Metody wychowania: pojęcie, klasyfikacja, skuteczność

Metoda (gr. Methodos – droga, sposób postępowania) jest to ogół zasad, kryteriów i reguł, które są przyjęte po to, żeby doprowadzić do jakiegoś celu, coś osiągnąć.

Metoda wychowania – ogół regularnie stosowanych sposobów postępowania wychowawczego lub powtarzalnych czynności, zmierzających do osiągnięcia założonych przez wychowawcę celów (Okoń, Konarzewski); podstawowe sposoby konsekwentnego i jak najbardziej skutecznego postępowania, zmierzające do osiągnięcia ustalonego celu (Kamiński).

Metody wychowania – „świadomie i konsekwentnie stosowane sposoby oddziaływania pedagogicznego na jednostkę, grupę lub zbiorowość, aby osiągnąć zamierzony cel wychowawczy” (Pedagogika). H.Muszyński za cechę konstytutywną metod wychowania uważa „wywieranie określonego wpływu na aktywność wychowanka”.

Grupy metod wychowania – klasyfikacje

Znane są różne klasyfikacje metod wychowania, poniżej przedstawiam niektóre z nich:
- Konarzewski wyróżnia: metody indywidualne: metoda modelowania (metoda przykładu, naśladownictwo); metoda zadaniowa (polega na powierzaniu dzieciom i młodzieży zadań do wykonania, które mają prowadzić do zmian w ich zachowaniu, wzbogacania wiedzy i doświadczenia – np. nauka pływania, jazdy na rowerze); metoda perswazyjna (uświadamianie dzieciom i młodzieży różnych obowiązków i powinności jakie mają nie tylko wobec siebie, ale także wobec innych ludzi, a także społeczeństwa oraz pokazywaniu im jakie mają prawa; jest to więc wyjaśnienie komuś czegoś, bądź przekonywanie kogoś o czymś); metoda nagradzania i karania: (metoda nagradzania – wzmacniania pozytywnego, polega na promowaniu zachowań pozytywnych, pożądanych w wychowaniu, metoda karania – wzmocnień negatywnych, jest sposobem oddziaływania wychowawczego polegającym na świadomym stosowaniu kar w celu zapobiegnięcia niepożądanym, niezgodnym z zasadami i normami społecznymi zachowaniom dzieci i młodzieży). Metody grupowe: metoda organizowania działalności zespołowej (polega na organizowaniu kilkuosobowych zespołów w celu przedyskutowania, omówienia jakiegoś ważnego dla nich problemu lub wykonanie przez nich jakichś zadań) i samorządnej (polega na umożliwianiu dzieciom i młodzieży współuczestnictwa w decydowaniu o wspólnych sprawach i wykonywaniu działań zgodnych z wcześniejszymi ustaleniami, np. samorząd szkolny); metoda współudziału uczniów w organizowaniu lekcji (uczniowie biorą udział w planowaniu, przygotowaniu, prowadzeniu oraz ocenianiu lekcji).
- Konarzewski wyróżnia też: metody strukturalne (nauczanie obyczajów) i sytuacyjne (karanie i nagradzanie).
- wg Górniewicz, Krawczyk: metody bezpośredniego (polegają na tym, że wychowawca w postępowaniu wychowawczym działa sam, natychmiast w zaistniałej sytuacji, jest to bezpośrednia interakcja zachodząca między wychowawcą a wychowankiem; do metod wpływu bezpośredniego zalicza się: nagradzanie i karanie, modelowanie, kształtowanie zachowań wychowanka według przykładu osobistego lub innego wzoru wychowawczego, metodę stawiania zadań do wykonania oraz perswadowanie) i pośredniego (oddziaływania w swoim zamierzeniu dotyczą wychowanka, ale docierają do niego drogą okrężną, nie bezpośrednio, do tych metod można zaliczyć: kształtowanie norm i wartości grupowych w klasie szkolnej lub innej grupie wychowawczej, przekształcanie powiązań interpersonalnych w grupie, kreowanie przywództwa w klasie lub innej grupie wychowawczej) oddziaływania wychowawczego.
- Wg Muszyńskiego: metody wpływu osobistego (modelowanie, perswazja), sytuacyjnego (karanie, nagradzanie) i społecznego (grupowe, zmiana przywództwa, struktury grupy) oraz metody kierowania samowychowaniem.
Na to jakie metody wybierzemy mają wpływ składowe procesu wychowawczego, czyli to, kto jest wychowawcą, jakiego ma wychowanka i jaki cel chcemy osiągnąć.

Skuteczność

Nie ma jednej skutecznej metody wychowawczej, każda z nich zawiera coś innego, dlatego należy stosować je zamiennie bądź uzupełniać je. O tym, jaką metodę zastosować decyduje wychowawca. Powinien on pamiętać, że metody są to jedynie narzędzia mniej lub bardziej skuteczne, ich efektywność zależy od sprawnego posługiwania się nimi. Sama metoda nie decyduje jeszcze o sukcesie pedagogicznym, trzeba jeszcze umieć ją wykorzystać do realizacji założonego celu wychowawczego. Należy również uwzględnić różne psychospołeczne uwarunkowania prawidłowego rozwoju dzieci i młodzieży. Można zatem powiedzieć, że skuteczność metod wychowania zależy od:
- Umiejętności posługiwania się nimi,
- Zaistniałej sytuacji wychowawczej,
- Cech osobowości wychowanka, jego doświadczeń oraz od wpływów otaczającego go środowiska.

Warto więc zapoznać się z różnymi metodami wychowania, aby umieć je wykorzystywać do efektywnego i wszechstronnego rozwoju wychowanków.


Bibliografia:
1. Górniewicz J. Teoria wychowania, Toruń – Olsztyn 1996
2. Łobocki M., Teoria wychowania w zarysie, Kraków 2008
3. Muszyński H. Zarys teorii wychowania, Warszawa 1981
4. Nowak M., Teorie i koncepcje wychowania, Warszawa 2008