Jak rozpoznać dziecko dyslektyczne?

JAK ROZPOZNAĆ DZIECKO DYSLEKTYCZNE?

Dysleksja to termin stosowany zwykle w stosunku do osób dorosłych, a przynajmniej nastolatków. W przypadku dzieci poniżej dziesiątego roku życia mówimy raczej o dysleksji rozwojowej. Dysleksja rozwojowa może - choć nie musi - przekształcić się w dysleksję.
Termin dysleksja rozwojowa obejmuje kilka rodzajów zaburzeń:
• Dysleksja - rozumiana jako trudności w czytaniu, przejawiające się zaburzeniami tempa i techniki czytania, jak i stopnia rozumienia treści.
• Dysortografia - czyli trudności z opanowaniem poprawnej pisowni. Żeby można było stwierdzić dysortografię trzeba sprawdzić, czy dziecko popełnia błędy ortograficzne mimo dobrej znajomości zasad pisowni. U dzieci popełniających błędy ortograficzne i nie znających zasad pisowni trudno mówić o dysortografii.
• Dysgrafia - czyli niski poziom graficzny pisma (potocznie mówimy, że dziecko brzydko pisze). Litery pisane przez dziecko są koślawe, różnej wielkości i często lądują na niewłaściwej wysokości. Praktycznie wszystkie dzieci zaczynające pisać popełniają tego typu błędy, więc występowanie ich w pierwszym zeszycie nie stanowi podstawy do obaw. Problem pojawia się, gdy błędy utrzymują się mimo upływu czasu.
• Dyskalkulia - czyli problemy w matematyce. Dzieci z dyskalkulią mają zwykle kłopoty z pojęciem liczby, porównywaniem liczebności zbiorów, ocenianiem co jest większe, a co mniejsze.

Należy pamiętać, że trudności ucznia dyslektycznego nie ograniczają się do czytania i pisania, ale współwystępują z innymi problemami w nauce.
W poniższym zestawieniu zebrałam najczęściej pojawiające się trudności w poszczególnych typach dysleksji.

Dysleksja – typ wzrokowo – przestrzenny
1. Pisanie:
- mylenie liter o podobnym kształcie: a-o, ł-l-t, m-n, u-w, n-r,
- błędne odtwarzanie położenia liter: b-d, d-g, n-u, b-p, b-g,
- błędy typowo ortograficzne: u-ó, ż-rz, h-ch,
- mylenie liter rzadziej używanych: H,F,f,Ł,E,
- zamiany liter z dużej na małą,
- pomijanie znaków interpunkcyjnych,
- błędy nawet przy przepisywaniu z tablicy.

2. Czytanie:

- opuszczanie liter lub wyrazów,
- zgadywanie końcówek wyrazów,
- mylenie liter im wyrazów o podobieństwie graficznym.

3. Współwystępujące trudności:

– trudności w orientacji przestrzennej (geografia – mapa, orientacja w kierunkach świata; orientacja w schemacie własnego ciała: prawa – lewa strona; geometria – figury przestrzenne),
- przekręcanie liczb wielocyfrowych, gubienie liczb (matematyka),
- rysunki ubogie, liczne uproszczenia, brak odpowiedniego rozplanowania (plastyka).


Dysgrafia (najczęściej przy dysleksji typu wzrokowego) to:

- brak odpowiedniej proporcji liter (większa – mniejsza),
- brak odpowiedniego łączenia liter,
- brak zachowania należytego odstępu pomiędzy literami i wyrazami (stłoczenia liter lub pismo rozciągnięte),
- pisanie w sposób zwierciadlany,
- nierówne pochylenie liter,
- brak odpowiedniego nacisku na papier, duża męczliwość ręki,
- pismo zazwyczaj trudne do odczytania.


Dysleksja – typ słuchowy

1. Pisanie:

- zapisywanie zmiękczeń: ś- si, ź- zi, ć- ci, dź- dzi, ń- ni,
- zamiana głosek dźwięczna – bezdźwięczna,
- różnicowanie i – j,
- pisownia samogłosek au jako ał,
- różnicowanie ę, ą z , en, on,
- zapisywanie wygłosowego ą jako ął,
- opuszczanie lub dodawanie liter, końcówek lub cząstek wyrazów,
- łączna lub rozdzielna pisownia wyrażeń przyimkowych,
- błędy w zapisywaniu wyrazów dłuższych, trudnych fonetycznie (np. olimpijski, zakwalifikowany),
- czasem utrzymywanie się pisowni dziąsłowych jako zębowych: cz- c, sz-s, dż- dz, (pozostałość po wadzie wymowy)
- błędy najczęściej przy pisaniu ze słuchu, tekst z tablicy uczniowie przepisują poprawnie.

2. Czytanie:

- opuszczanie, dodawanie, przestawianie liter , sylab,
- czytanie powoli, zacinanie się,
- często brak zrozumienia czytanego tekstu,
- błędy we właściwej intonacji.

3. Współwystępujące trudności:

- trudności w nauce języków obcych
- kłopoty z zapamiętywaniem wierszy, piosenek, tabliczki mnożenia,
- zaburzone funkcje językowe (wypracowania krótkie, ubogie pod względem słownictwa),
- kłopoty z odtworzeniem struktur rytmicznych (muzyka),
- zaburzona pamięć słuchowa – w dyktandach zapominanie tekstu , konieczność powtórzeń, opuszczanie wyrazów lub zamiana ich kolejności, zamiana wyrazów na podobne brzmieniowo,
- często dzieci mają wady wymowy.


Dysleksja – typ mieszany

Współwystępują zaburzenia percepcji i pamięci wzrokowej, orientacji przestrzennej, słuchu fonetycznego i pamięci słuchowej (często z dysgrafią).


Sposoby pracy z dziećmi z dysleksją

W pracy z dzieckiem dyslektycznym najbardziej skuteczne jest uczenie polisensoryczne: jednoczesne zaangażowanie wielu zmysłów: słuchu, wzroku i kinestezji. Maksymalnie wykorzystać należy te zmysły, które funkcjonują prawidłowo z jednoczesnym ćwiczeniem tych słabszych.
Dzieci dyslektyczne nie powinny:
o czytać głośno w obecności całej klasy, ponieważ potęguje to napięcie emocjonalne, w wyniku czego dzieci te czytają gorzej. Mogą czytać głośno wówczas, gdy opanowały zadany tekst w domu lub w czasie zajęć korekcyjno-kompensacyjnych,
o czytać zbyt długich czytanek - należy wyznaczyć pewną część do czytania głośnego w celu doskonalenia techniki czytania,
o pisać dyktand (nauczyciel winien zastąpić je, szczególnie w początkowym okresie nauki, pisaniem z pamięci),
Z kolei nauczyciel nie powinien:
o stosować rywalizacji i stawiać za wzór zdolniejsze dzieci, którym dziecko dyslektyczne nie jest w stanie dorównać,
o omawiać błędów w obecności całej klasy.
W pracy z dzieckiem dyslektycznym należy:
o stosować na przemian czytanie głośne i czytanie ciche utworów ze sprawdzaniem zrozumienia tekstu,
o utrwalać i powtarzać wiadomości przy każdej nadarzającej się okazji w ciągu dnia,
o polecać pisanie ołówkiem w większej liniaturze, szczególnie w początkowym okresie nauki szkolnej,
o przy ocenie prac pisemnych z języka polskiego nie brać pod uwagę błędów dyslektycznych, które mogą znacznie ją obniżyć (oceniać treść). Na ogólną ocenę z języka polskiego powinny mieć wpływ wszystkie osiągnięcia w tym przedmiocie.
Należy usuwać wyrazy niepoprawnie napisane tak, by uczeń nie przyswajał sobie w pamięci wzrokowej ich wadliwego obrazu graficznego poprzez:
o całkowite zamazanie wyrazów z błędem i napisanie ich u góry w sposób poprawny,
o naklejanie pasków poprawnie napisanych wyrazów w miejsce wyrazów z błędem,
o zaznaczanie na marginesie liczby słów błędnie napisanych; dzieci same je znajdują poprzez porównanie z tekstem poprawnie napisanym.
Pomoc dzieciom dyslektycznym to:
o stosowanie wielu ćwiczeń grafomotorycznych doskonalących technikę pisania (przepisywanie rodzi awersję do pisania),
o częste sprawdzanie zeszytów i poprawności zapisów prac domowych, by wyeliminować zniekształcenia informacji,
o prowadzenie słownika wyrazów trudnych,
o czuwanie nad uaktywnianiem dzieci w czasie lekcji i dodatkowych zajęć poprzez stosowanie atrakcyjnych pomocy dydaktycznych i przerw relaksacyjnych,
o częste sprawdzanie wiadomości ustnych,
o dostosowanie wymagań do praktycznych możliwości dziecka, mając na uwadze poziom trudności ucznia,
o stosowanie słowników ortograficznych podczas klasówek i wypracowań,
o stosowanie różnego rodzaju wzmocnień - zachęt, pochwał,
o organizowanie sytuacji zapewniających przeżycie sukcesu w celu uzyskania wiary we własne siły,
o otoczenie opieką i wsparciem ze strony klasy, z jednoczesnym powierzaniem ról możliwych do spełnienia,
o uczenie sposobów radzenia sobie w sytuacjach trudnych,
o ćwiczenie odporności psychicznej,
o uczenie właściwych zachowań w sytuacjach napięć agresywnych jako reakcji obronnych na niepowodzenia,
o stosowanie indywidualnych wymagań w zakresie podawania nowego materiału i odpowiednich informacji,
o stała współpraca i wymiana informacji między szkołą a domem.
Przykładowe zadania korekcyjno - kompensacyjne

By pomóc dzieciom dyslektycznym w zautomatyzowaniu umiejętności czytania, należy stosować następujące formy ćwiczeń:
o Czytanie całościowe sylab i wyrazów.
o Czytanie wyrazów, zdań i tekstów sylabami.
o Czytanie sylab i wyrazów w krótkich pozycjach.
o Czytanie naprzemienne sylab, wyrazów i zdań.
o Czytanie selektywne głośne i ciche.
o Czytanie z przesłonką (w okienku).
o Czytanie chóralne.
o Ćwiczenia w rozumieniu treści (J. Czajkowska, K. Herda, 1989 r.).

W nauce poprawnego pisania pod względem graficznym wskazane jest stosowanie następujących ćwiczeń:
o Kreślenie ręką dużych liter w powietrzu.
o Pisanie dużych liter na tablicy - wodzenie po wzorze.
o Pisanie (malowanie) liter na arkuszach papieru, różnej wielkości.
o Pisanie liter za pomocą szablonów.
o Kalkowanie (kalką techniczną), obwodzenie po wzorze.
o Samodzielne pisanie liter.

Przy opracowaniu graficznym liter należy zwrócić uwagę na ich charakterystyczne elementy, sposób pisania z zaznaczeniem miejsca rozpoczęcia i rozmieszczenia w liniaturze zeszytu.
Trzeba dążyć do tego, by dzieci nauczyły się pisać wyrazy łącznie, czytelnie i we właściwym tempie.
Podstawowe formy ćwiczeń poprawnego pisania to:
o przepisywanie,
o pisanie z pamięci,
o pisanie ze słuchu.

Należy pamiętać, iż ćwiczenia w czytaniu winno się łączyć z ćwiczeniami w pisaniu. Ponadto należy zwracać uwagę na:
o kierunek pisania od strony lewej do prawej i sposób pisania liter z zastosowaniem wzorców,
o omówienie pisowni wyrazów "trudnych", by nie utrwalały się w pamięci wzrokowej nieprawidłowe obrazy graficzne wyrazów,
o prawidłową postawę ciała i sposób trzymania przyborów, czas trwania ćwiczeń w pisaniu dostosowaniem do możliwości percepcyjnych dziecka, koncentracji uwagi i odporności psychicznej.

Opracowała:
Weronika Potoczna

Literatura:
G. Krasowicz „ Język , czytanie, dysleksja”.
B. Kaja „Diagnoza dysleksji”.
W. Turewicz „Organizacja pracy korekcyjno – kompensacyjnej”, [w:] „Jak pomóc dziecku z dysortografią”.
A. Rytel „ Jak możemy rozpoznać dziecko z dysleksją”.
M. Bogdanowicz „ Recepty na dobre czytanie i pisanie”, [w:] „Jak pomóc dziecku z dysortorafią” .