonalnej rąk. Rzuty należy wykonywać prawą i lewą ręką. Z 3- 4-latkami prowadzimy rzuty łatwe, lekkimi woreczkami gumowymi piłeczkami przed siebie, w górę, do kosza zawieszonego na wysokości oczu. Potem po opanowaniu tych ćwiczeń wprowadzamy toczenie większych piłek w określonych kierunkach i najprostsze chwyty w miejscu z bliskiej odległości. W zabawach z dziećmi starszymi stosujemy ćwiczenia i zabawy z elementami rzutu, chwytu i celowania dużą piłką, woreczkami. Wydłużamy odległość rzutu w rzutach do celu zmniejszamy cel np.: piłka lekarska, obręcz koła na podłodze
Cele realizowane na poszczególnych poziomach:
- rozwijanie koordynacji ruchowej poprzez płynny ruch ( zamach-rzut),
- rzuty oburącz prawą i lewą ręką,
- rzuty do określonego celu,
- podrzucanie piłek, woreczków, szarf,
- próby chwytu oburącz, jednorącz (prawą i lewą ręką)
- toczenie różnych piłek,
- przyjmowanie prawidłowej postawy podczas rzutu i toczenia ( w leżeniu, w siadzie ),
Dzieci starsze:
- sprawniejsze wykonywanie rzutów, chwytów, celowania i toczenia w różnych pozycjach np.: w torze przeszkód, we wspięciu na drabinki oraz większymi piłkami i większą liczbą woreczków,
- kontrola poprawnego wykonywania ruchów przez nauczyciela i współćwiczącego

Zabawy z elementami wspinania się i czołgania
- Zabawy i ćwiczenia tego rodzaju aktywizują mięśnie całego ciała, aktywizując mięśnie przykręgosłupowe, mięśnie obręczy biodrowej i barkowej oraz wzmacniają siłę całego ciała. Uczą naturalnego pokonywania przeszkód, poprawnego i bezpiecznego chwytu rąk przy wstępowaniu na drabinki na poziomą i skośną ławeczkę na duże piłki ( antypiłki ). Oswajają z wysokością, uczą odwagi i równowagi ciała.
Ćwiczenia i zabawy na przyrządach wymagają asekuracji i pracy w małych grupach. Z młodszymi dziećmi wspinanie można zastąpić czołganiem się po pojedynczym lub podwójnym materacu i niskich poziomych przeszkodach. Ze starszymi dziećmi wspinanie wprowadzamy do połowy przyrządów, później na całej wysokości. Wstępujemy na przyrządy łącząc je z czworakowaniem, pełzaniem, czołganiem oraz zatrzymaniem się na wysokości np. ( drabinki) wykonując dodatkowe zadanie.
Cele realizowane na poszczególnych poziomach:
Dzieci młodsze:
- oswajanie dzieci z wysokością,
- nauka opanowania prawidłowego chwytu podczas wspinania się np.: na drabinki,
- zastępczo dla dzieci nieśmiałych czołganie się i pełzanie po materacach ( 1- 2 – 3 trzech ),
- rozwijanie umiejętności pokonywanie przeszkód i strachu przed podejmowaniem prób.
Dzieci starsze:
- przyjmowanie prawidłowej pozycji na przyrządach np.: drabinki niskie i wysokie, ławeczka skośna, duża piłka,
- wykonywanie zadań ( zwis przodem, zwis tyłem, półzwis, chwyt oburącz, jednorącz, leżenie na piłce przodem, wejście na piłkę przodem, tyłem,
- nauka pokonywania toru przeszkód obwodu stacyjnego w przejściach, zejściach, wspinaniu się po różnych przyrządach na różnych wysokościach.

Zabawy i ćwiczenia oddechowe - służą poprawieniu wentylacji płuc i zwiększania ruchomości klatki piersiowej, działają korektywnie w skrzywieniach kręgosłupa i plecach okrągłych, wadach klatki piersiowej. Uczą nawyku oddychania podczas zabaw i ćwiczeń, służą uspokajaniu organizmu po wysiłku. Ćwiczenia i zabawy o charakterze oddechowym rozpoczynamy od wydechu.
Cele realizowane na poszczególnych poziomach:
Dzieci młodsze:
- nauka oddychania (wdech – nos,wydech- usta),
- swobodne dmuchanie podczas zabaw i po wysiłku,
- oddychanie w pozycji niskiej ( siedząc w pozycji korekcyjnej lub leżąc ).
Dzieci starsze:
- kontrola oddychania po wysiłku,
- nauka oddychania torem piersiowym i brzusznym,
- wzmacnianie mięśni brzucha,
- rozciąganie mięśni klatki piersiowej podczas oddychania torem piersiowym,
- doskonalenie oddychania w różnych pozycjach korekcyjnych.

Zabawy i ćwiczenia kształtujące- pozwalają na dokładne dozowanie i ukierunkowanie ruchu na wzmocnienie odpowiednich grup mięśni, stawów, zwiększenie ruchomości kręgosłupa. Stanowią także główny zabieg profilaktyczny, zabezpieczający przed powstawaniem zniekształceń postawy ciała w ustalających się krzywiznach kręgosłupa:
- Ćwiczenia mięśni grzbietu- mają szczególne znaczenie dla kształtowania prawidłowej postawy. Podczas codziennych czynności system mięśniowy dziecka jest obciążany pracą statyczną ( stałym napięciem). Mięśnie ulegają przykurczom lub rozciągnięciu ze względu na cechującą dziecko wątłość zespołów mięśniowych. Prowadzi to do powstawania wad postawy ciała (plecy okrągłe), a nawet bocznych skrzywień kręgosłupa (skoliozy). Ćwiczenia mięśni grzbietu muszą być często stosowane w czasie zajęć.
- Ćwiczenia mięśni brzucha i pośladków- wzmacniając mięśnie brzucha i pośladków zapobiegamy nadmiernemu pogłębianiu się lordozy lędźwiowej prowadzącej do wady postawy (plecy wklęsłe). Proporcje ciała dziecka (duży tułów, duża głowa, krótkie kończyny), słabe mięśnie brzucha, duża elastyczność kręgosłupa w odcinku lędźwiowym powodują rozciąganie się mięśni brzucha i nadmierne przodopochylenie miednicy, które osłabia i rozciąga mięśnie pośladkowe.
- Ćwiczenia wzmacniające mięśnie stóp- Dzieci z płaskostopiem cierpią na szybką męczliwość, bóle stóp i łydek. Ich chód jest ciężki, nieelastyczny, obuwie wykrzywione. Należy stosować dużą ilość ćwiczeń wzmacniających mięśnie w prawidłowym ustawieniu stóp w odciążeniu. Na początku mięśnie długie i krótkie stopy, potem aktywizować całą stopę poprzez ćwiczenia chwytne stóp, głównie zginacze podeszwowe stóp.


TOK SKRÓCONY ZAJĘĆ GIMNASTYKI PROFILAKTYCZNEJ.

I część – wstępna.
1. Ćwiczenia porządkowo – dyscyplinujące
2. Ćwiczenia lub zabawa ożywiająca
3. Ćwiczenia w przyjmowaniu prawidłowej postawy

II część – główna.
1. Ćwiczenia głowy i szyi
2. Ćwiczenia obręczy barkowej, ramion (RP) i klatki piersiowej
3. Ćwiczenia tułowia (T) w płaszczyźnie strzałkowej, czołowej i poprzecznej
4. Ćwiczenia oddechowe
5. Ćwiczenia mięśni brzucha
6. Ćwiczenia mięśni grzbietu o charakterze wyprostnym

III część – końcowa.
1. Ćwiczenia oddechowe
2. Ćwiczenia uspokajające
3. Ćwiczenia w przybieraniu prawidłowej postawy ciała i przeciw płaskostopiu
4. Ćwiczenia porządkowo – dyscyplinujące

CHARAKTERYSTYKA ROZWOJU RUCHOWEGO DZIECI W WIEKU PRZEDSZKOLNYM

Rozwój ruchowy dziecka jest ściśle związany z jego rozwojem somatycznym (rośnięciem, zmianami proporcji ciała, przyrostem masy mięśniowej, procesem kostnienia szkieletu), fizjologicznym (usprawnianiem mechanizmów krążenia i oddychania, przebiegiem procesów biochemicznych w mięśniach, dojrzewaniem układu nerwowego) i psychicznym (od niego zależą motywy podejmowanych czynności ruchowych oraz stany emocjonalne regulujące czynności ruchowe i poziom sprawności), a także z rozwojem umysłowym warunkującym racjonalność postępowania i społecznym, który każe dziecku uwzględniać racje innych i dostosowywać swoje zachowanie do obowiązujących norm społecznych.
Rozwój sprawności ruchowej przebiega dwutorowo; jako doskonalenie ruchów postawno-lokomocyjnych (chodu, biegu, skoków, wspinania się itp.- motoryka duża) i jako rozwój ruchów manipulacyjnych (polegających na zdolności posługiwania się przedmiotami i narzędziami- motoryka mała).
Tempo rozwoju motorycznego dziecka nie jest równomierne a także nie przebiega jednakowo u różnych dzieci. Wpływają na to cechy wrodzone (głównie tzw. uzdolnienia ruchowe), ale istotne są też czynniki środowiskowe (tryb życia, ćwiczenie, trening).
Rozwój fizyczny i motoryczny dzieci przebiega nierównomiernie, skokowo, w cyklach dwuletnich. W okresie przedszkolnym można wyodrębnić dwie grupy wiekowe, między którymi następuje owo przyspieszenie. Są to trzy- i czterolatki oraz pięcio- i sześciolatki.
Dzieci trzyletnie potrafią chodzić, biegać, wspinać się i pełzać. Obserwujemy u nich
jednak brak koordynacji, krótkotrwałą koncentrację uwagi, powolne i niezręczne działania, wykonywanie niepotrzebnych ruchów dodatkowych oraz niemożność połączenia w całość dwóch różnych form ruchu, na przykład biegu i skoku, rzutu i chwytu.
U dzieci czteroletnich obserwujemy postęp w rozwoju cech motorycznych i sprawności fizycznej. Wydłuża się możliwość skupienia uwagi, zwiększa potrzeba ruchu i chęć wspólnej zabawy. Poprawia się zdolność wykonywania chwytów, rzutów, podskoków, łatwych ćwiczeń równoważnych. W tej grupie wiekowej występuje między dziećmi duże zróżnicowanie w poziomie rozwoju cech motorycznych.
U dzieci pięcioletnich obserwujemy szybki rozwój cech motorycznych, takich jak siła, szybkość, zwinność, zręczność i wytrzymałość. Równocześnie kształtują się takie cechy psychiczne jak pojętność, pamięć, odwaga, ambicja. Pojawiają się różnice w rozwoju motorycznym ze względu na płeć.
W wieku sześciu lat następuje dalszy postęp rozwoju motorycznego: dzieci stają się silniejsze, zręczniejsze, zwinniejsze, wzrasta wytrzymałość. W ruchach obserwujemy płynność, swobodę i dynamikę. Pojawia się zjawisko przewidywania ruchowego.

POSTAWA CIAŁA DZIECKA W WIEKU PRZEDSZKOLNYM

Postawa ciała dziecka w dużym stopniu decyduje o jego zdrowiu. Dla celów wychowania fizycznego na poziomie przedszkola przyjmuje się, że postawa ciała wyraża się w normalnym, swobodnym i najczęściej powtarzającym się sposobie „trzymania się” w sytuacjach codziennych, podczas stania, chodzenia, siedzenia.
O prawidłowej postawie decyduje ustawienie ruchomych elementów ciała: głowy, kręgosłupa, klatki piersiowej, miednicy i kończyn względem siebie.
Prawidłowa postawa ciała kształtuje się w miarę rozwoju dziecka, przy korzystnym oddziaływaniu środowiska, a zależy od dobrej pracy mięśni szkieletowych i od stopnia ruchomości kręgosłupa. Postawa ciała w dużej mierze zależy od typu budowy ciała. Typy o silnej budowie, z przewagą tkanki mięśniowej, odznaczają się na ogół dobrą postawą, natomiast typy o przewadze tkanki tłuszczowej i słabym układzie mięśniowym są bardziej narażone na powstawanie wad postawy. O względnie stały ukształtowaniu się postawy ciała można mówić wtedy, gdy dziecko skończy 7 lat.
Dziecko 3- i 4-letnie:
• kościec ciała – giętki, elastyczny,
• fizjologiczne krzywizny kręgosłupa – nie są jeszcze ustalone,
• stawy – cechuje duża ruchomość,
• układ mięśniowy – sprzyja wysuwaniu brzucha,
• kolana – mają tendencję do koślawości,
• stopy – pomimo zaznaczonych już łuków sprawiają wrażenie płaskich, ze względu na podściółkę tłuszczową, która jeszcze nie zanikła całkowicie.
Dziecko 5- i 6-letnie:
• lordoza szyjna – widoczna,
• plecy – prawie płaskie,
• lordoza lędźwiowa – jeszcze wyraźna, brzuch wysunięty do przodu,
• stopy – widoczny łuk podłużny podczas stania na obu kończynach dolnych.
Objawy niepokojące:
• boczne odchylenia linii kręgosłupa,
• asymetria ustawienia barków i łopatek,
• znaczne odstawanie łopatek,
• wysunięcie głowy i barków do przodu,
• znaczna szpotawość lub koślawość kolan,
• koślawe ustawienie pięty,
• płaskostopie w wieku 5-7 lat

BŁĘDY I WADY POSTAWY

W wieku przedszkolnym wady postawy nasilają się po 5 roku życia. Ich przyczyny tkwią w niewystarczającej jeszcze odporności organizmu, wątłości budowy czy niedożywienia, inne są skutkiem przebytych chorób, a jeszcze inne wywodzą się z błędów wychowawczych lub nieodpowiednich warunków życia.
Zniekształcenia w układzie ciała są w początkowym stadium mało zaznaczone i takie błędy łatwo jest wyrównać i usunąć wzmacniając ogólnie organizm stosując więcej ruchu i kształtujących ćwiczeń gimnastycznych, oraz przyzwyczajając dziecko do poprawnego trzymania się (kształtowanie wytrzymałości posturalnej). Zaniedbania mogą doprowadzić do zniekształceń kości i stawów, które przerodzą się w trwałe wady postawy.
Do podstawowych błędów i wad postawy ciała należą:
• Plecy okrągłe- to nadmierne uwypuklenie fizjologicznej krzywizny kręgosłupa w odcinku piersiowym (hiperkifoza piersiowa).
Charakterystyczne dla sylwetki dziecka z plecami okrągłymi są:
- wysunięcie głowy do przodu (broda nie rzutuje na mostek)
- wysunięcie do przodu barków
- spłaszczenie i zapadnięcie się klatki piersiowej
- rozsunięcie i odstawanie łopatek
- garbienie się
Mięśnie piersiowe są przykurczone, natomiast rozciągnięte mięśnie grzbietu szczególnie mięsień prostownik grzbietu w odcinku piersiowym.
Skutkiem tych zmian jest ograniczona ruchomość klatki piersiowej utrudniająca swobodne oddychanie, szczyty płuc są źle przewietrzane. Istnieje skłonność do schorzeń dróg oddechowych. Praca serca jest ograniczona, wydolność organizmu mniejsza.
• Plecy wklęsłe- to nadmierne uwypuklenie fizjologicznej krzywizny kręgosłupa w odcinku lędźwiowym (hiperlordoza lędźwiowa)
W sylwetce dziecka z plecami wklęsłymi występuje;
- pogłębiona lordoza lędźwiowa
- zwiększone przodopochylenie miednicy
- wypięty brzuch
- „uwypuklenie’ pośladków
Nadmiernie przykurczone są mięśnie: biodrowo-lędźwiowy, prostownik grzbietu odcinka lędźwiowego, a osłabione mięśnie brzucha (zwłaszcza prosty) i pośladkowe. W okresie przedszkolnym duża lordoza i wypięty brzuch są jednak charakterystyczną cechą sylwetki i aby rozwiać ewentualne wątpliwości dobrze zasięgnąć porady specjalisty.
• Plecy płaskie- to spłaszczenie fizjologicznych krzywizn kręgosłupa.
Zjawisko to jest niekorzystne, ponieważ obniża wytrzymałość i sprężystość kręgosłupa i sprzyja powstawaniu bocznych skrzywień. Wada ta często występuje u dzieci o budowie astenicznej, o słabej, wiotkiej muskulaturze.
W okresie przedszkolnym, kiedy naturalne krzywizny kręgosłupa nie są jeszcze w pełni wykształcone, objaw płaskich pleców może być zjawiskiem normalnym.
• Boczne skrzywienie kręgosłupa- to skrzywienie kręgosłupa charakteryzujące się odchyleniem osi anatomicznej (wyrostki kolczyste) od mechanicznej (pion) w prawą lub lewą stronę.
U dzieci z tą wadą występuje także:
- asymetria ustawienia barków
- asymetria ustawienia łopatek
- asymetria tzw. trójkątów talii (prześwitów między swobodnie zwisającą ręką a obrysem tułowia)
Boczne skrzywienia kręgosłupa mogą być przyczyną bardzo poważnych deformacji sylwetki i zaburzeń zdrowia dziecka, dlatego też dzieci, u których zaobserwowano choć niewielkie odchylenie od osi kręgosłupa powinno być zbadane przez specjalistę i objęte postępowaniem korekcyjnym pod okiem specjalisty.
• Wady statyczne kończyn dolnych- są to różnorodne wypaczenia statyki nóg i stóp, a najczęściej spotykane to:
Kolana koślawe (kolana w X) - wygięcie kończyn w stawie kolanowym do wewnątrz. Koślawość kolan może być spowodowana nadwagą, przebytą krzywicą, niedoborem witaminy D, zmuszaniem dziecka do wczesnego wstawania i chodzenia oraz częste przyjmowanie siadu klęcznego z podudziami i stopami na zewnątrz.
Kolana szpotawe (kolana w O) – udo z podudziem tworzy łuk zwrócony wypukłością na zewnątrz. Kończyny dolne przyjmują ułożenie w kształcie litery O. W początkowym okresie rozwojowym szpotawość kolan jest fizjologiczne, zanika w drugim roku życia dziecka i przechodzi w fizjologiczną koślawość utrzymującą się do 6-8 roku życia.
Płaskostopie- to wada, w której wysklepiające stopę łuki ulegają obniżeniu. Jest to spowodowane wiotkością mięśni i więzadeł stopy.
Często pod wpływem szybkiego przyrostu masy ciała, przy osłabionych mięśniach, np. po chorobie, przy koślawym stawianiu stóp czy deformacjach kręgosłupa, stopa opiera się o podłoże łukiem przyśrodkowym, kostka wewnętrzna uwypukla się, palce zaś odchylają się na zewnątrz. Długotrwałe oddziaływanie tego rodzaju może doprowadzić do płaskostopia. Stopy płaskie wykazują szybsze objawy zmęczenia, może występować bolesność stóp i łydek.

ZAPOBIEGANIE WADOM POSTAWY

W zakresie dbałości o postawę ciała dziecka przedszkole powinno prowadzić działania profilaktyczne polegające na zapobieganiu błędom postawy przez:
1. Dostosowanie wysokości mebli do wzrostu dziecka – wysokość krzesełka powinna pozwalać na oparcie całych stóp na podłodze, a wysokość stołu na oparcie na blacie całych przedramion, bez unoszenia barków.
2. Konsekwentne pilnowanie i upominanie dzieci, by trzymały się prosto, nie przybierały przekrzywionej pozycji, np. siedzenie na jednym pośladku z podkurczoną nogą, siedzenie „w kucki”, trzymanie jednej ręki opartej na stole, a drugiej opuszczonej, leżenie na jednym boku- zamiast na plecach (podczas leżakowania)
3. Niedopuszczanie do przyjmowania przez dzieci w czasie ich dowolnych zabaw na podłodze pozycji przyczyniającej się do wykręcania stawów kolanowych, a polegającej na siadzie klęcznym z rozwartymi na zewnątrz podudziami i stopami.
4. Unikanie zbyt długiego wysiadywania na krzesełkach ( taka pozycja statyczna szybko męczy), zbyt długiego stania, monotonnych i długich spacerów, zbędnych zbiórek i ustawień.
5. Unikanie daleko posuniętego przystosowywania w posługiwaniu się stale tą samą kończyną w czasie taki czynności jak: rzucanie, popychanie, noszenie, kopanie (piłki), odpychanie się (np. ta samą nogą przy jeździe na hulajnodze, deskorolce).
6. Stosowanie różnorodnych zabaw i ćwiczeń w ciągu codziennych zajęć, szczególnie ćwiczeń kształtujących.

Zapobieganie wadom postawy u dzieci lub korygowanie pierwszych niekorzystnych jej symptomów nie może obyć się bez współpracy rodziców, poprzez stworzenie dziecku odpowiednich warunków do nauki i zabawy w domu poprzez przystosowanie otoczenia do wypoczynku dziennego i nocnego.
Dziecko w wieku przedszkolnym wymaga również odpowiedniej motywacji do ćwiczeń, w czym bardzo pomocni są świadomi rodzice.
Nie wszyscy rodzice zdają sobie sprawę z wielkiego zapotrzebowania dzieci na ruch (niezbędne jest ok. trzech godzin dziennie). Potrzebne jest, więc przybliżenie rodzicom reguł wychowania zdrowotnego i fizycznego oraz uświadomienie potrzeby ruchu i niezbędnego czasu, który trzeba przeznaczyć na to w ciągu dnia.
Zadania dla rodziców :
• Uczestnictwo w zajęciach instruktażowych.
• Wcielanie w życie programu profilaktycznego poprzez stosowanie ćwiczeń i zabaw z dzieckiem w domu.
• Uczulanie dziecka na stosowanie prawidłowych nawyków ruchowych w codziennych zajęciach.
• Udział w zajęciach otwartych.
• Kierowanie dzieci z wykrytymi wadami postawy na zajęcia z gimnastyki korekcyjnej.

METODY PROWADZENIA ZAJĘĆ RUCHOWYCH W PRZEDSZKOLU

Wiek przedszkolny charakteryzuje się na ogół dużą plastycznością aparatu ruchowego i słabymi zdolnościami koordynacji ruchów. W wieku tym dziecko zdolne jest do dość intensywnego, ale krótkotrwałego ruchu. Natomiast w sferze psychicznej, w omawianym okresie dziecko charakteryzuje się żywą wyobraźnią, skłonnością do naśladownictwa jak również brakiem zdolności do dłuższego skupienia uwagi. Metody pracy z dziećmi na zajęciach ruchowych winny sprzyjać rozwojowi dziecka w sferze poznawczej, motorycznej i emocjonalnej, winny nawiązywać do jego możliwości i potrzeb. Kryterium ułatwiającym dobór właściwych metod pracy winna być wiedza nauczyciela o prawidłowościach rozwojowych oraz o odchyleniach w rozwoju motorycznym emocjonalnym i psychicznym dzieci w wieku od 3 do 7 lat. W pracy z dziećmi w przedszkolu należy stosować różne metody dla pełnej realizacji programu, takie jak: metody odtwórcze i twórcze.

1. METODY ODTWÓRCZE
Metody te polegają na posługiwaniu się pokazem zademonstrowanych przez nauczyciela lub wybranego ucznia bądź na odwoływaniu się do pamięci ćwiczącego, który wcześniej obserwował różne czynności ludzi, zwierząt, przedmiotów martwych (np. zabawek). Dziecko musi przetransportować słowa na obraz ruchu powstający w jego wyobraźni, wysłać do efektów polecenie wykonania odpowiedniego ruchu, a następnie zweryfikować, czy wykonywany ruch odpowiada wymaganiom nauczyciela. Do metod odtwórczych należą:
1) Metoda zabawowo – naśladowcza.
W zajęciach ruchowych prowadzonych tą metodą dziecko uczy się ilustrowania ruchem jakiejś treści. Uwaga dziecka skupia się najczęściej na zjawiskach i przedmiotach będących w ruchu. Ruchy wykonywane przez dziecko nie muszą być dokładnym odtworzeniem zaobserwowanych czynności i zjawisk. Trzeba dać dzieciom dużo swobody, nie hamować ich inicjatywy i fantazji.
2) Metoda bezpośredniej celowości ruchu (zadaniowa).
Metoda ta polega na wyrozumowanym zestawieniu odpowiednio dobranej pozycji wyjściowej z przemyślanym przebiegiem ruchu wykonanym z przyborem lub bez niego. Repertuar zadań obejmuje ruch proste, łatwe zrozumiałe, nie wymagające długich wyjaśnień. Są to ruchy przemyślane i wymuszają na wykonawcy projektowy przebieg ruchu i efekt zadania.
3) Metoda ścisła.
Metoda ta polega na ruchu odwzorowanym z pokazu lub wykonanym na podstawie słownego ujęcia ruchu. Ćwiczenia są wykonywane jednocześnie przez wszystkich ćwiczących na komendę lub w podanym rytmie. Stosując metodę ścisłą nie ma właściwej atmosfery radości i swobody ruchowego wyżycia się na zajęciach lecz ma ona ważne miejsce w kształtowaniu prawidłowej postawy podczas ćwiczeń kształtujących.

2. CHARAKTERYSTYKA METOD TWÓRCZYCH
Spośród tej grupy metod zachęca się do wprowadzenia opowieści ruchowej, gimnastyki twórczej R. Labana, K. Orfa, gimnastyki rytmicznej A. i M. Kniessów oraz ruchu rozwijającego W. Sherborn. W metodach twórczych odchodzi się od komend, stereotypowych kolumn ćwiczebnych a wprowadza się przyjemny nastrój sprzyjający twórczości, często stosuje się muzykę, przybory, przyrządy, pracę z partnerem i w grupie oraz różne formy aktywizacji ruchowej (pantomima, improwizacje ruchowe, inscenizacja, groteska, sceny dramatyczne, ćwiczenia muzyczno ruchowe, itp.). Nauczyciel wymagający od swych wychowanków kreatywności, sam musi się wykazać tą cechą, tworząc coraz to nowe pomysły zadań ruchowych stosownych do właściwości wieku, warunków pracy i temperamentu swych podopiecznych oraz wykorzystując regionalne formy kultury muzyczno – ruchowej, zabaw, zwyczajów i obyczajów.

1) Metoda opowieści ruchowej
Metoda opowieści ruchowej polega na tym, że nauczyciel, poprzez odpowiedni dobór tematu wymyślonego przez siebie opowiadania, działa na wyobraźnię dziecka skłaniając je do odtwarzania ruchem treści opowiadania. Opowieść powinna być tak sformułowana, aby jej obraz ruchowy odpowiadał zasadzie wszechstronności, tj. aby angażując wyobraźnię dziecka usprawniał wszystkie główne grupy mięśniowe oraz narządy wewnętrzne (głównie układy krążenia i oddychania).Powinien tu występować ruch o różnym charakterze np. bieg, skoki, rzuty, czworakowanie, pełzanie, ciągnięcie, pchanie noszenie itp. Metoda opowieści ruchowej sprzyja rozwojowi fantazji, która w życiu dziecka, odgrywa dominującą rolę; fantazja bowiem może pobudzać i utrzymać dziecko w ruchu, wywołać przeróżne obrazy. Metoda ta wymaga jednak od nauczyciela dobrego, starannego przygotowania i zrozumienia, że stosowane opowiadanie w czasie trwania zajęć jest tylko środkiem do odtworzenia przez dzieci poprawnego ruchu. Układ opowiadania zatem musi opierać się na zasadach wszechstronności ruchu, stopniowania wysiłku i zmienności pracy mięśniowej. Metoda ta najbardziej nadaje się do prowadzenia zajęć z młodszymi grupami dzieci.

2) Gimnastyka twórcza Rudolfa Labana.
Twórcą tej metody jest R. Laban, a w Polsce spopularyzował ją W. Gniewkowski. Gimnastyka twórcza jest protestem przeciwko tradycyjnej gimnastyce uprawianej „na komendę”, w stereotypowej kolumnie ćwiczebnej. Metoda ta nazwana jest także metodą improwizacji ruchowej, daje nauczycielowi dużą swobodę wyboru zadań ruchowych. W metodzie uwzględnia się łączenie ruchu z muzyką i rytmem i dlatego często przy jej realizacji zadań wykorzystuje się instrumenty perkusyjne. Każdy ćwiczący wykonuje zadanie ruchowe na swój sposób i wobec tego pokaz wykonania jest zbędny. Należy tylko ćwiczącym wyjaśnić, co mają robić, natomiast sposób wykonania zależy od ich inwencji twórczej, pomysłowości fantazji oraz doświadczeń ruchowych. Metoda oparta jest na 16 tematach generalnych, jednak W. Gniewkowski proponuje stosować na zajęciach ruchowych tematy I – V.
I Temat: Wyczucie własnego ciała.
Przy realizacji tego tematu dzieci poznają w toku działania możliwości własnego ciała w zakresie obszerności ruchów jako instrumentu zdolnego do wykonywania ruchów we wszystkich stawach, ruchów precyzyjnych oraz ruchów obszernych. Dziecko manipuluje, bawi się własnymi rękami, nogami, palcami, wykonuje ruchy zlokalizowane w określonej części ciała w różnych pozycjach wyjściowych.
II Temat: Wyczucie przestrzeni.
Podstawowymi ćwiczeniami są tu ruchy ograniczone, skrępowane oraz szerokie i fantazyjne, ruchy penetrujące przestrzeń poprzez bieg, podskoki, skoki, obroty, itp. Ruch może odbywać się na poziomie niskim, średnim i wysokim.
III Temat: Wyczucie ciężaru ciała (siły).
Ruchy nawiązujące do tego tematu mają charakter wyrazisty, przejawiają się w mocnych chwytach, podnoszeniu, zginaniu. Ruchom silnym przeciwstawiamy ruchy lekkie, delikatne, np.:
- ruchy mocne, atletyczne, ciężkie, przygniatające swą siłą;
- ruchy żywe, wesołe, dynamiczne, energiczne;
- ruchy spokojne, delikatne, łagodne, kojące.
Realizując ten temat można wykonać bezpośrednio po sobie ruchy kontrastowe, w których napięcie przeplata się z rozluźnieniem, siła ze słabością, improwizacja ruchowa z muzyką, która nagle zmienia swój charakter.
IV Temat: Rozwijanie wyczucia płynności ruchów.
Ćwiczenia polegają na ruchach lokomocyjnych wykonywanych po bardzo różnych liniach. Mogą one być wykonywane w rytmie klaskania, uderzania w instrument perkusyjny lub z towarzyszeniem muzyki, nawet śpiewu. Dla urozmaicenia można robić przerwy w muzyce, co jest sygnałem do zatrzymania się i przyjęcia przez ćwiczących ciekawej postawy.
V Temat: Współdziałanie z partnerem lub z grupą.
Występujące w tym ćwiczeniu akcje ruchowe z partnerem lub w grupie wymagają podzielności uwagi, pilnego obserwowania partnera i jego naśladowanie. W pewnym sensie ograniczają swobodę własnego działania. Zadania ruchowe tej grupy kształtują szybki refleks oraz przez zespołowe działanie są ważnym aspektem wychowawczym w kształtowaniu uczuć społecznych, rozwijają cechy wychowania społecznego.

3) Metoda twórcza Karola Orffa.
Karol Orff wyszedł z założenia, iż kulturę fizyczną dziecka należy rozwijać w ścisłej korelacji z kulturą rytmiczno – muzyczną oraz z kulturą słowa. Dlatego nawiązuje on do tradycyjnych, znikających we współczesnych czasach form zabaw, ćwiczeń tańców, muzyki, porzekadeł, legend, baśni, poezji, itp.
Te właśnie ginące formy ruchowo – muzyczno – słowne zainteresowań dzieci znalazły się u podstaw nowej metody, której głównym celem i zadaniem jest wyzwolenie u dzieci tendencji do samoekspresji i rozwijania inwencji twórczej.
Zwłaszcza powiązanie muzyki z ruchem stanowi bardzo charakterystyczny rys metody. Szeroko rozbudowany repertuar ćwiczeń i zabaw daje możliwość rozwijania inwencji zarówno dzieciom wysoko uzdolnionym, jak i zaniedbywanym, które mają okazję wyrównać swe braki. Zarówno muzyka jak i ruch oraz żywe słowo przenikają się wzajemnie, przy czym w konkretnych ćwiczeniach dominuje zwykle jeden z wymienionych elementów, gdy inne spełniają rolę towarzyszącą lub podrzędną. Karol Orff proponował następujące formy ruchu:
- gimnastyka oparta na ruchu naturalnym, bez komenderowania;
- ćwiczenia „sensoryczne” z zamkniętymi oczami, wyostrzające zmysły i rozwijające wyobraźnię, zabawy rozwijające szybki refleks;
- ćwiczenia muzyczno ruchowe z wykorzystaniem instrumentów perkusyjnych, a także muzyki z taśm;
- ćwiczenia z tematów I – V R. Labana;
- tańce regionalne, towarzyskie, inscenizacja pieśni, bajek, poezji;
- pantomima o szerokiej tematyce i środkach wyrazu z użyciem przyborów lub bez przyborów;
- żywe słowo: układanki, wyliczanki, zagadki, wierszyki, echo, naśladowanie odgłosów zwierząt – wszystko to połączone z gestami, ruchem.

4) Gimnastyka rytmiczna A. i M. Kniessów.
Gimnastyka Kniessów bazuje na ruchu naturalnym, zrytmizowanym, ekspresyjnym. Zasadniczymi jej elementami są: ruch, muzyka, rytm, przybory. Przybory są w większości oryginalne: podwójny bijak, szarfa grzechotka, dzwoneczki, łuski orzechów kokosowych, itp. W tej metodzie nauczyciel może bardziej wyeksponować ruch twórczy, zadania otwarte, improwizację ruchową, współpracę z partnerem i z grupą.

5)Ruchu rozwijającego Weroniki Sherborne.
Metoda tejże autorki, prezentuje ruch rozwijający jako metodę, szczególnie przydatną w pracy z dziećmi nadpobudliwymi, agresywnymi, lękliwymi oraz w przypadkach głębszych zaburzeń rozwojowych. Ideą metody jest posługiwanie się ruchem rozwijającym świadomość własnego ciała, świadomość przestrzeni i działania w niej, a także umiejętność i potrzebę dzielenia jej z innymi ludźmi, prowadzącą do nawiązywania z nimi bliskiego kontaktu. Warunkiem prowadzenia terapii jest zabawowa, radosna atmosfera, możliwość osiągania sukcesu w każdym ćwiczeniu i wspólna satysfakcja z pokonywania trudności.

Literatura:

1. Grzęska A.: Zajęcia ruchowe w przedszkolu. PZWS, Warszawa 1968
2. Kotecka-Noceń M., Płukarz H.: Stopy płaskie u dzieci. Gimnastyka lecznicza. PZWL, Warszawa 1980
3. Owczarek S.: Gimnastyka przedszkolaka. WSiP, Warszawa 2001
4. Owczarek S., Bondarowicz M.: Zabawy i gry ruchowe w gimnastyce korekcyjnej. WSiP, Warszawa 1998
5. Wlaźnik K.: Wychowanie fizyczne w przedszkolu. Przewodnik metodyczny dla nauczyciela. Wydawnictwo JUKA, Łódź 1996