"Bądź z serca pozdrowiona ojczysta święta mowo!" Program pracy z uczniem zdolnym w ramach pozalekcyjnych zajęć koła polonistycznego

Bądź z serca pozdrowiona, ojczysta święta mowo!
Program pracy z uczniem zdolnym
w ramach pozalekcyjnych zajęć koła polonistycznego.

WSTĘP
Szereg obserwacji poczynionych na lekcjach języka polskiego uświadomiło mi jako polonistce fakt , że nasz system klasowo-lekcyjny oraz zbyt liczne oddziały nie sprzyjają indywidualizacji w procesie dydaktyczno-wychowawczym. Dlatego żeby odkryć często uśpione, ukryte zdolności , talenty, należy poświecić dziecku więcej czasu , stwarzając mu tym samym szczególną atmosferę rozwoju. W miarę możliwości realizuję indywidualne nauczanie na lekcjach języka polskiego , ale faktyczne warunki do pracy z uczniem zdolnym stwarzają zajęcia pozalekcyjne ( koło polonistyczne).Te czynniki sprawiły , że napisałam własny program pracy z uczniem zdolnym , który służy do rozwijania zdolności i zainteresowań uczniów, wspierania ich działań w poszerzaniu wiadomości i umiejętności , przygotowania do udziału w konkursach szkolnych oraz na szczeblu gminnym, powiatowym, wojewódzkim i ogólnopolskim. Jest on zgodny z Podstawą programową kształcenia ogólnego dla gimnazjów zawartą w Rozporządzeniu MEN z dn. 23.12.2008 r.( Dziennik Ustaw nr 4 z 2009 r. poz.17).
Starałam się, aby mój program, odpowiadając aktualnym tendencjom oświatowym, uwzględniał potrzeby i oczekiwania uczniów zdolnych, wspierając ich w celu przekonania o konieczności rozwoju oraz samodzielnej pracy samokształceniowej, inspirując ich, poprzez odpowiednio dobrane metody i treści, do twórczego i oryginalnego myślenia ukazanego w określonej formie wypowiedzi ustnej i pisemnej. Zaprezentowane przeze mnie działania powinni umożliwić szybszy rozwój osoby zdolnej, wyposażyć ją w większy zakres wiedzy, zgodnie z poziomem rozwoju intelektualnego.
Program jest przeznaczony do realizacji w klasach I-III gimnazjum z uczniem zdolnym. Można go dostosować do potrzeb i indywidualnych zainteresowań uczniów. Celów, zagadnień i treści nie podzieliłam w nim na poszczególne lata. Program zamierzam realizować w ramach zajęć pozalekcyjnych koła polonistycznego.

Opis ucznia zdolnego
Uczeń zdolny charakteryzuje się wysokim poziomem zdolności ogólnych takich jak: łatwość uczenia się, znaczące osiągnięcia w nauce, dyspozycja i osiągnięcia twórcze, zdolność do rozumowania abstrakcyjnego, umiejętność koncentracji, inicjatywa i oryginalność w pracy intelektualnej, silne i szerokie zainteresowania, zróżnicowanie emocjonalne, szybki styl pracy. Rozpoznamy go również po zdolności skojarzeń, syntezy, i wnioskowania, fantazji i wrażliwości, oryginalnym i twórczym myśleniu, sprawności językowej( bogactwo słownictwa, umiejętność dobitnego wyrażania myśli). Jego osobowość cechuje samodzielność, poczucie własnej wartości, wytrwałość w dążeniach.

CELE PROGRAMU
Głównym celem programu jest rozwijanie zdolności i zainteresowań uczniów zdolnych oraz inspirowanie ich do pogłębiania wiedzy polonistycznej.
CELE SZCZEGÓŁOWE
1.Wyrabianie nawyku samokształcenia.
2.Rozwijanie wyobraźni, pamięci, wrażliwości estetycznej, zdolności do koncentracji uwagi, inwencji twórczej.
3.Realizacja zadań o charakterze interdyscyplinarnym.
4.Zapoznanie się z literackim dorobkiem polskich i zagranicznych twórców.
5.Korzystanie z różnych źródeł wiedzy( Internet, encyklopedie multimedialne)-poszukiwanie, porządkowanie i wykorzystywanie informacji.
6.Kształtowanie sprawności językowej w mowie i piśmie.
7.Rozbudzanie motywacji czytania, umiejętności odbioru różnych tekstów kultury.
8.Kształtowanie postawy aktywnego odbiorcy dostrzegającego wartości humanistyczne, artystyczne, społeczne zawarte w utworach literackich, spektaklach teatralnych, filmach, słuchowiskach.
9.Wykształcenie sprawności myślenia, spostrzegawczości, umiejętności obserwowania rozmaitych zjawisk, ich analizy i opisu, porównywania klasyfikowania, kojarzenia, wnioskowania, rozumowania, uogólniania, poszukiwania analogii.
10.Pogłębianie ogólnej wiedzy o człowieku, życiu, kulturze, szczególnie o literaturze i języku, aby zrozumieć siebie i innych ludzi oraz otaczającą nas rzeczywistość.
11.Przygotowanie uczniów do konkursów recytatorskich, krasomówczych, języka polskiego, ortograficznych, występów kabaretowych.
12.Wspieranie samodzielnego opracowywania zagadnień.
13. Rozbudzanie dociekliwości intelektualnej, niezależności w myśleniu i działaniu, ekspresji literackiej.
14.Doskonalenie samodzielnej pracy ucznia.
15.Wyposażenie uczniów w rozległa wiedzę.

TREŚCI KSZTAŁCENIA
Analiza i interpretacja tekstów kultury
•literatura piękna i literatura informacyjna
•odmiany literatury( literatura dydaktyczna, literatura faktu, literatura naukowa, publicystyka, literatura piękna)
• rozpoznawanie odmian gatunkowych literatury popularnej: powieść lub opowiadanie obyczajowe, przygodowe, detektywistyczne, fantastycznonaukowe, fantasy
•rodzaje literackie i ich cechy charakterystyczne( epika-gatunki epickie, liryka-gatunki –liryczne, odmiany liryki, najważniejsze systemy wersyfikacji polskiej, najczęstsze układy rymów, środki stylistyczne-funkcje użytych w utworze fonetycznych, semantycznych, słownikowych, składniowych środków stylistycznych, dramat-gatunki dramatu, gatunki mieszane)
•publicystyka i jej gatunki( typowe formy wypowiedzi takie jak: felieton , reportaż, sprawozdanie, esej, recenzja , wywiad, , itd.)
•literatura faktu i jej gatunki
•rozróżnianie typów narracji i określanie ich funkcji w utworze, omawianie funkcji elementów konstrukcyjnych utworu( tytułu , podtytułu, motta, apostrofy, puenty, punktu kulminacyjnego)
•znajdowanie w tekstach współczesnej kultury popularnej ( np. w filmach ,komiksach, piosenkach) nawiązań do tradycyjnych wątków literackich i kulturowych, wskazywanie przykładów mieszania gatunków)
•uwzględnianie w analizie specyfiki tekstów kultury przynależnych do następujących rodzajów sztuki: literatura , teatr , film muzyka, sztuki plastyczne, sztuki audiowizualne; teatr- jego historia i specyfika ; środki wyrazu w teatrze, filmie , malarstwie, muzyce
•kultura wysoka a subkultury ( odróżnianie kultury niskiej od wysokiej)
•charakteryzowanie postaci mówiącej w utworze
•przedstawianie propozycji odczytania konkretnego tekstu kultury i uzasadnianie jej
•uwzględnianie w interpretacji potrzebnych kontekstów, głosowa interpretacja wybranych utworów literackich
•posługiwanie się pojęciami dotyczącymi wartości pozytywnych i ich przeciwieństw oraz określanie postaw z nimi związanych(np. patriotyzm-nacjonalizm, tolerancja-nietolerancja, piękno-brzydota); rozpoznawanie ich obecności w życiu, literaturze i innych sztukach
•korzystanie z różnych źródeł wiedzy
•poznanie dorobku literackiego twórców rodzimych i obcych
•nowości na rynku wydawniczym
•dzielenie się spostrzeżeniami i wrażeniami z przeczytanych lektur
•wyrażanie własnych sądów i opinii na temat poznanej twórczości
•wykorzystywanie zdobytej wiedzy w sytuacjach nietypowych
•ćwiczenie umiejętności korzystania z różnych źródeł informacji, planowania własnej pracy i odpowiedzialności za jej efekty
•omawianie na podstawie poznanych dzieł literackich i innych tekstów kultury podstawowych, ponadczasowych zagadnień egzystencjalnych(np. miłość , przyjaźń, śmierć, nadzieja lęk, samotność, inność, sprawiedliwość, poczucie wspólnoty); dostrzeganie i poddawanie refleksji uniwersalnych wartości humanistycznych
•literatura w czasie-podział na epoki( charakterystyka epoki-czas trwania, sztuka i literatura, filozofia; okresy i prądy literackie- największe osiągnięcia literatury europejskiej ; literatura polska na tle literatury europejskiej)
•zarys historii filozofii- najważniejsze kierunki i ich twórcy
•z poezją przez wieki( analiza i interpretacja utworów lirycznych z uwzględnieniem kontekstu epoki, jej konwencji i reguł poetyki
•żywe motywy w literaturze i sztuce
-wina i kara w utworach literackich
-różne oblicza miłości w literaturze
-człowiek wobec bogów i Boga
-literatura w obronie ,,człowieka prostego”
-młodości starość- ich obraz w literaturze
-między dobrem a złem-dylematy moralne bohaterów literackich
-miłość ojczyzny jako motyw działania bohaterów literackich
- z przymrużeniem oka- komizm ,satyra, ironia, groteska i ich rola w literaturze
- piękny jest ten świat-twierdzą poeci i pisarze-a dlaczego?
- motyw tułacza w literaturze
- motyw jednostki i zbiorowości, wolności, szczęścia, artysty i jego twórczości, tyrtejski ,świata jako teatru, wędrówki
- motywy biblijne i mitologiczne w literaturze i sztuce
• oryginalne prezentowanie znanych motywów
Tworzenie wypowiedzi-warsztat pisarski
• paraliterackie formy wypowiedzi: opowiadanie, opis , charakterystyka , kartka z pamiętnika, dziennik
• paranaukowe formy wypowiedzi; recenzja, rozprawka, sprawozdanie
• urzędowe formy wypowiedzi: podanie, życiorys i CV, protokół
• użytkowe formy wypowiedzi: przemówienie , list zaproszenie, ogłoszenie, zawiadomienie , notatka, plan, instrukcja, dedykacja, reklama, SMS, e-mail
• Staranna redakcja tekstu napisanego ręcznie i na komputerze
• Przestrzeganie zasad etyki mowy w różnych sytuacjach komunikacyjnych- znajomość konsekwencji stosowania form charakterystycznych dla elektronicznych środków przekazu( SMS, czat , blog , e-mail)
• świadome, odpowiedzialne ,selektywne korzystanie ( jako odbiorca i nadawca) z elektronicznych środków przekazu informacji, m.in. z Internetu
• stosowanie zasad etykiety językowej( formuły grzecznościowe, konwencje językowe zależne od środowiska; skuteczne porozumiewanie się w różnych sytuacjach )
Odbiór wypowiedzi i wykorzystanie zawartych w niej informacji
• porządkowanie informacji w zależności od ich funkcji w przekazie
• odróżnianie informacji o faktach od opinii
• rozpoznawanie różnic między fikcją a kłamstwem
• rozpoznawanie wypowiedzi o charakterze emocjonalnym i perswazyjnym
• rozpoznawanie intencji wypowiedzi( aprobaty, dezaprobaty, negacji, prowokacji)
• dostrzeganie w wypowiedzi ewentualnych przejawów agresji i manipulacji
• rozpoznawanie wypowiedzi argumentacyjnej( wskazywanie tezy, argumentów, wniosków)
• rozróżnianie gatunków publicystycznych prasowych, radiowych i telewizyjnych ( artykuł, wywiad, reportaż)
• czerpanie dodatkowych informacji z przypisu

Świadomość językowa
• rozróżnianie normy językowej wzorcowej i użytkowej oraz stosowanie się do nich
• oficjalne i nieoficjalne sytuacje mówienia- granice stosowania slangu młodzieżowego
• styl i różne rodzaje stylów: artystyczny, potoczny, urzędowy , naukowy , popularnonaukowy, retoryczny, biblijny, publicystyczny
• informacja a opinia
• słownictwo ogólnonarodowe i słownictwo o ograniczonym zasięgu
• słownictwo nacechowane chronologicznie- archaizmy i neologizmy
• skrótowce
• słownictwo nacechowane emocjonalnie- wulgaryzmy i eufemizmy
• słownictwo zróżnicowane pod względem pochodzenia- wyrazy rodzime i zapożyczone; rozumienie ich funkcji w tekście
• rozpoznawanie cech kultury i języka swojego regionu
• znaczenie wyrazów ( treść i zakres wyrazu, wyrazy abstrakcyjne i konkretne, synonimy ,antonimy, homonimy, wyrazy wieloznaczne, eponimy , peryfrazy, frazeologizmy- podział, pochodzenie i znaczenie)
• części mowy
- odmienne części mowy-czasownik, rzeczownik, przymiotnik, liczebnik, zaimek
- podział odmiennych części mowy oraz kategorie , przez jakie się odmieniają
- nieodmienne części mowy (spójnik, przysłówek, przyimek, partykuła-jej rola w modyfikowaniu znaczenia wypowiedzi, wykrzyknik- wykorzystanie go w celu wyrażenia emocji) oraz ich podział)
- stosowanie wołacza w celu osiągnięcia efektów retorycznych
- nieosobowe formy czasownika
• imiesłowy
- imiesłowy przymiotnikowe
- imiesłowy przysłówkowe
- imiesłowowy równoważnik zdania
• budowa wyrazu; temat fleksyjny i końcówka
• wypowiedzenia
- podział wypowiedzeń ze względu na cel wypowiedzi, zabarwienie emocjonalne, budowę: obecność lub brak orzeczenia
- podział zdań ze względu na budowę: pojedyncze i złożone
- zdania bezpodmiotowe
- imiesłowowe równoważniki zdań
• części zdania pojedynczego( podmiot, orzeczenie, przydawka, dopełnienie, okolicznik- ich rodzaje i funkcje; rozpoznawanie ich w zdaniach i równoważnikach zdań)
• związki składniowe w zdaniu; rozbiory logiczne zdań pojedynczych
• zdania złożone współrzędnie i podrzędnie; rozbiory logiczne zdań złożonych
• szyk wyrazów w zdaniu- dostosowywanie szyku wyrazów i zdań składowych do wagi , jaką nadajemy przekazywanym informacjom
• wykorzystanie wiedzy o składni w stosowaniu reguł interpunkcyjnych; stosowanie średnika
• zamiana mowy niezależnej na zależną
• przekształcanie części zdania pojedynczego w zdania podrzędne i odwrotnie
• przekształcanie konstrukcji strony czynnej w konstrukcje strony biernej i odwrotnie
• zamiana form osobowych czasownika na imiesłowy i odwrotnie-odpowiednio do celu wypowiedzi i ze świadomością ich funkcji
• budowa słowotwórcza wyrazu
- wyrazy podstawowe i wyrazy pochodne
- rodzina wyrazów
- wyrazy złożone
- znaki interpunkcyjne

• fonetyka
- głoska a litera
- funkcje litery i
- podział głosek
- upodobnienia fonetyczne
- akcent
Rozwijanie zainteresowań i zdolności uczniów
• samodzielna praca nad zagadnieniami wykraczającymi poza program nauczania
• wykonywanie prezentacji multimedialnych
• indywidualne przygotowywanie referatów
• rozwiązywanie trudniejszych problemów w ramach zagadnienia omawianego na zajęciach dydaktycznych
• przygotowywanie dodatkowych prac długo- i krótkoterminowych
Przygotowanie do udziału w konkursach
• poszerzanie wiadomości o zagadnienia wykraczające poza podstawę programową
• wykonywanie przykładowych zadań konkursowych
• korzystanie z różnych typów słowników
• praca z lekturami
• doskonalenie zdolności recytatorskich i krasomówczych

METODY PRACY Z UCZNIEM ZDOLNYM

1.Metody aktywizujące:
a) projekt
b) metaplan
c) analiza przypadków
d) burza mózgów
e) mapa mentalna
f) piramida wartości
g) metoda symulacyjna
h) różne formy dyskusji
i) debata
j) drama ; ćwiczenia dramowe
k) rozmowy kierowane
l) tworzenie map mentalnych
m) gry dydaktyczne
n) metoda symulacyjna
o) praca w grupach
2. Metoda problemowa.
3. Metody komunikacyjne.
4. Metody świadomego uczenia się.
5. Metody audiowizualne.

FORMY PRACY Z UCZNIEM ZDOLNYM
• Formy pracy-indywidualne , zbiorowe , jednakowe i zróżnicowane.
• Wykonywanie przez ucznia zdolnego trudniejszych ćwiczeń.
• Częste wcielanie się w rolę krytyka.
• Pełnienie w grupie funkcji lidera.
• Opracowywanie trudnych problemów w formie rozprawki , esejów oraz innych tekstów argumentacyjnych.
• Formułowanie wniosków , syntezy problemu.
• Samodzielne opracowywanie wskazanych partii materiału z wykorzystaniem różnych źródeł informacji.
• Działalność kreatywna; rozumienie różnych form ekspresji językowej i pozawerbalnej, stylistyki i konwencji; umiejętność transformacji jednej konwencji w inną.
• Prezentacja własnych umiejętności i efektów pracy poprzez udział w różnych formach konkursów literackich.
• Bezpośredni kontakt ze sztuką poprzez udział w wycieczkach do teatru, kina.
• Pisanie i tworzenie trudnych dyktand w trakcie przygotowań do konkursu ortograficznego.
• Rozwijanie uzdolnień teatralnych , recytatorskich , krasomówczych poprzez udział w tworzeniu spektaklów , przedstawień , konkursach recytatorskich i krasomówczych.
• Wymyślanie gier i zabaw dydaktycznych , np. wzbogacających język.
• Podejmowanie prób twórczych w różnych dziedzinach, np. plakat , wiersz , artykuły w gazetce szkolnej.
• Prezentowanie w formie referatów zagadnień wykraczających poza program.
• Wykazywanie się bardzo dobrą znajomością lektur nadobowiązkowych.
• Przygotowywanie pytań do tekstu.
• Umiejętne i taktowne poprawianie błędów kolegów.
• Eliminowanie napięcia emocjonalnego w trakcie publicznych występów.
• Współpraca z biblioteką szkolną i publiczną.

ZAŁOŻONE OSIĄGNIĘCIA UCZNIÓW
•Sukces w olimpiadzie polonistycznej.
•Osiągnięcia w różnorodnych konkursach literackich , ortograficznych , artystycznych.
•Wysokie wyniki testów kompetencyjnych w zakresie języka polskiego.
•Umiejętności dydaktyczne przejawiające się w interesującym , logicznym , zrozumiałym przez kolegów przekazie wiadomości.
•Umiejętności organizacyjne przejawiające się w samodzielnym inicjowaniu pracy , zwłaszcza pracy zespołowej.
•Stosowanie metod aktywizujących , które zmuszają do kreatywnego myślenia, pozwalają na zdobycie wiedzy i umiejętności wykraczających poza materiał danej klasy.
•Łatwość skupiania się przez dłuższy czas na danym zagadnieniu, szybkie tempo uczenia się , trwałe zapamiętywanie.
•Poprawność językowa( mówienie , pisanie).
•Świadome odbieranie dzieła sztuki.
•Funkcjonalne posługiwanie się językiem.
•Inicjatywa w samokształceniu; stosowanie efektywnych metod uczenia się , umiejętność gospodarowania własnym czasem.
•Umiejętność dokonywania analizy i interpretacji dzieła sztuki.
•Łatwość osiągania prostych , jasnych i ekonomicznych rozwiązań.
•Prezentowanie postawy humanistycznej , wrażliwej i kreatywnej wobec świata
•Oryginalność w interpretowaniu wyników oraz pomysłowość w ich praktycznym zastosowaniu.
•Aktywność twórcza poprzez pisanie wierszy , recytowanie , udział w szkolnych przedstawieniach , tworzenie gazetki szkolnej, itp.
•Skłonność do podejmowania trudniejszych , złożonych zadań.
•Trafność w doborze różnorodnych metod rozwiązywania problemów i zadań.

EWALUACJA PROGRAMU
Ewaluacja programu prowadzona będzie na bieżąco. Uzyskane wyniki ewaluacji będą analizowane i wykorzystywane do wprowadzenia zmian w programie.

UWAGI O REALIZACJI PROGRAMU
Większość zajęć będzie prowadzona metodami aktywnymi , aby poprzez praktyczne działanie kształcić uzdolnienia dzieci oraz umiejętności korzystania z nowoczesnych środków medialnych. W trakcie realizacji programu należy także pamiętać o potrzebach psychofizycznych ucznia , kształcąc jego umiejętności interpersonalne i dbając o harmonijny rozwój w otoczeniu rówieśników. Stosownie do potrzeb programu wykorzystywane będą możliwości biblioteki szkolnej i publicznej w Jamielniku

Program zawiera:
1.Wstęp
•Opis ucznia zdolnego
2. Cele( cel główny oraz cele szczegółowe)
3.Treści kształcenia
4.Procedury osiągania celów- metody pracy z uczniem zdolnym
5.Formy pracy z uczniem zdolnym
6.Założone osiągnięcia uczniów
7.Ewaluacja programu
8.Uwagi o realizacji programu

Autor:
polonistka Beata Hajduk