Innowacja - Wizualizacja norm społeczno - moralnych w przedszkolu jako element programu wychowawczego, czyli umowy w obrazkach

INNOWACJA

„WIZUALIZACJA NORM SPOŁECZNO – MORALNYCH W PRZEDSZKOLU JAKO ELEMENT PROGRAMU WYCHOWAWCZEGO, CZYLI UMOWY W OBRAZKACH”


AUTOR – Bożena Iwaśków

MIEJSCE – Publiczne Przedszkole w Torzymiu
ZAKRES - programowy
CZAS TRWANIA – rok szkolny 2008/2009, 2009/2010 i kolejne lata jako norma funkcjonująca w środowisku przedszkola

OPIS INNOWACJI:
I. Celowość prowadzania innowacji
II. Problematyka
III. Opis zasad
IV. Sposób realizacji
V. Sposób ewaluacji
VI. Aneksy


I. CELOWOŚĆ PROWADZENIA INNOWACJI

Przedszkole jako instytucja państwowa pełni ważną rolę w polityce kraju. Przyjęte założenia demokracji wskazały na wychowanie każdego dziecka jako odrębnej i niezależnej jednostki. Człowieka myślącego, samodzielnego, odpowiedzialnego, spontanicznego. Dziecko odczuwając pełną współzależność z otoczeniem uczy się.
Cele główne prowadzenia innowacji:
- zintegrowania oddziaływań wychowawczych,
- nauka komunikacji społecznej,
- dokonywanie świadomych wyborów.
Cele szczegółowe:
- ujednolicenia pracy wychowawczej w całym przedszkolu,
- podniesienie jakości/efektów wychowania, kultury osobistej wychowanków,
- eliminowanie agresji;
- zintegrowania oddziaływań wychowawczych z domem rodzinnym dziecka,
- stworzenie warunków do aktywności związanej z pozytywnymi odczuciami,
- stymulowanie aktywności wychowanka poprzez motywowanie, przeżywanie i nazywanie emocji,
- umożliwienie bezstresowego zaspokajania potrzeb dziecka,
- kształtowanie podświadomych struktur rozwoju społeczno – moralnego wychowanka.
Innowacja jest wynikiem głębokiej refleksji moich doświadczeń jako pedagoga, który dochodził genezy zmian i analizy podstaw prawnych podejmowanych działań wychowawczych. Aktywnie współuczestnicząc w budowaniu programu wychowawczego placówki wychowawca powinien dokładnie znać środowisko i potrzeby każdego dziecka. Kompetencje zawodowe oparte na wiedzy psychologii rozwojowej pozwalają na wypracowanie specyficznej metody oddziaływań wychowawczych na dziecko oraz jego rozwój społeczno– moralny.
Proponowany system oddziaływań ma wzbudzić w dzieciach wiarę w to, że mają wpływ na zdarzenia, na wewnętrzną i zewnętrzną rzeczywistość, wiarę w siłę ich decyzji i woli. Ideą wiodącą jest respekt dla możliwości i granic potencjału małego człowieka, a także wiara w sens i siłę naturalnych praw rozwoju łańcucha ciągłych ewaluacji form zachowań. Niwelowania i wygaszenia jednej formy działań i myśli dla narodzin nowych umów i norm akceptowanych w każdej grupie społecznej. Gromadzone proponowaną drogą informacje stanowią o jakości fundamentów na całe życie, w pełni realny własny system wartości akceptowanych społecznie.

II. PROBLEMATYKA

W procesie wychowania nauczyciel (osoba o większym doświadczeniu) i dziecko (osoba o mniejszym doświadczeniu), wspólnie formułują problemy, stawiają hipotezy i próbują je rozwiązywać. Doświadczają sprawstwa i związanych z nim doznań fizycznych, psychicznych i duchowych. Dziecko przestaje być przedmiotem, ofiarą systemu wychowania, lecz staje się jego współorganizatorem i aktywnym uczestnikiem.
Wymogi formalne (począwszy od analizowanych zapisów ustawy o systemie oświaty, po zapisy statutowe), rosnący poziom świadomości i odpowiedzialności za losy dzieci postawiły przed dorosłą społecznością lokalną trudne zadanie opracowania programu wychowawczego przedszkola.
Skonstruowanie konkretnego programu wychowawczego jest zadaniem bardzo trudnym ponieważ wszelkie zabiegi wyodrębnienia treści mają charakter sztuczny z uwagi na określoną wartość wychowawczą każdej sytuacji. Przedszkole przekazuje dziecku przede wszystkim treści wplecione w rytm życia codziennego, zajęcia i zabawy. Wyposaża w normy i zasady postępowania pomocne w życiu przedszkolnym, rodzinnym, środowiskowym a nawet życiu dorosłym.
S. Wlazło za treść wychowania proponuje spójny system wartości, który obrazuje prosty schemat:
1. Schemat systemu wartości według S. Wlazło.
wartość

zasada

norma postępowania

Natomiast Maria Ossowska podjęła próbę systematyzacji norm moralnych wyodrębniając jedenaście obszarów norm i cnót, które potwierdzają określone zasady. Rozważając tę propozycję można zobrazować ją tak:
2. Schemat systemu wartości według M. Ossowskiej
wartość

norma, cnota

zasada postępowania

Wspieranie rozwoju wychowanka wymaga od nauczyciela uwzględnienia wszystkich sfer jego osobowości, czyli wychowania integralnego. Za podstawę pierwszych propozycji konsultowanych z rodzicami w czasie wizyt domowych (jeszcze przed przyjściem dziecka do przedszkola ), przyjęłam wartości: bezpieczeństwo, zdrowie, współżycie w grupie rówieśniczej, prawa dziecka; normy moralne w obronie: szacunku, niezależności, zaufania, sprawiedliwości, organizacji życia grupowego oraz podstawowych umów: pani woła – ja przychodzę, nie wychodzę sam, mogę popełnić błąd, zabawki odkładam na swoje miejsce, trzeba się dzielić, nie biję, nie zabieram, rysuję tylko na swojej kartce, mogę bawić się sam, itd.
Należy zapoznać rodziców z oczekiwaniami jakie będą stawiane dziecku w przedszkolu. Pytać o wszelkie wątpliwości i sposoby oddziaływań wychowawczych w domu. Prosić o wnoszenie innych niezbędnych w ocenie rodziców norm i umów. Jako zasady postępowania przyjąć określone umowy z dziećmi. Umowy są zobrazowane na kartkach w bardzo prosty, schematyczny sposób (i muszę dodać, że zrozumiały, czytelny dla dzieci – co dowiodła praktyka). Realizacja kryjących się pod tymi umowami treści jest bardzo prosta. Egzekwujemy od dziecka przestrzegania wybranych umów mówiąc i pokazując, czasami tylko wskazując na tablicę z umowami np.: odkładam zabawki na miejsce, tu nie biegam, mogę popełnić błąd, trzeba się dzielić itp. Umowy w obrazkach mają swoje stałe miejsce, są wyeksponowane na wysokości dogodnej dla dziecka. Są sukcesywnie uzupełniane, modyfikowane do potrzeb wynikających z naturalnych sytuacji codziennego pobytu dziecka w grupie rówieśniczej. To wychowankowie doświadczając pozytywnych efektów, bezpośrednich korzyści dla siebie, stają się inicjatorami wielu trafnych rozwiązań normujących życie w grupie społecznej. (Należy jednak pamiętać aby żadna z umów nie uwzględniała nikogo w szczególny, uprzywilejowany sposób, nie była powodowana żadnym szczególnym dla nikogo uczuciem ).
W dorosłym życiu każdy posługuje się swoim systemem wartości. Oznacza to funkcjonowanie pewnego hierarchicznego układu, w którym elementy są ruchome. Modyfikacje układu warunkują doświadczenia, specyficzne warunki. W życiu dziecka, człowieka o niskim poziomie doświadczeń, wszystkie elementy są ruchome. System wartości wygląda według mnie tak jak poniżej, gdzie wszystkie elementy układu są w nieustannym ruchy, wzajemnie na siebie oddziaływają. Tak postrzegany program wychowawczy można rozbudowywać w dowolny sposób, wprowadzając jedynie kolejne działania wychowawcze, baz konieczności modyfikacji podstawy programu.

3. Schemat systemu wartości dziecka w wieku przedszkolnym.

wartość

norma

umowa

Tak, więc myślenie o wartościach i życie według wartości stało się znakiem czasu. Czym są wartości? W opinii psychologów „wartości są przekonaniem i tym, co pożądane, organizujące doświadczenia i ukierunkowujące zachowania w odniesieniu do pewnych szerokich klas zdarzeń” w pedagogice i programach wychowania przedszkolnego nazwanych obszarami edukacyjnymi.
Przyjmując za K. Ostrowską, że każda epoka uwypukla wartości wynikające z obiektywnych warunków, a współcześnie akcentuje się wartość wolności rozumianej jako niezależność, autonomia, refleksja nad ludzkim działaniem i jego tożsamością.
Innowacja podejmuje problematykę funkcjonowania dziecka w grupie społecznej, wzrostu samoświadomości, kontroli własnych zachowań w sytuacjach problemowych w sposób naturalny tzn. poprzez wskazywanie ogólnie przyjętych i akceptowanych społecznie norm zachowania w określonych, powtarzających się sytuacjach, które obowiązują dzieci, nauczycieli, rodziców w przedszkolu, domu i szerszym środowisku.

III. OPIS ZASAD

Dziecko przychodząc do przedszkola wnosi swój bagaż doświadczeń wyniesiony z pierwszej i podstawowej grupy społecznej jego życia, rodziny. Przez lata rodzina dostarczała i dostarcza doświadczeń o pozytywnym lub negatywnym wzmocnieniu. W wyniku tych doświadczeń dziecko podejmuje decyzje, które powodują: wyzwolenie i rozwój tkwiących w nim możliwości lub blokadę rozwoju tkwiącego w nim potencjału. Mimowolnie w problemowych sytuacjach dziecko, jak każdy inny człowiek, sięga do pamięci po wcześniej nabyte doświadczenia, wyobraża sobie i kojarzy wspomnienia z aktualnym stanem sytuacji. Ocena (w myśli) wcześniej nabytych informacji decyduje o jego sukcesie lub porażce. „Czas najwyższy zrozumieć, że myśli mają konsekwencję i siłę sprawczą. (...) Trzeba więc zmienić myślenie i widzenie świata, jeśli chcemy poprawić jakość naszego życia.” Zacytowana sentencja najlepiej prezentuje kierunek oddziaływań wychowawczych.
Przedszkole ma tę szansę, że nie musi całkowicie zmieniać myślenia i widzenia świata. Wystarczy, że będzie stwarzać warunki do nabywania doświadczeń, wspierać w podejmowaniu decyzji i realizacji różnorodnych działań a nauczyciel - nauczyciel jest kimś, „...kto prowadzi człowieka do pełni rozwoju, kto przewodzi wśród zawiłości ścieżek życiowych i nieustannych wyborów, kto umie mądrze doradzić, kto troszczy się o to, aby inni ludzie, aby każdy człowiek nie stawał się biernym towarzyszem dziejów.” Nie ocenia, nie krytykuje lecz podpowiada, zachęca, opiniuje, troszczy się o poczucie bezpieczeństwa dziecka w grupie, emanuje klimatem zrozumienia i świecić przykładem.
Przykładem dla dzieci będą:
- stosunki interpersonalne,
- indywidualne przykłady osobowe każdego z pracowników,
- kultura bycia, postawy szacunku (wręcz pokory) wobec rodziców i samych dzieci.
Głównie postawa rodzica/opiekuna lub nauczyciela/wychowawcy gwarantuje sukces w kształtowaniu norm społeczno-moralnych w obrębie których porusza się dziecko. Postawa ta - zdaniem C. Rogersa - powinna opierać się na trzech zasadach:
- autentyczności nauczyciela,
- bezwarunkowej akceptacji wychowanka,
- empatii - czyli „wczuwania się w świat dziecka” .
Wysoki poziom kompetencji zawodowych nauczycieli jako najwyższej klasy specjalistów różnych dziedzin, może zagwarantować świadomy sposób aktywnego uczestnictwa w procesie kształtowania się podświadomych struktur rozwoju społeczno-moralnego wychowanka.
Okres wczesnego dzieciństwa jest czasem strukturalizacji myśli poprzez uczenie się w różnymi specyficznymi metodami:
1) Metoda uniku. Już w okresie życia płodowego, dzięki zmianie poziomu adrenaliny otrzymujemy pierwsze informacje emocjonalne, które początkują formowanie struktur myślowych. Dawka kojarzona z informacjami (dźwiękiem, światłem czy innymi doznaniami) wywołuje pierwsze reakcje (napięcia, skurcze w ciele). W efekcie odczuwając podobne symptomy, drogą warunkowania dziecko przygotowuje się do rozładowania, bądź uniknięcia dyskomfortu Uwarunkowanie to narasta wraz z rozwojem dziecka, a gromadzone doświadczenia doprowadzają do decyzji, które eliminują bądź utrudniają nabywanie doświadczeń potwierdzających ich słuszność.
2) Metoda prób i błędów. Polega na próbowaniu zachowań i sprawdzaniu, czy rezultat jest zadowalający. Jeśli nie, dziecko podejmuje nową inną próbę. Indywidualne spostrzeżenia składają się na kształtowanie indywidualności. Słowo informacja oznacza formowanie od wewnątrz, formowanie siebie samego. Nabywana drogą doświadczeń wiedza buduje strukturę myśli. Tworzy „łańcuch”, którego początkowym ogniwem jest: doświadczenie  decyzja  zachowania  nowe doświadczenia  potwierdzenie.
Zaspokojona potrzeba sprawia odczucie zadowolenia. Dziecko zapamiętuje to i może przechodzić do kolejnego etapu. Jeśli natomiast nie jest zaspokojona, wówczas napięcie trwa, a prośba o spełnienie będzie stale ponawiana w celu zamknięcia cyklu: pragnienie  spełnienie . Jeśli z jakiegoś powodu potrzeba nie zostaje spełniona tworzy się kolejny łańcuch – łańcuch negatywnych doznań: złość  frustracja  wściekłość  zagłuszenie potrzeby.
Jeśli sytuacje niezaspokojenia potrzeb powtarzają się, zostają utrwalone. Dziecko dochodzi do wniosku: nikt się mną nie zajmuje, gdy jest mi to potrzebne, muszę radzić sobie sam i nie ma sensu, nie warto prosić o cokolwiek. W przyszłości może to się objawić w postaci niejasnych komunikatów, które w efekcie potwierdzą słuszność podjętej decyzji albo zamiast prosić, będzie żądać lub brać bez pytania.
Zmiana stosunków interpersonalnych pomiędzy nauczycielem a dzieckiem wymaga modyfikacji sposobów oddziaływań wychowawczych kształtujących postawę społeczno-moralną wychowanka.
Skutecznym sposobem jest wykorzystywanie specyficznych cech rozwojowych.
5. Schematyczny opis etapów rozwoju społeczno-moralnego dziecka w wieku przedszkolnym.
x 5 lat spokój, pewność
x 5,5 - 6 załamanie
3 lata 6,5 harmonia, równowaga
3,5 7 uwewnętrznienie
4 x żywiołowość, ekspansja
4,5 x uwewnętrznienie-uzewnętrznienie,
niepokój, neuroza
5 x spokój, pewność
Źródło: Opracowano na podstawie: FL. Ilg, L. B. Ames, S. M. Baker, Rozwój psychiczny dziecka od 0 do 10 lat. GWP, Gdańsk 1994, s. 17.

Otwartość trzylatka stwarza duże możliwości sposobem współpracy i czarodziejskich zaklęć typu: niespodzianka, tajemnica, prawdziwa historia, pomóż bo bez ciebie nie dam rady, coś mam. W okresie niepewności i zaburzeń, np. trzy i pół latka najskuteczniejszym sposobem jest eliminowanie czynników szkodliwych, cierpliwość, okazywanie dziecku uczuć i zrozumienia. Nieprzewidywalne zachowania czterolatka korygujemy za pomocą popuszczania lejc i stanowczości. Naturalna skłonność cztero i pół latka umożliwia wywieranie wpływów wychowawczych sposobem argumentacji i unaoczniania interesujących ich rzeczy. Kiedy natura pięciolatka podpowiada mu, że chce być dobrym dzieckiem chętnie sam chętnie realizuje polecenia. Uaktywnianie zbuntowanego sześciolatka można sprowokować popularnie zwanym sposobem, na podpuchę, np. Założę się, że tego nie potrafisz; Nie dasz rady!; Ciekawe czy zdążysz zanim doliczę do ...? Siedmiolatka natomiast z uwagi na jego rozwojową osowiałość należy uprzedzać z góry, przypominać i sprawdzać. Ponieważ rozumie zadania, a nie do końca potrafi sobie z nimi poradzić, należy dziecko wspierać, instruować, doradzać, pomagać, motywować.
Daje się zauważyć, że genezę uspołecznienia a więc respektowania obowiązujących norm i umów, stanowi potrzeba akceptacji. To postępowanie niezgodne z oczekiwaniami rówieśników (innego otoczenia) może spowodować dezaprobatę, niechęć kolegów, odsunięcie od zabawy. Dziecko gromadząc doświadczenia, coraz lepiej opanowuje umiejętność orientowania się w tym co inni uważają za słuszne i dobre, a co za niepożądane i złe. Ma możliwość dokonywania samodzielnych wyborów (nie może powiedzieć: bo ja nie wiedziałem), doświadcza ich konsekwencji, analizuje zyski i straty. Już świadomymi decyzjami określa siebie, realizuje własne potrzeby i pragnienia.
Za pomocą napływających do dziecka informacji stopniowo konstruuje ono własny obraz świata. W oparciu o spostrzegane relacje z innymi rozwija również swoją osobowość. Każda stymulacja rodzi doświadczenie, przeżycie. Przeżycie, niezależnie od treści, prowadzi do formułowania się decyzji. Konsekwencją decyzji są postawy i zachowania, które zadecydują o przyszłych doświadczeniach.. Bardzo dobrze, jeżeli późniejsze doświadczenie potwierdza wcześniejszą decyzję (dotyczy osób dorosłych, o większym doświadczeniu; por. schemat 6.) . W przypadku dzieci doświadczenia o niewielkim ładunku emocjonalnym pozostawiają słabe impulsy informacyjne skutkiem czego dzieci wielokrotnie powtarzają te same błędy.

Konstruowanie własnego systemu wartości przebiega wg schematu

Wydarzenie, które uruchamia decyzję, prowadzi do zachowania wyzwalającego nowe zdarzenia , wiodące do kolejnej decyzji potwierdzającej pierwszą.

Źródło: Opracowano na podstawie F. J. Paul–Cavalher: Wizualizacja..., s. 26.

Proces gromadzenia doświadczeń potwierdzających decyzje podtrzymuje zgodność przeżyć wewnętrznych z tym, co się wokół dziecka dzieje. Zgodność ta zapewnia niezbędną dla życia potrzebę poczucia bezpieczeństwa. W przypadku niezgodności, powstaje uczucie dyskomfortu i zagrożenia. Spostrzeganie zależne jest od oczekiwań. Inaczej widzi dziecko, gdy odczuwa alienację, inaczej w przypadku akceptacji. W konsekwencji każdy sygnał może odebrać jako atak lub zaproszenie. Dziecko jako osoba niezależna może decydować o swojej postawie i może nauczyć się sztuki życia wynikającej z akceptacji. Należy jednak sobie i wychowankowi uświadomić, że jest to proces przebiegający w ramach systemy obronnego organizmu, który jako pierwszy reaguje na poczucie bezradności i beznadziejności.
Rozstrzygając naturalną sytuację problemową z codziennego pobytu dziecka w grupie przedszkolnej (wizualizacja) należy:
– przyporządkować stosowne zobrazowanie sytuacji problemowej w formie ilustracji, która proponuje oczekiwane rozwiązanie,
– nazwać czynność w pierwszym przypadku liczby pojedynczej np.: Rysuję tylko na swojej kartce, Zabawki odkładam na swoje miejsce.
Cechy rozwojowe trzy i pięciolatka sugerują użycie umów w formie poleceń np.: Trzeba się dzielić.
Opracowując treść podstawowych umów, jeszcze przed konsultacjami z rodzicami koniecznym staje się określenie oczekiwań wobec dziecka. Można przyjąć pakiet norm i umów regulujących pobyt dziecka w grupie rówieśniczej.
Pierwsze z norm obejmują zagadnienia organizacyjno–porządkowe:
– Zabawki odkładam na swoje miejsce – ilustracja;
– Rysuję tylko na swojej kartce – ilustracja;
– Pani/mama woła ¬ ja przychodzę – ilustracja;
– Samochodami jeżdżę po dywanie – ilustracja;
– Krzesło zasuwam pod stół.
Prawidłowo i zrozumiale wprowadzone komunikaty dotyczące ładu i porządku w sytuacji silnych emocji adaptacyjnych uskutecznia realizację oczekiwań wobec wychowanka.
Druga grupa norm – bezpieczeństwo - może sugerować:
– Do domu idę z mamą;
– Na schodach trzymam się poręczy.
Istotnym jest aby unikać określeń typu nie, np.: Nie wyprzedzam na schodach. Sformułowania tego typu jedynie sugerują niewłaściwe postępowanie. Słowo nie w języku dziecka oznacza: zrób to tak, stanowiąc typową instrukcję postępowania.
Trzecia grupa norm - higiena - proponuje:
– Myję ręce (kiedy są brudne, przed jedzeniem, po wyjściu z ubikacji);
– Siedzę prosto;
– Myję zęby po każdym posiłku, tylko swoją szczotką. (...)
Kolejne normy dotyczyć mogą praw dziecka:
– Mogę bawić się sam;
– Mogę popełnić błąd;
– Chcę coś powiedzieć;
– Dziś moje święto
– Teraz ja tu rządzę;
– Chcę spać. (...)
Przedszkolna praktyka wykazała różnice językowe nauczyciela i dzieci. Słowa osoby dorosłej nie znajduje potwierdzenia w dziecięcym rozumieniu komunikatów. Dystans czasowy około dwóch miesięcy, po wprowadzeniu umów w obrazkach, zweryfikował wprowadzone, górnolotnie nazwy praw dziecka do krótkich treści. Tak np. początkowo proponowana umowa Mam prawo głosu w języku dziecka brzmi: Chcę coś powiedzieć. Zawsze należy ewaluować propozycje nauczyciela, czy rodzica do uwag dziecka, to jego świat. Dziecko powinno mieć stworzone warunki do czerpania propozycji rozwiązań sytuacji problemowych, a nie słuchania nauczyciela–kierownika.
Szeroki krąg wyznaczają normy moralności, np.:
– Trzeba się dzielić;
– Trzeba pomagać;
– Zabawek nie zabieram;
– Szanują książki, zabawki;
– Dokucza ten, kto się boi;
Mniejszą liczbę umów stanowią ilustracje norm związanych z zaspokajaniem potrzeb wpisanych w rozwój wychowanka (zawsze mogę przytulić się do pani!), ekologii (segreguję śmieci) czy form rozładowywania negatywnych emocji: kiedy czuję złość mogę: narysować ją na kartce, zniszczyć i wyrzucić do worka z makulaturą, wspinać się po linie, boksować worek, dmuchać balon, rysować leniwą ósemkę, powiedzieć sobie rymowankę: Gdy jesteśmy razem, nie złościmy się, ale gdy nas złość ogarnie, nie damy się jej.

IV. SPOSÓB REALIZACJI

Celem głównym innowacji jest zintegrowanie oddziaływań wychowawczych dlatego już w czerwcu 2008 r. każdy nauczyciel przedszkola otrzyma egzemplarz mojej całej pracy dyplomowej pisanej na Uniwersytecie Szczecińskim pod kierunkiem dr Bernarda Sacka pt.: „Wizualizacja norm społeczno – moralnych w przedszkolu jako element programu wychowawczego” wraz z kompletem proponowanych „Umów w obrazkach”.
W sierpniu 2008 r. na pierwszym zebraniu ogólnym z rodzicami wszyscy uczestnicy spotkania zostaną zapoznani z opisem zasad innowacji. W roku szkolnym 2008/2009 podczas zebrań grupowych, rozmów indywidualnych nauczycieli z rodzicami, posiedzeń rady pedagogicznej i rady rodziców „umowy” będą poddawane analizie. Wymiana spostrzeżeń, uwag i krytyczna ocena proponowanych norm zachowania będzie podstawą do ewaluacji, uzupełnienia materiału źródłowego o powstające nowe sytuacje wg sugestii dzieci, rodziców, nauczycieli.
W roku szkolnym 2008/2009 każda wprowadzana w grupie przedszkolnej norma społeczno – moralna będzie przekazywana w formie ilustracji z podpisem (nazwą umowy) do domu, gdzie będą analizowane, weryfikowane, stosowane i często omawiane z dzieckiem oraz kadr przedszkola. Dziecko w wieku przedszkolnym efektywnie opanowuje umiejętności wówczas, gdy samo tego chce. Umiejętnie łącząc nabywanie norm postępowania z potrzebami dziecka, jego naturalną formą aktywności (zabawą) oraz wewnętrzną gotowością do respektowania umów, stanowi gwarancję powodzenia interioryzacji proponowanych rozwiązań. Warunkiem przyjęcia umowy jako własnej jest jej funkcjonalność, która przynosi dziecku wymierne korzyści w postaci: bezpieczeństwa, przynależności, sprawiedliwości, szacunku, zrozumienia.
Metoda wizualizacji za pomocą sytuacji i prostego symbolu graficznego/obrazka, wśród uczestników procesu edukacyjnego w roku szkolnym 2008/2009 będzie kodowała i wykorzystywała umiejętność wyobrażania w myślach zróżnicowanych treści i obrazów. Ten specyficzny trening wyobrażeń aktualnych i przyszłych pozwoli na dokonywanie interpretacji własnych doświadczeń. Sprzyjając zapamiętywaniu powinien budować system skojarzeń. W kompleksowy sposób prezentując pozytywne stany rzeczy nie będzie izolować w sztuczny sposób od stanów negatywnych emocjonalnie. Projekt powinien wskazywać wychowankom potrzeby i ewentualne zmiany wynikające z ewaluacji wizji własnych pragnień (samorealizacji i samourzeczywistniania). Prowokując pozytywne zachowania zobrazowane umowy w obrazkach powinien dokonywać zmian mentalnych ścieżek myślowych.
Sposoby oddziaływań wychowawczych, przypisane etapom rozwojowym dziecka przedstawia poniższa tabela. Dodać należy, że wszystkie sposoby wykorzystujemy we wszystkich okresach, adekwatnie do sytuacji i gotowości dziecka, tabela jedynie sugeruje określone preferencje dla danego etapu rozwoju.

Tabela 1. Sposoby oddziaływań wychowawczych.

Wiek dziecka Sposoby oddziaływań
3 lata współpraca, czarodziejskie zaklęcia, gdybanie
3,5 lat eliminacji czynników szkodliwych, przeżywanie: okazywanie uczuć, okazywanie zrozumienia, wsparcia
4 lata popuszczanie lejc, stanowczość
4,5 lat argumentacja, unaocznianie
5 lat polecenie, orientowanie, komunikowanie, instruowanie
5,5-6 lat na podpuchę, stawianie hipotez, formułowanie problemów, pomoc
7 lat uprzedzanie z góry

Źródło: Opracowano na podstawie: F. L. Ilg, L. B. Ames, S. M. Baker, Rozwój ..., op. cit., s. 41-43 oraz własnych doświadczeń.

Rozważając znaczenie czynnika emocjonalnego jako motoru wszelkiej aktywności, bez względu na wiek wychowanka, nauczyciele będą dziecko zawsze motywować, motywować i jeszcze raz motywować. Pozwolą aby odczuło własną siłę sprawczą i związane z nim przeżycie. Pomogą nazwać emocje, znaleźć przyczynę, porównać analizując nabyte doświadczenia, planować – rozważyć na przyszłość, używając mocnych argumentów (emocji!) a także będą motywować do podjęcia aktywności związanej z pozytywnymi odczuciami. Stwarzając warunki do aktywności dziecka dorośli realizatorzy innowacji (nauczyciele i rodzice) postarają się ukierunkować doznania dziecka zgodnie z zachowaniem proponowanego cyklu.

1. Schemat cyklu oddziaływań wychowawczych.

aktywność sprawcza   odczucia fizyczne  nazwanie  odnalezienie przyczyny 
odczucia psychiczne

porównanie  planowanie (emocjonalne)  motywowanie do respektowania wartości, norm, umów

Źródło: opracowanie własne.
Uwzględniając różnice indywidualne w doświadczeniach (zgromadzonych informacjach) oraz możliwości rozwojowe dziecka, cykl oddziaływań wychowawczych, podczas aktywności dziecka 2,5 – 3 – 4 - letniego przebiega – dwuetapowo: aktywność  odczucia, aż po pełen rozwój systemu społeczno – moralnego w interakcjach z otoczeniem w wieku 5 – 6 lat by dobrze funkcjonować w życiu społecznym jako osoba dorosła. Motywacją, na którą nie mamy wpływu są potrzeby dziecka i dlatego postawa nauczyciela powinna umożliwiać bezstresowe zaspokajanie potrzeb a warunki pobudzać do aktywności związanej z pozytywnymi odczuciami.

V. SPOSÓB EWALUACJI

Umowy nie są narzędziem pracy nauczyciela, jest to zasób informacji zgromadzonych przez dziecko, w sytuacjach typowych i nietypowych, przygotowujący emocjonalnie do sukcesów i porażek dorosłego życia. Wachlarz umów powinien wypływać z doświadczeń każdego członka przedszkolnej społeczności a rozwiązania sytuacji problemowych związane z pozytywnymi odczuciami nazwane i zobrazowane w formie nowych umów. Ewaluację tworzyć będą nowe umowy z krótkim opisem sytuacji problemowej w jakiej zostały nazwane a rozwiązanie zaakceptowane przez dzieci, rodziców i nauczycieli.