Jak pomóc dziecku dyslektycznemu? Programy korekcyjno-kompensacyjne (warunki adekwatnej pomocy, ewaluacja)

Dysleksja to niepełnosprawność, objawiająca się trudnościami w nauce czytania i pisania, przy zastosowaniu przez nauczającego zwykłych metod nauczania oraz przy co najmniej przeciętnej inteligencji ucznia i sprzyjających warunkach socjalno-kulturalnych. Wczesne rozpoznanie i praca reedukacyjna przynoszą dobre efekty, zdarza się ze po 1 – 2 miesiącach intensywnej pracy uczeń dyslektyczny zaczyna dostawać dobre i bardzo dobre oceny. Lepsze oceny poprawiają samopoczucie ucznia i mają korzystny wpływ na osiągnięcia na osiągnięcia z innych przedmiotów oraz lepszy stosunek do obowiązków szkolnych. Jednym z głównych problemów uczniów dyslektycznych jest ich niska samoocena. Towarzyszą jej często: poczucie lęku, nieporadność, zniechęcenie, niezadowolenie z siebie, depresja, brak samoakceptacji, niska motywacja do działania.
Zasadniczym celem pracy z dziećmi dyslektycznymi jest umożliwienie im opanowania podstawowych umiejętności czytania i pisania i kontynuowania nauki w szkole. Praca ta jednak musi zapewnić nie tylko zdobywanie tych umiejętności ale również wyrównywanie braków dziecka. Terapia pedagogiczna powinna wyzwalać w uczniach z dysleksją pozytywne uczucia. Nie należy więc porównywać dzieci miedzy sobą dla zdopingowania ich do lepszej pracy. Dzieci te zbyt często przezywają przykrości, które zakłócają ich rozwój emocjonalno – społeczny. Praca terapeutyczna z dziećmi z dysleksją musi mieć więc zupełnie inny charakter niż douczanie, korepetycje czy dodatkowe zajęcia lekcyjne. Musi angażować możliwie najwięcej zmysłów i narządów, a także emocje i uczucia pisze W. Brejnak. Zgodnie z postępowaniami praktyków w pracy korekcyjno – kompensacyjnej szczególnie istotne jest jednoznaczne realizowanie trzech rodzajów oddziaływań terapeutycznych tj. usprawnienie zaburzonych funkcji istotnych do opanowania umiejętności czytania i pisania, doskonalenie tych technik oraz oddziaływanie ogólnie uspokajające i aktywizujące dziecko do nauki.
W postępowaniu z dyslektykami bardzo ważna jest rola nauczyciela, który potrafi dostrzec możliwości intelektualne takiego ucznia oraz docenić jego dokonania. W pracy z takim uczniem należy szczególny nacisk położyć na nabywanie umiejętności zapisywania lub zaznaczania graficznego swoich myśli. Najważniejsze są odpowiedzi ustne, gdy nauczyciel stosuje dodatkowe pytania – podpowiedzi i zmusza ucznia do przedstawienia swojego toku rozumowania. Nauczyciel w postępowaniu z uczniem dyslektycznym musi być bardzo ostrożny i wykazywać się dużą empatią i zrozumieniem. Bardzo ważne jest budowanie w nim poczucia własnej wartości i zaufania do siebie, zwłaszcza gdy mamy do czynienia z uczniem o trwałym urazie do pisania i do matematyki ze względu na to, że wcześniej mógł być źle traktowany i oceniany poprzez częste i publiczne wytykanie błędów.
Okazuje się, że dyslektycy mają wrodzoną zdolność do łączenia rzeczy, rozumienia mechanizmów, elektroniki, instalacji, sztuk wizualnych i innych pokrewnych dziedzin. B. Demczuk pisze: dzieci ujawniające trudności z czytaniem często mają dobrze rozwinięty zmysł techniczny, bywają też bardzo ruchliwe; obie te sprawności można wykorzystać. Zawsze można ukierunkować ich predyspozycje na pozytywne tory i zanim nie zdewastują szkoły, mogą mieć bardziej rozszerzony program z zakresu zajęć technicznych lub ruchowych. Wszystko to sprowadza się do indywidualizacji programów nauczania, co w aktualnej sytuacji jest mile widziane. W każdej klasie należy spodziewać się kilku uczniów dyslektycznych oraz tego, że każdy z nich we właściwy dla siebie sposób będzie próbował sobie radzić. Ucznia dyslektycznego należy traktować jak chorego, leniwego czy niezdolnego. Nie należy go karać w nadziei, że zmobilizuje się do pracy, ani stosować rywalizacji i stawiać mu za wzór zdolniejsze osoby, którym nie jest w stanie dorównać. Nie należy też publicznie, w obecności całej klasy omawiać błędów, ale czynić to dyskretnie i traktować jako konsultacje. Należy starać się zrozumieć jego potrzeby, możliwości, ograniczenia, aby zapobiec pogłębianiu się jego trudności szkolnych i występowaniu zaburzeń nerwicowych. W przypadku jeszcze niezdiagnozowanej dysleksji należy czynić w czasie lekcji obserwacje i ewentualnie poprosić o konsultacje ze specjalistą. Należy pamiętać, że dyslektyk nie popełnia błędów – on je robi i robić będzie, a ponadto nie ma w tym jego winy. Największe znaczenie dla końcowej oceny z wielu przedmiotów mają wypowiedzi ustne dziecka dyslektycznego, których powinno być znacznie więcej niż w przypadku innych dzieci. Sprawdziany pisemne należy dzielić na mniejsze części i podawać uczniowi etapami. Zbyt duże nagromadzenie informacji przeraża go i w konsekwencji nie podejmuje on żadnych działań, oddając nauczycielowi nierozwiązane zadania. Zarówno podczas edukacji, jak i w procesie utrwalania wiadomości, należy angażować wielozmysłowe doświadczenia dziecka, to znaczy stosować środki audiowizualne, powtarzanie tekstu na głos, notowanie, dotyk modeli, eksponatów, ćwiczenia ruchowo – wzrokowo – słuchowe związane z treścią lekcji, reguły ułatwiające zapamiętywanie. W pracy z dyslektykiem należy stosować wiele ćwiczeń doskonalących technikę pisania, często sprawdzać zeszyty pod względem zapisu w celu wyeliminowania błędów, zaproponować dziecku prowadzenia słownika trudnych wyrazów, stosować atrakcyjne pomoce dydaktyczne zachęcające ucznia do aktywności, dostosować wymagania do jego możliwości.
Znawcy zagadnień związanych z prowadzeniem uczniów dyslektycznych podkreślają wagę rozpoznania ich indywidualnego stylu uczenia się i pewnej szczególnej wyrozumiałości i cierpliwości. Realizując postulat indywidualizacji nauczania nauczyciel może zapewnić dyslektycznemu dziecku indywidualny program wymagań oraz dodatkowe ćwiczenia korekcyjno – kompensacyjne, wykonywane w szkole: podczas lekcji i w domu: pod opieką rodziców, z którymi pozostaje w ścisłej współpracy. Wciąż brakuje gotowych ćwiczeń, jakie można zalecić dzieciom do wykonania w domu. Tymczasem według opinii specjalistów uczniowie zagrożeni ryzykiem dysleksji, dysgrafii, dysortografii, powinni systematycznie prowadzić „zeszyty pracy samokształceniowej”. Takie ćwiczenia, dzięki swej różnorodności usprawniają percepcję słuchowo – wzrokową, umożliwiają samodzielne doskonalenie techniki czytania i pisania, przyczyniają się do zapamiętania poprawnej pisowni wybranych wyrazów. Do takich ćwiczeń można zaliczyć: tworzenie ciągów sylabowych (tworzenie wyrazu zaczynający się sylaba na jaką kończy się poprzedni), dzielenie wyrazów na sylaby, czytanie wyrazów jednosylabowych wspak, przepisywanie fragmentów tekstu, przerysowywanie kształtów, wyszukiwanie w słowniku wyrazów i przepisywanie ich, dopisywanie sylab do części wyrazów itp.
Zdaniem I. Czajkowskiej terapia pedagogiczna to oddziaływanie za pomocą środków pedagogicznych na przyczyny i przejawy trudności dzieci w uczeniu się mające głównie na celu eliminowanie niepowodzeń szkolnych oraz negatywnych konsekwencji. M. Bogdanowicz wyodrębniła pięć podstawowych poziomów pracy z dziećmi ze specyficznymi trudnościami w uczeniu się. Należą do nich: poziom pierwszy – pomoc rodziców udzielana pod kierunkiem nauczyciela. Dzieciom o stosunkowo niewielkich trudnościach w nauce wystarcza pomoc nauczyciela szkolnego, który proponuje dodatkowe ćwiczenia w szkole i w domu. Poziom drugi – udział w zajęciach korekcyjno – kompensacyjnych organizowanych na terenie placówek oświatowo – wychowawczych. Zajęcia prowadzone są przez wykwalifikowanego nauczyciela terapeutę. Poziom trzeci – terapia indywidualna dla uczniów z głęboką postacią dysleksji prowadzona w poradniach specjalistycznych. Poziom czwarty – klasy terapeutyczne i integracyjne realizujące obok obowiązującego programu nauczania, programy terapeutyczne. Poziom piąty – stacjonarne oddziały terapeutyczne dla dzieci wymagających intensywnej i długotrwałej terapii.
M. Jurewicz opisuje Rozporządzenie Ministerstwa Edukacji Narodowej i Sportu dotyczące pomocy psychologiczno – pedagogicznej w publicznych placówkach oświatowych która ma polegać na: diagnozowaniu środowiska ucznia, rozpoznawaniu potencjalnych możliwości oraz indywidualnych potrzeb ucznia i umożliwianiu ich zaspokojenia, rozpoznawaniu przyczyn trudności w nauce i niepowodzeń szkolnych, organizowaniu różnych form pomocy, prowadzeniu edukacji prozdrowotnych. Wspieraniu nauczycieli w organizowaniu wewnętrznego systemu doradztwa, organizowaniu działań wyrównujących szanse edukacyjne, wspieraniu w rozwiązywaniu problemów wychowawczych, umożliwianiu rozwoju umiejętności wychowawczych rodziców i nauczycieli. Celem pomocy psychologiczno – pedagogicznej udzielanej uczniom na terenie szkoły jest wspomaganie rozwoju psychomotorycznego i efektywności uczenia się przez korygowanie odchyleń od normy, wyrównywanie i korygowanie braków w opanowaniu programu nauczania oraz eliminowanie przyczyn i przejawów zaburzeń rozwoju psychomotorycznego i zaburzeń zachowania.
Należy więc pamiętać aby dziecka dyslektycznego nie traktować jak dziecka chorego, nie należy również dziecka karać w nadziei, że go to zmobilizuje. Dziecko z tego nie wyrośnie, należy rozumieć potrzeby dziecka jego możliwości i ograniczenia. Aby jak najwcześniej pomóc dziecku powinniśmy uważnie obserwować – co najskuteczniej mu pomaga, korzystać z pomocy nauczyciela – terapeuty oraz być w stałym kontakcie z pedagogiem i nauczycielem szkolnym. Należy również dziecko często chwalić nie tyle za efekty pracy, ile za włożony w nią wysiłek to na pewno pomoże w terapii.

BIBLIOGRAFIA:

- W. Brejnak, Dysleksja, PZWL, Warszawa 2003
- D. Dawid, Rozwijanie kreatywności uczniów dyslektycznych na lekcjach języka polskiego w klasach szkoły podstawowej, Impuls, Kraków 2004
- R.D. Davis, Dar dysleksji, Zysk i S-ka, Poznań 2001
- B. Demczuk, Metody treningowe dla dyslektyków [w:] Edukacja i dialog, nr 1, 2004
- T. Gąsowska, Z. Pietrzak – Stępkowska, Praca wyrównawcza z dziećmi mającymi trudności w czytaniu i pisaniu, WSiP, Warszawa 1994
- E. Łapińska, M. Opalińska, Jak pracować z dzieckiem dyslektycznym? [w:] Nauczanie Początkowe, nr 3, 2003/2004
- E. Pacut, Kilka uwag o postępowaniu z dyslektykami [w:] Życie szkoły, nr 1, 2002
- I. Czajkowska, K. Herda, Zajęcia korekcyjno – kompensacyjne w szkole, WSiP, Warszawa 1989
- M. Bogdanowicz, Dyslektycy pod szczególną opieką [w:] Psychologia w szkole, nr 1, 2006
- M. Bogdanowicz, Terapia dysleksji rozwojowej [w:] Scholasticus, nr 3, 1993
- M. Bogdanowicz, O dysleksji, Linea, Lubin 1994
- M. Jurewicz, Formy pomocy dzieciom ze specyficznymi trudnościami w uczeniu się [w:] Nowa Szkoła, nr 5, 2008
- M. Poświatowska, Zasady pomocy i oceniania ucznia dyslektycznego [w:] Nowa Edukacja Zawodowa, nr 2, 2003
- U. Oszwa, Metody pracy z dysleksją [w:] Remedium, nr 11, 2001