Opis i analiza przypadku

OPIS I ANALIZA PRZYPADKU NIEPEŁNOSPRAWNEGO UMYSŁOWO DZIECKA NIEŚMIAŁEGO

Człowiek ma prawo do autonomii, do czucia się rzeczywistym podmiotem swego życia i w związku z tym - do podejmowania decyzji tego życia dotyczących.

Praca z niepełnosprawnym umysłowo dzieckiem nieśmiałym

Identyfikacja problemu

Chciałabym przedstawić pracę z dzieckiem nieśmiałym, upośledzonym umysłowo w stopniu znacznym z zespołem Downa.
Niepełnosprawność intelektualna to nie tylko opóźnienie rozwoju, lecz inna jakość rozwoju. Nie jest traktowana jako choroba ale jako stan nieodwracalny powstały w skutek działania różnych czynników patogennych.
Osoby z niepełnosprawnością intelektualną w stopniu umiarkowanym i znacznym mają obniżoną sprawność spostrzegania, trudności koncentracji uwagi, bardzo wolne tempo uczenia się. Słabo rozwinięte jest u nich myślenie występuje brak zdolności do samooceny. W zakresie uwagi mają problemy z koncentrowaniem uwagi dowolnej. Osoby te dobrze koncentrują uwagę przy wykonywaniu prostych mechanicznych czynności i na interesujących je przedmiotach.. Czynności te są utrwalane a przedmioty wielokrotnie używane podczas zajęć. W zakresie pamięci zdarzają się przypadki dobrej pamięci „fotograficznej”, mechanicznej ale ograniczony jest jej zakres. Słabo jest rozwinięte myślenie pojęciowo- słowne. Myślenie ma charakter konkretno-obrazowy. Tempo myślenia jest bardzo wolne, charakteryzuje je sztywność i schematyczność. Rozumowanie przyczynowo- skutkowe jest w dużym stopniu zaburzone a wyciąganie prostych wniosków bardzo utrudnione. Pojęcia definiowane są przez opis przedmiotu i materiału z którego jest zrobiony oraz przez sposób w jaki jest używany. Problem oceny sprawności umysłowej dzieci jest złożony. Wiadomo bowiem, że rozwój funkcji poznawczych dziecka połączony jest z jego rozwojem ruchowym. Zaburzenia centralnego układu nerwowego wszelkie porażenia i niedowłady, ruchy dodatkowe, utrudniają czynności statyczne, manipulacyjne i lokomocyjne.
Jednym z ważnych problemów jaki pragnę poruszyć jest zagadnienie asertywności wśród dzieci i młodzieży z upośledzeniem umysłowym. Jest to temat modny lecz często nie dotyczący ludzi odmiennych umysłowo jak można wyczytać w wielu publikacjach. Niektórzy natomiast publicyści twierdzą, iż problem asertywności wśród osób upośledzonych umysłowo w stopniu umiarkowanym i znacznym można rozważać zastępując słowo ASERTYWNOŚĆ na PEWNOŚĆ SIEBIE. Asertywność jest jedną z umiejętności społecznych. Jest ona związana z postawą uważnej obecności i otwartej komunikacji. Związana jest także z takimi umiejętnościami społecznymi jak: empatia, przyjmowanie i udzielanie wsparcia, komunikowanie się czy gratyfikowanie innych. Chcąc wspomagać jej rozwój należy wspomagać ogólny rozwój osobowości ucznia. Zachowanie asertywne można osiągnąć poprzez kształtowanie poczucia tożsamości, świadomość sprawstwa, wywierania wpływu na otoczenie fizyczne i społeczne a w konsekwencji- poczucie własnej wartości ucznia. Czynnikiem warunkującym postawę asertywną jest intencjonalność zachowania, świadomość swoich praw, umiejętność stawiania granic, oraz wyrażania swoich preferencji. Warunkiem budowania relacji jest zdolność efektywnego komunikowania się.
Na elementarnym poziomie postawę asertywną ucznia wzmacniamy , kształtując u niego poczucie własnego ciała, konfrontując go z sytuacją wyboru środka zaspokojenia prostej potrzeby (pokarmu, napoju), wyrażania swoich preferencji dotyczących rodzaju aktywności z zastosowaniem komunikatu tak/nie, następnie doskonaląc, o ile to możliwe, jego samodzielność i zaradność w zaspokajaniu podstawowych potrzeb(na przykład czynności samoobsługowych) oraz poszerzając zakres komunikatów.
Na wyższym poziomie kiedy możliwe staje się wyjście poza zasadę przyjemności, a także prostej reakcji walki lub ucieczki od sytuacji problemowej, ćwiczymy umiejętność negocjowania, dyskusji z uwzględnieniem uczuć i praw innych osób. Nasi uczniowie uczą się najskuteczniej w naturalnych sytuacjach z życia codziennego, bezpośrednio związanych z zaspokajaniem ich potrzeb. Zatem asertywność dziecka należy kształtować i wspomagać od podstaw już od najmłodszych lat, również dlatego, że uczą się one dłużej, wolniej, według indywidualnych potrzeb i możliwości psychofizycznych. Osoba upośledzona umysłowo to całość, która składa się z niedoskonałego intelektu i z emocji, temperamentu, woli, potrzeb, chęci prowadzenia ciekawego ale bezpiecznego życia wśród ludzi znaczących i akceptujących.


Charakterystyka badanego ucznia i jego środowiska

Dokonując charakterystyki badanego ucznia posłużyłam się wywiadem z członkami rodziny matką i siostrą, także pracownicą OPS zajmującą się rodziną oraz opinią z Poradni Psychologiczno-Pedagogicznej i własnymi obserwacjami a także spostrzeżeniami innych nauczycieli, wychowawców pracujących z dzieckiem..
Krystian jest 10- letnim chłopcem urodzonym o czasie z cesarskiego cięcia z zdiagnozowanym zespołem Downa. Jest czwartym dzieckiem w rodzinie ma starszego brata i dwie starsze siostry( jedna z nich uczęszcza do tej samej szkoły co Krystian) oraz dwoje młodszych rodzeństwa. Jak widać dziecko pochodzi z wielodzietnej rodziny. Zamieszkuje na wsi. Matka chłopca nie pracuje, zajmuje się domem. Ojciec dziecka nie ma stałego zatrudnienia, podejmuje prace interwencyjne na terenie gminy, lubi nadużywać alkohol. Oboje rodzice palą papierosy. Rodzina dziecka korzysta ze stałej pomocy OPS. Dziecko często przyjeżdżało do szkoły brudne, niedomyte przesiąknięte swądem dymu papierosowego. Jego wygląd zewnętrzny miał wiele do życzenia. Otrzymywał od szkoły pomoc rzeczową w formie nowej bielizny, odzieży wierzchniej także obuwia. Również jako wychowawca pilotowałam pójście dziecka do pierwszej komunii świętej, organizując mu niezbędny strój. Funkcje rodziny dziecka są w większości zaburzone. Mimo to Krystian jest mocno związany pod względem emocjonalnym z matką. Nie utrzymuje więzi ze starszym rodzeństwem. W domu i w szkole zauważa się w zachowaniu chłopca wyraźną tendencję do izolowania się od otoczenia. Do szkoły specjalnej przybył w wieku 7-miu lat. Jest uczniem dowożonym codziennie do szkoły z domu rodzinnego. W szkole przebywa do pory obiadowej po spożyciu posiłku odwożony jest do domu.
Obserwując mojego ucznia, który w klasie był najbardziej nieśmiałym, wycofanym dzieckiem. Nie brał udziału w żadnych zajęciach, nie reagował na polecenia kierowane do grupy, reagował czasami na wyraźnie zróżnicowane dźwięki. Krystian nie mówił i był niesamodzielny, sprawiał wrażenie dziecka biednego, zagubionego, wstydliwego i ogromnie nieśmiałego. Nie sygnalizował potrzeb w tym także potrzeby fizjologicznej, zdarzało mu się więc zabrudzić bieliznę, co jeszcze bardziej deprymowało samopoczucie chłopca w gronie rówieśników i opiekunów.


Znaczenie problemu

W wyniku badania pedagogicznego stwierdza się u chłopca obniżenie w zakresie funkcji poznawczych. W badaniu psychologicznym stwierdza się głębokie opóźnienie rozwoju psychoruchowego, odpowiadające niedorozwojowi umysłowemu w stopniu znacznym. Zauważa się wyraźną dysproporcję pomiędzy poziomem sprawności intelektualnej a poziomem ogólnej dojrzałości społecznej, która uwarunkowana jest prawdopodobnie głównie głębokim opóźnieniem mowy czynnej. Dziecko radzi sobie w większości podczas wykonywania czynności w zakresie samoobsługi. Podczas jedzenia posługuje się łyżeczką oraz widelcem. Samodzielnie smaruje kromkę chleba. Nie jest pampersowany, niekiedy podczas zabawy moczy się, sam korzysta z toalety. Ponadto w zakresie sprawności ruchowej potrafi rzucać piłką do celu, jeździć na rowerze czterokołowym. Mowa chłopca jest opóźniona wypowiada zaledwie kilka słów mama, tata, wykonuje niektóre zabawy i czynności manipulacyjne typu układanie piramidki, piętrzenie wieży złożonej z sześciu elementów. Podejmuje także próbę składania3- elementowego misia. Przy pomocy osoby dorosłej podejmuje próbę zapinania guzika. Przekłada przez duży otwór sznurowadła z drewnianym walcem. Chłopiec nieśmiały siedzi na kolanach u matki. Podczas kontaktu z osobą dorosłą preferuje prostą formę zabaw ruchowych.
Bierność ucznia w czasie zabaw i zajęć programowych warunkowana między innymi ogromną nieśmiałością lub lękiem, wpływa negatywnie na jego harmonijny rozwój. Chłopiec wymaga szczególnej troski, stałej zachęty do zabawy i podejmowania wszelkich działań. Życzliwe usposobienie otaczających ludzi, zwiększy jego ufność i poczucie bezpieczeństwa. Dyskretna pomoc w uświadamianiu i realizacji potrzeb wzmocni jego osobowość. Rozważając problem dzieci nieśmiałych możemy uznać go jako przypadłość, która pociąga za sobą całą gamę skutków. Nieśmiałość stanowi przyczynę problemów w sferze społecznej, utrudniając kontakty z ludźmi, hamuje ekspresję, jest przyczyną bierności i odizolowania się. Powoduje szereg zakłóceń w sferze poznawczej, zaburzając percepcję, utrudniając koncentrację i myślenie. W sferze emocjonalnej zaś, wyzwala objawy lękliwości i poczucia zagrożenia.


Prognoza

Krystian został objęty nauczaniem specjalnym. Dysfunkcja opiekuńczo-wychowawcza rodziny sprawiła najprawdopodobniej iż dziecko było zmuszone do samodzielnego zaspokajania niektórych potrzeb co sprawiło, że wynosi z domu rodzinnego spore umiejętności w zakresie wykonywania czynności samoobsługowych.
Krystian powinien realizować nauczanie wg podstawy programowej kształcenia ogólnego dla uczniów z upośledzeniem umysłowym w stopniu umiarkowanym i znacznym.
Należy prowadzić z dzieckiem pracę stymulacyjno-rewalidacyjną, ukierunkowaną na rozwój podstawowych funkcji poznawczych, dostosowując formy i metody pracy do jego aktualnej wydolności psychofizycznej. Konieczna jest stała terapia logopedyczna ukierunkowana na rozwój mowy. Należy włączać dziecko do pracy w zespole w celu dalszego uspołecznienia. Wskazana konsultacja okulistyczna i badanie słuchu ze względu na opóźniony rozwój mowy.
Wyzwalanie aktywności działaniowej i poznawczej chłopca. Ważnym źródłem aktywności dziecka są potrzeby. Warunkiem prawidłowego funkcjonowania potrzeb wyższych (np. potrzeby uznania społecznego czy potrzeb poznawczych) jest wcześniejsze zaspokojenie potrzeb niższych (np. potrzeby pokarmu, snu, wypoczynku) Zaspokojenie potrzeb biologicznych wpływa na funkcjonowanie potrzeb psychicznych
Ze wstępnej obserwacji mogę wskazać na konieczność uczestniczenia chłopca w zajęciach logopedycznych, by mógł rozwijać funkcje i narządy mowy, rozwijania alternatywnych sposobów komunikacji, wdrażania do poczucia estetyki wyglądu zewnętrznego, rozwijania umiejętności i nawyków higieniczno-sanitarnych, poszerzania zakresu zainteresowania zabawkami, zachęcania do udziału w zabawach z rówieśnikami, uczestniczenia w zajęciach programowych i pozalekcyjnych.

Negatywna
Należy stwierdzić, iż zaniechanie pracy z dzieckiem nieśmiałym i niesamodzielnym może doprowadzić do nasilenia zachowań niepożądanych, które to będą przyczyną niedostosowania społecznego, zaniżonej samooceny i zamknięcia się na otaczający świat. To z kolei może spowodować, że dziecko:
• będzie izolowało się od grupy rówieśniczej,
• będzie bardziej lękliwy, wystraszony,
• będzie niesamodzielny i niezaradny,
• nie przystosuje się do reguł i zasad panujących w grupie,
• zamknie się w sobie,
• będzie miał zaburzony sen i złe samopoczucie,
• może mieć obniżoną samoocenę,
• nauczycielkę będzie traktować jak osobę, która zabiera mu poczucie bezpieczeństwa i krzywdzi go,.
• nie będzie zainteresowany tym, co oferuje mu nauczycielka,
• nie będzie umiał nawiązać prawidłowych relacji społecznych
• nie podejmie współpracy.
• nie nauczy się wybierać wg własnych preferencji
• będzie unikał sytuacji wymagających podjęcia decyzji
• będzie całkowicie zależny od otoczenia

Pozytywna
Efektem wdrożenia działań opiekuńczo-wychowawczych powinno być osiągnięcie postawy, w której dziecko na miarę swoich potrzeb i możliwości:
• nawiąże prawidłowe kontakty z rówieśnikami,
• ukształtuje się pozytywny stosunek emocjonalny do szkoły, nauczycieli i innych osób.
• pokona lęk, strach i nieśmiałość,
• nabierze wiary we własne możliwości, pozna swoje mocne strony,
• będzie współpracował w grupie, i znajdzie w niej swoje miejsce,
• będzie miał poczucie bezpieczeństwa,
• nauczy się radzić sobie w sytuacjach trudnych,
• będzie akceptowane przez grupę rówieśniczą,
• będzie chętnie uczestniczyć w proponowanych zabawach i zajęciach, dzięki czemu łatwiej osiągnie gotowość do podejmowania zadań,
• w przyszłości będzie w miarę prawidłowo funkcjonował w środowisku.
• będzie autonomicznym i rzeczywistym podmiotem swego życia.


Propozycje rozwiązania
Cele:
• budowanie atmosfery bezpieczeństwa i zaufania,
• znalezienie przez dziecko swojego miejsca w grupie,
• poznanie przez dziecko swoich mocnych stron,
• kształcenie umiejętności komunikowania się,
• uświadomienie dziecku celowości własnej zmiany,
• osiągnięcie sprawności ruchowej , manualnej i samoobsługowej,
• dobra współpraca wszystkich zajmujących się dzieckiem.
Zadania:
• uświadomienie rodzicom konieczności jednakowych oddziaływań wychowawczych w domu i w szkole,
• wdrażanie dziecka do pełnienia ważnych ról w grupie ( pomoc nauczycielowi, przydzielanie ważnych zadań, dyżury),
• częste chwalenie dziecka,
• uczestniczenie w zajęciach gimnastyki korekcyjnej,
• uczestniczenie w zajęciach rewalidacji indywidualnej
• realizacja programu autorskiego „Zabawy ruchowe ze śpiewem.”
• stawianie dziecku zadań na miarę jego możliwości,
• wdrażanie go do zespołu dzieci bardziej aktywnych i otwartych,
• nawiązanie dobrego kontaktu z dzieckiem i zaskarbienie sobie zaufania,
• zachęcanie do wszelkiego rodzaju aktywności na zajęciach przeciwdziałając występującej u chłopca skłonności do izolacji,
• zapoznanie rodziców z indywidualnym programem rozwoju ucznia
Zadania profilaktyczne:
• wzmacnianie w dziecku wiary we własne możliwości,
• pełna akceptacja chłopca.
• otoczenie atmosferą życzliwego zainteresowania i zrozumienia.

Wdrażanie oddziaływań
Złagodzenie adaptacji w nowym środowisku szkolnym, przezwyciężenie nieśmiałości i usamodzielnienie się będzie możliwe, jeśli dziecko będzie tak pokierowane, by z jednej strony stwarzać okazję do częstych kontaktów z dziećmi, a z drugiej strony, by nadarzające się sytuacje dawały szansę realnego przeżywania sukcesów. Dziecko musi mieć okazje do częstych kontaktów z rówieśnikami z zachowaniem poczucia bezpieczeństwa. Praca polegać będzie na zastosowaniu różnych metod rewalidacji dziecka nieśmiałego. W związku z tym podjęłam następujące działania:
• wypracowałam sposób komunikowania się z chłopcem słowa wspierane gestem wskazania, mimiką twarzy,
• wystąpiłam o zabezpieczenie podstawowych potrzeb chłopca,
• rozmawiałam z matką dziecka o jego potrzebach, możliwościach i postępach oraz zapoznałam z indywidualnym programem rozwoju ucznia,
• dbałam o utrzymanie pozytywnej więzi emocjonalnej z chłopcem,
• angażowałam chłopca do zabawy równoległej a z czasem wspólnej z rówieśnikami.
• motywowałam chłopca do aktywnego udziału w życiu klasy,
• często stosowałam wobec niego głośne pochwały, nawet za najdrobniejsze osiągnięcie, eksponowałam wytwory jego pracy,
• prowadziłam zajęcia ruchowe metodą W. Sherborne, które sprzyjały poznawaniu siebie, uczyły współpracy z partnerem i wyrabiały poczucie odpowiedzialności za współćwiczącego. Początkowo chłopiec sztywno stał, nie brał udziału, po zaprzyjaźnieniu się z Marcinem, siadł obok niego, ustawiał się z nim w parze,
• Krystian dodatkowo korzystał z zajęć rewalidacji indywidualnej, podczas , których doskonalił sprawność manualną i graficzną,
• korzystał z zajęć prowadzonych metodą integracji sensorycznej,
• korzystał z zajęć w Sali doświadczania świata,
• w wyniku badań ortopedycznych został zakwalifikowany na zajęcia korekcyjne wad postawy,
• rozwijał funkcje mowy na zajęciach korygowania wad mowy,
• z czasem został aktywnym uczestnikiem zajęć Zabawy ruchowe ze śpiewem, podczas, których doskonalił percepcję, koordynację i ekspresję.

Efekty oddziaływań

W efekcie wdrożonych przeze mnie działań oraz zaangażowania wszystkich nauczycieli, specjalistów i opiekunów zauważyłam efekty „postępowania naprawczego”. Krystian poczynił duże postępy, które były wynikiem systematycznej pracy. Chłopiec na tyle zintegrował się ze środowiskiem szkolnym, w którym poczuł się bezpiecznie, że widzi we mnie życzliwą osobę, chętnie przychodzi do klasy. Jest pogodny, nauczył się wielu zasad współdziałania w grupie. Nabrał wiary we własne możliwości, pewności siebie. Poznał swoje mocne strony. Zauważyłam stopniową przemianę zachowań dzieci wobec Krystiana, zapraszają go do wspólnych zabaw. Chętniej bierze udział w zabawach tematycznych w czasie wolnym. W czasie zabawy utrzymuje kontakt z dziećmi, co w pierwszych miesiącach pobytu w szkole było nieosiągalne. W czasie zajęć obowiązkowych daje się jeszcze zauważyć niepewność chłopca, opuszcza głowę w dół. Zdecydowanie jest sprawniejszy w czasie rozbierania i ubierania się, samodzielnie korzysta z toalety, myje ręce i zęby. Potrafi również poprosić o pomoc. Już nie czeka kiedy zauważę sama jego problem. Zaczyna sam podejmować decyzje i dokonuje własnego wyboru.

WNIOSKI I REFLEKSJE

Jestem pewna, że Krystian z czasem osiągnie na miarę swoich możliwości dojrzałość emocjonalną i psychospołeczną, a w przyszłości będzie prawidłowo funkcjonował w swoim środowisku . Ponieważ podjęte przeze mnie działania doprowadziły do zauważalnych pozytywnych zmian w zachowaniu chłopca, a obecnie uczeń jest przypisany do innego zespołu klasowego więc wskazane jest, by dalej w podobny sposób z nim pracować. Wychowawczyni znająca dosyć dobrze problem Krystiana, ponieważ uczestniczy w posiedzeniach Zespołu Wychowawczego w Szkole Podstawowej podjęła ze mną współpracę w celu opracowania indywidualnego programu rozwoju ucznia dla Krystiana, co umożliwi realizację założonych celów w pracy z dzieckiem.