Osobowość i zadania nauczyciela

Wychowanie i nauczanie stanowi jeden z fundamentalnych czynników rozwojowych każdego społeczeństwa. Spełnia ono swe zadanie należycie wówczas, gdy przygotowuje młode pokolenia do uczestnictwa w życiu i kulturze społeczeństwa, gdy przyczynia się do wytwarzania więzi pożądanych ze społecznego punktu widzenia.
Wiele warunków składa się na dobre wychowanie i odpowiednie nauczanie, lecz jeden wśród nich jest najważniejszy. Tym warunkiem jest dobrze przygotowany nauczyciel.
Maria Montessori uważała, że nauczyciel powinien oprócz przygotowania merytorycznego i metodycznego wyrażać gotowość do naukowego doskonalenia się.
Nauczyciela powinien cechować spokój, miłość, cierpliwość i szacunek do dziecka. Ma być wzorem i modelem zarówno pod względem zalet osobistych jak również i fachowości.
Powinien przede wszystkim umacniać swoją wewnętrzną postawę moralną, swój charakter. „Musi wejść w głąb siebie w procesie autoobserwacji po to, by odkryć ograniczenia i słabości, które mogłyby mu przeszkadzać w relacjach z dzieckiem”.
Aby relacje między nauczycielem a uczniem były prawidłowe, nauczyciel musi wyzbyć się dumy, pychy, złości, górowania nad dzieckiem, przejawów niezadowolenia. Nauczyciel powinien dokonać w sobie przemiany wewnętrznej.
Wewnętrzna przemiana wiąże się bezpośrednio z wnikliwym poznawaniem dziecka poprzez obserwację. Taka obserwacja dziecka jest podstawowym obowiązkiem nauczyciela. Dzięki obserwacji nauczyciel może dostrzec możliwości rozwojowe dziecka w różnych dziedzinach.
Taka pogłębiona obserwacja wewnętrznego życia wychowanka, jest pełna szacunku, pokory i miłości, prowadzi do zrozumienia duszy dziecka, co jest podstawą udzielenia pomocy.
Nauczyciel powinien najpierw rozpoznać i nazwać swoje wady i złe skłonności, aby je skutecznie pokonywać i wyzwalać się od nich.
Według Montessori nauczyciel, który określiwszy w sobie złe skłonności, wyzbył ich się poprzez samoopanowanie i samowychowanie, zakłada na siebie „ szatę pokory ”. Dochodzi do tego „ cierpliwość” , „ mądra rezerwa”, oraz panowanie nad sobą, spokój, skromność, odpowiedzialność za rozwój dziecka wyrastająca z „ wewnętrznej postawy moralnej pedagoga”.
Zdaniem Montessori nauczyciel powinien być „ pomocnikiem dziecka” w jego uczeniu się. Nauczyciel przestaje pełnić funkcje wykładowcy a przyjmuje rolę pomocnika i obserwatora. Zadaniem nauczyciela jest stworzenie otoczenia o charakterze bodźcującym, kształtowanie przygotowanego otoczenia, uważne obserwowanie rozwoju dziecka, służenie fachową pomocą. Poprzez umiejętne oddziaływania można zwiększyć możliwości rozwojowe jednostki, jeśli tylko są one prawidłowo ukierunkowane.
Nauczyciel „ jeśli chce dawać wsparcie, musi iść za dzieckiem, swoje własne poczynania, postępowanie uzależnić od dziecka, nie odwrotnie”.
Przesłaniem Montessori jest hasło:
„ Pomóż mi samemu to zrobić”.
Jest to apel ucznia skierowany do nauczyciela. Sformułowanie tego hasła, dokonane przez samą Marię Montessori, należy uznać za kwintesencję jej przemyśleń pedagogicznych.
Wyraża ono dążenia dziecka do samodzielnego i nieskrępowanego rozwoju, w warunkach właściwej pomocy nauczyciela, która musi opierać się na jego głębokiej i rzetelnej wiedzy o danym zjawisku. Jednak forma tej pomocy musi inspirować ucznia do pracy samodzielnej. Rolą nauczyciela nie jest asystowanie w tej pracy i pełnienie zadań przewodnika ucznia. Nauczyciel winien być jedynie dyskretnym obserwatorem jego pracy. Zadaniem nauczyciela jest zapewnienie dziecku optymalnych warunków rozwoju.
Nauczyciel powinien stać się dla dziecka „ łącznikiem, tłumaczem
i interpretatorem skomplikowanego świata kultury”.
Wychowawca ma być dla dziecka inicjatorem w rozwoju jego świata uczuciowego, moralnego.
W relacjach nauczyciela z dzieckiem bardzo ważna jest postawa miłości.
Miłość do dziecka powinna być szczera, głęboka, autentyczna i mądra.
Według Montessori: „ Człowiek, który nie kocha – widzi tylko błędy u innych. A przecież tylko ten, kto kocha, jest prawdziwym, widzącym obserwatorem i tylko on może dostrzec w dziecku to, czego ono samo nie jest w stanie zobaczyć i zrozumieć. Tylko wtedy dziecko może przed wychowawcą odkryć swą prawdziwą naturę ”.

Maria Montessori określiła zadania nauczyciela w 12 następujących punktach:

1. Nauczyciel ma obowiązek materialnego porządku: precyzyjnie pielęgnować otoczenie tak, że jest ono zawsze czyste i uporządkowane, usuwać zniszczenia wynikające z używania materiałów.

2. Musi nauczyć dzieci korzystania z przedmiotów, dokładnie pokazać,
jak przebiega ćwiczenie codziennych praktycznych umiejętności życiowych
ma to zrobić serdecznie i starannie, tak aby dziecko mogło wybrać dowolny
przedmiot z otoczenia i umiało zrobić z niego użytek.

3. Nauczyciel jest „ aktywny”, kiedy zaznajamia dziecko z otoczeniem.
Ma być pasywny, kiedy relacja ta się już nawiązała.

4. Musi obserwować dzieci i zważać, by ich siły nie rozpraszały się
nadaremnie, gdy któreś nie może znaleźć potrzebnego przedmiotu albo
potrzebuje pomocy.

5. Musi spieszyć z pomocą tam, dokąd go dziecko wzywa.

6. Musi słuchać i odpowiadać, kiedy go o to prosi.

7. Musi okazać szacunek dziecku wykonującemu pracę i nie przerywać mu.

8. Musi okazać szacunek dziecku, które popełnia błędy i nie poprawiać go.

9. Musi okazać szacunek dziecku, które odpoczywa i przygląda się, jak inni
pracują: nie przeszkadzać mu, nie wołać i nie zmuszać do pracy.

10. Musi jednak niestrudzenie próbować dziecku, które popełnia błędy,
podsuwać przedmioty, które ono już raz odrzuciło. A osiągnie ten cel
ożywiając otoczenie swoim milczeniem i swoją troskliwością: rozważnym
milczeniem, łagodnym słowem, obecnością kogoś, kto kocha.

11. Nauczyciel musi dać odczuć swą obecność dziecku, które szuka,
a skryć się przed tym, które znalazło.

12. Nauczyciel ma stanąć przy dziecku, które ukończyło wybraną pracę
i twórczo wyczerpało swój zasób energii, i milcząc podać mu własną
duszę jak duchowy przedmiot.

Nauczyciele powinni:

• kochać dziecko, co Montessori rozumie w ten sposób „ Prawdziwa pomoc, jakiej udzielić może nauczycielka, polega na miłości zdyscyplinowanej i dawanej rozsądnie”
• wpływać zachęcająco i motywująco: nauczycielka ma „być jak płomień, którego ciepło pobudza. ożywia i zachęca”
• być autorytetem fachowym i osobistym
• obserwować dziecko z naukową ścisłością
• pogłębiać wiedzę naukową na temat dziecka i stale się dokształcać
• chcieć i umieć wciąż na nowo kształtować otoczenie dziecka, odpowiednio do zainteresowań małego człowieka i wymagań życia
• zapewnić spokój i porządek – warunki niezbędne dla polaryzacji uwagi
• kierować i wychowywać pośrednio
• zawsze umożliwiać dziecku swobodny wybór

Z powyższych rozważań wynika, że nauczyciel odgrywa bardzo ważną rolę w rozwoju dziecka.
Rozważania na temat osobowości i zadań nauczyciela chciałabym podsumować cytatem:

„ Trzeba mieć oczy, które widzą
uszy, które słyszą
i serce, które rozumie”

A. Florencja Nightingale do pielęgniarek.


BIBLIOGRAFIA

G. Badura – Strzelczyk: Pomóż mi zrobić to samemu Kraków 1998
M. Miksza: Zrozumieć Montessori Kraków 1997
M. Miksza: Skrypt Łódź 1998