Recenzja książki Aleksandra Krawczuka pt. "Starożytność odległa i bliska” wydanej w roku 1987 przez Wydawnictwo Poznańskie

Książka, którą bierzemy do ręki nie jest podręcznikiem akademickim, ale zbiorem 57 opowiadań, które po pobieżnej analizie ich tytułów wydają się nie być ze sobą powiązane. Jednakże dokładna lektura tychże opowiadań skłania do zgoła innego stwierdzenia. Opowiadania te bowiem dotyczą najróżniejszych tematów antycznych, które są istotne także dla współcześnie żyjącego człowieka. Wynika to z głównej idei, która przyświecała autorowi przy pisaniu tej książki, a mianowicie, jak sam stwierdza w jednym z pierwszych rozdziałów, pragnie udzielić odpowiedzi na pytanie, które niegdyś postawił mu, jako uczniowi gimnazjum nauczyciel łaciny, prof. Kazimierz Komaniecki, a któro brzmiało: „Dlaczego uczymy się łaciny? Komu i na co ona potrzebna, skoro starożytnych Rzymian już nie ma?”. Niniejsza książka jest więc próbą odpowiedzi na to pytanie. Jak sam autor stwierdza, stawiając sobie owo zadanie, pragnie odpowiedzieć na postawione pytanie „w stosunku nie tylko do łaciny, lecz do całego spadku po kulturze antycznej”. Stąd pierwsze rozdziały poświęca swojemu mistrzowi, jakim był niewątpliwie dla autora profesor Kazimierz Komaniecki i który potrafił zaszczepić młodemu wówczas chłopcu pasję poznawania starożytności. Nie jest to rozprawa o twórczości naukowej Kazimierza Komanieckiego i nie zestawia bibliografii naukowej jego prac, ale wspominając kolejne jego dzieła raz po raz przywołuje świat antyczny poprzez przedstawienie Aten Peryklesa, schyłku republiki rzymskiej i panowania Augusta , na okres którego przypada złoty wiek literatury łacińskiej, mówi o Cyceronie, Lukrecjuszu, Katullusie, Cezarze, Salustiuszu oraz wielu innych, którzy byli retorami, filologami i prawnikami.
Odpowiadając na postawione we wstępie pytanie: „Komu potrzebna jest łacina?”, autor odpowiada, że przede wszystkim polonistom i tym wszystkim, którym leży na sercu sprawa piękna, czystości i dostojeństwa języka ojczystego, który wywodzi się z łaciny i przez wieki żył z nią w ścisłym związku. Kolejni, którzy winni być zainteresowani kontaktem młodego pokolenia Polaków z łaciną są wszyscy wychowujący to pokolenie, a to z racji tej, by młodzi Polacy łatwiej uczyli się języków obcych, gdyż to właśnie łacina jest najprostszym i naturalnym kluczem do wszystkich języków romańskich. Kolejny argument przywoływany przez autora to fakt, iż znajomość łaciny ułatwia w sposób niewątpliwy przyswojenie sobie terminologii praktycznie wszystkich dyscyplin naukowych. Argumentacja, jaką stosuje autor dotyka spraw praktyki i potrzeb naszego życia. Jest też jeszcze inna płaszczyzna, na której także zauważa autor potrzebę powrotu do języka i myśli starożytnej, a mianowicie w dobie dominującej techniki istnieje pilna potrzeba określenia sensu, roli i miejsca humanistyki w naszych czasach. Według autora należy koniecznie powrócić do wartości, którym hołdowali starożytni, dla których technika była nie celem, ale środkiem dla rozwoju osobistego i rozwoju całej ludzkości. Inaczej ludzkość utraci sens i radość swego istnienia i stanie się społeczeństwem robotów.
Autor pragnąc przybliżyć współczesnemu czytelnikowi starożytny świat wychodzi od humanistyki, by w następnych rozdziałach na konkretnych przykładach ukazać mu, jak żywa jest obecność antyku w różnych dziedzinach naszej codzienności. Dlatego w kolejnych rozdziałach rozpatrując sprawy kalendarza prowadzi nas do Aten, do Sokratesa i jego ucznia Platona przypominając pewne problemy ówczesnej historii Grecji i ukazując ich aktualność. W dalszych rozdziałach autor przechodzi do problemów związanych z dziejami Rzymu, a zwłaszcza cesarstwa, jako „tworu”, który przez wieki jednoczył wszystkie kraje w basenie Morza Śródziemnego oraz większość ziem Europy i wywarł niezatarte piętno na historii i kulturze całego kontynentu. Swoje rozważania nad starożytnością „odległą i bliską” autor kończy rozdziałem zatytułowanym „Ewangelia po grecku”, w którym dokonuje niejako podsumowania swojej pracy. Mówiąc o zaletach studiowania Biblii w językach oryginalnych wskazuje na powody wzrostu zainteresowań religioznawczych. Jednym z nich są fascynujące odkrycia, których dokonano od początku XIX wieku. Za sprawą tychże odkryć na naszych oczach „zmartwychwstają całe miasta i mocarstwa. Zapomniane od tysiącleci pisma przemawiają językami, których istnienia do niedawna nikt nie podejrzewał. Otwierają się groby pełne bogactw i tajemnic. Przeszłość sprzed wieków staje się czymś bliskim i namacalnym – zarówno jeśli chodzi o sprawy ówczesnej wielkiej polityki, jak i realia codziennego bytowania zwykłych śmiertelników”. Według autora, każdy myślący człowiek musi stwierdzić, że w dobie obecnej „w naszym kręgu kulturowym biją dwa praźródła”, z których kolejne epoki czerpią jak ze skarbca, a są to: „antyk klasyczny i Biblia oraz zakotwiczony w nich obu świat pojęć, wierzeń i wyobrażeń”.
Autor poruszając tak wiele zagadnień (kalendarz, sny, łacina, filozofia, poglądy historyczne, refleksje na temat naszego „migającego” życia), w sposób płynny przechodzi od jednego zagadnienia do drugiego stwarzając wrażenie luźnej pogawędki, czasem przerywanej żartem, częściej niezbyt wesołą refleksją.
Niewątpliwą zaleta tej książki jest to, iż autor motywuje zasadność ciągłego sięgania przez naukowców do dzieł autorów starożytnych, którzy to naukowcy poprzez wykorzystanie osiągnięć wszystkich nauk humanistycznych: historii politycznej i gospodarczej, archeologii, językoznawstwa starają się przybliżyć minioną epokę dzisiejszemu człowiekowi, epokę która wprawdzie w swej materialnej formie minęła bezpowrotnie wraz z upadkiem ogromnego imperium zbudowanego krwią, przemocą i podstępem, ale pozostawiło po sobie „spadek duchowy, niematerialny, który okazał się zdumiewająco trwały i odporny na wszelkie burze dziejowe”.