Zadania i funkcje rodziny w organizacji czasu wolnego

Ilość, treść, sposób zagospodarowania czasu wolnego mają duży wpływ na jakość życia człowieka. Dlatego już od dzieciństwa powinien on być przygotowywany, podobnie jak do pracy
i innych dziedzin działalności, do odpowiedniego sytuowania go we własnym budżecie czasu
i właściwego wykorzystywania. Powinien też nauczyć się radzenia sobie w sytuacjach, gdy, wbrew własnej woli ma nadmiar tego czasu.
Podstawowa rola w tej dziedzinie przypada rodzinom i zastępującym je środowiskom. One modelują zarówno stosunek do tego czasu, jak też treść i formy jego wypełniania. Dziecko,
u którego nie stłumiono naturalnej ciekawości świata, potrzeby zabawy i twórczej ekspresji, któremu ułatwiono doświadczanie i przeżywanie różnych form aktywności, akceptując narastającą z wiekiem samodzielność, nie ma zazwyczaj problemów z wypełnieniem wolnego czasu, nie nudzi się, nie ma poczucia jałowości istnienia. Dzięki rozwiniętym zainteresowaniom i potrzebom ich pogłębiania, doświadczeniom w kontaktach z innymi ludźmi, naturą i kulturą, ma możliwość dokonywania wyboru spośród wielorakich ofert, a nierzadko samo potrafi je wykreować.
Szczególne obowiązki w zakresie wychowania do czasu wolnego posiada podstawowe środowisko wychowawcze, jakim jest rodzina, w którym młoda jednostka wzrasta i nabywa pierwszych doświadczeń, umiejętności jak również czerpie wzory zachowań w różnych sytuacjach życiowych. Wprawdzie rozwój jednostki odbywa się w całym środowisku społecznym, to jednak rodzina jako pierwsze i jedyne społeczne środowisko odgrywa dominującą rolę w pierwszych latach życia dziecka. Styl, atmosfera życia w rodzinie decydują o tym, jak dziecko, a później młody człowiek, wykorzystuje zasób zdobytych w drodze obserwacji doświadczeń, jak kształtują się jego ideały i uczucia.
Zmiany w sferze czasu wolnego rzutują na indywidualne zachowania człowieka w czasie wolnym oraz styl i jakość jego życia. Zarzewie różnic indywidualnych, determinujących zachowanie
w czasie wolnym znajduje się w czynnikach zewnętrznych i wewnętrznych. Do zewnętrznych czynników zalicza się:
-środowisko (teren naturalny, krajobraz, klimat, charakter zabudowy, komunikację),
-wzory,
-wzorce osobowe (rodzina, wychowawcy, autorytety, zwyczaje, obyczaje, modele spędzania czasu wolnego),
-organizację życia (czas wolny, prawo korzystania z terenów, obiektów i urządzeń rekreacyjnych).
Z kolei do uwarunkowań wewnętrznych zalicza się:
-czynniki wrodzone (typ układu nerwowego, potrzeby ruchu, zabawy i wypoczynku),
-czynniki nabyte (nawyki i rezultaty doświadczeń życiowych).
Rodzina, będąc pierwszym miejscem wypoczynku, relaksu i zaspokojenia potrzeb wczasowych, jest istotnym środowiskiem wychowawczym w przygotowaniu dzieci do racjonalnego spędzania czasu wolnego. J. Maciaszkowa słusznie zwraca uwagę, że ,,dostarczane przez rodziców wzory wypoczynkowe utrwalają się tworząc więź rodzinną”. Ogólna kultura domu rodzinnego i charakter spędzania czasu wolnego przez rodziców wpływa na kształtowanie się zainteresowań, ulubionych form zajęć i rozrywki dzieci. Od warunków przez nią stworzonych, przekazanych systemów wartości i nawyków zależeć będzie czy czas wolny będzie poświęcony dobrowolnie wypoczynkowi, rozrywce, rozwojowi osobowości, czy stanie się czasem pustym, bezwartościowym dla rozwoju człowieka. Aby temu zapobiec należy wdrażać dzieci do racjonalnego wypoczynku już od najmłodszych lat.
Życie rodzinne powoduje, że jego członkowie kształtują przyzwyczajenia, nawyki, zainteresowania, budzą się nowe potrzeby i aspiracje. Prawidłowo stawiane wymagania wytyczają dziecku drogę postępowania, stanowią istotny element organizacji życia, dotyczą godzin pracy
i wypoczynku. Wspólny rodzinny wypoczynek jest zarówno nauką, jak też jednym z możliwych środków zbudowania i utrzymania kontroli rodzicielskiej. Stąd też na rodzinie spoczywają zadania związane z kształtowaniem wypoczynku dzieci, takie jak wzbogacanie form wypoczywania przez tworzenie dostępu do atrakcyjnych zajęć, przedmiotów, możliwości zabawy z rówieśnikami, czy też zwracanie uwagi dziecka na szanse interesującego wykorzystania godzin wolnych. Zadania rodziny w wychowywaniu do wolnego czasu powinny polegać również na umiejętnym pokierowaniu zainteresowaniami i aktywnością ruchową dziecka. Rekreacja fizyczna w rodzinie, wspólne wzory spędzania czasu wolnego podnoszą jakość życia i atmosferę, sprzyjają również kształtowaniu w niej stosunków partnerskich.
Niski poziom organizacji życia rodzinnego wpływa ujemnie na kształtowanie się u dziecka umiejętności gospodarowania budżetem czasu wolnego. Prowadzenie przez rodziców nieregularnego trybu życia sprzyja rozwijaniu się cech ujemnych u dzieci i przypadkowości spędzania czasu wolnego.
Umiejętność wypełniania czasu wolnego zajęciami wzbogacającymi osobowość nie jest człowiekowi dana. Inspiracje i ukierunkowanie zainteresowań, pasji to niewątpliwe zadanie rodziny, szkoły i środowisk lokalnych. Dom rodzinny postrzegany jest jako instytucja, na której w głównej mierze spoczywa odpowiedzialność za taką organizację i konsumpcję wolnego czasu młodego pokolenia, która służyłaby jego wielostronnemu rozwojowi.
Optymalną sytuację tworzą dzieciom rodzice o bogatej osobowości i rozwiniętych zainteresowaniach, świadomi swojej roli wychowawczej, skłonni do towarzyszenia dziecku
w rozwoju, stwarzający ku temu odpowiednie warunki. Znaczenie ma również infrastruktura kulturalna i rekreacyjna w środowisku lokalnym, a także coraz bardziej uzależniony od zasobności finansowej dostęp do atrakcyjnych ofert. Jest oczywiście pożądane, aby podejmowane przez rodziców wysiłki wspierały i wzbogacały o nowe elementy i wartości szkoły oraz inne instytucje wychowawcze, edukacyjne i kulturalne.


Bibliografia:

E. B. Hurlock, Rozwój dziecka
J. Maciaszkowa, Wychowanie w rodzinie, Problemy Opiekuńczo – Wychowawcze
M. Ziemska , Rodzina i dziecko
S. Słupik, Czas wolny dzieci i młodzieży, "Polityka społeczna"
J. Raczkowska, Znane i nowe problemy czasu wolnego, "Problemy Opiekuńczo–Wychowawcze"