Zjawisko rodziny patologicznej

Aby mówić o patologii rodzinnej, należy wspomnieć o patologii w ogóle, a także o patologii społecznej, do której zalicza się patologię rodzinną.
• Według W. Okonia patologia to: „ nauka o przyczynach, mechanizmach, formach, objawach i skutkach chorób fizycznych i psychicznych. Swoistą odmianę patologii stanowi patologia społeczna t.j. nauka o przyczynach, objawach i zwalczaniu takich chorób społecznych, jak przestępczość, lekomania, pijaństwo i innych”. Terminem patologia społeczna zaczęto posługiwać się w pierwszych latach XX wieku w amerykańskiej i angielskiej literaturze socjologicznej. Oznaczał on: "zachowania czy postawy niezgodne z powszechnie akceptowanymi zasadami postępowania w danym społeczeństwie oraz zachowania naruszające nakazy i zakazy zawarte w przepisach ustaw karnych i cywilnych.”
• Socjolog A. Podgórecki przez patologię społeczną rozumie: "ten rodzaj zachowania, ten typ instytucji, ten typ funkcjonowania jakiegoś systemu społecznego, który pozostaje w zasadniczej (...) sprzeczności ze światopoglądowymi wartościami, które w danej społeczności są akceptowane".
• Definicję patologii społecznej podał też A. Lipka: "Pod pojęciem patologia społeczna rozumie się określony stan postaw, zachowań i sytuacji życiowych, (...) które są szkodliwe dla historycznie uwarunkowanego postępu i powodują ujemne następstwa dla wszechstronnego rozwoju jednostki, grupy lub całego społeczeństwa, a polegają na nieprzestrzeganiu obowiązujących przepisów prawa, norm moralnych, obyczajowych i kulturowych oraz na odrzucaniu lub nieposzanowaniu wartości obiektywnie zgodnych z interesami jednostki i ogółu obywateli na określonym etapie rozwoju kraju."
Na pytanie: „Czym są zjawiska zaliczane do patologii społecznej?" daje trafną odpowiedź J.Sztumski. W jego przeświadczeniu zjawiska patologiczne to inaczej problemy społeczne w szerokim i węższym tego słowa znaczeniu. Pierwsze z wymienionych znaczeń problemem społecznym określa wszystko, co jest przedmiotem zainteresowania nauk społecznych.
Termin „ patologia rodzinna” nie ma jednoznacznej definicji.
• I. Budrewicz używa takich określeń jak: „ dewiacja” czy „ zjawiska patogenne” oraz „ symptomy patologii życia rodzinnego”.
• Maria Łopatkowa określa rodzinę patologiczną jako taką, w której oboje lub jedno z rodziców jest alkoholikiem, niepoprawnym przestępcą lub trudni się nierządem. Inne przypadki rodzin autorka zalicza do kategorii rodzin zagrożonych, wychodząc z założenia, że patologia to już nie zagrożenie chorobą, lecz sama choroba.
• Dziś powszechnie zalicza się do rodzin patologicznych te, w których oboje rodzice lub jedno z nich alkoholizuje się, używa narkotyków, dopuszcza się nierządu - najczęściej we własnym domu w obecności dzieci, wykorzystuje je seksualnie.
Analizując literaturę można więc stwierdzić, że rodzina patologiczna, to taka rodzina, która nie spełnia swoich naturalnych funkcji. W rodzinie takiej występują zjawiska prostytucji, przestępczości, uzależnienia od alkoholu i narkotyków. Zjawiska te prowadzą do deformacji w funkcjonowaniu takiej rodziny, powodują zaniedbywanie ról rodzicielskich. W rodzinie patologicznej brak prawidłowych wzorów postępowania, co prowadzi często do zahamowania rozwoju psychospołecznego dziecka. W rodzinach takich występuje poczucie braku bezpieczeństwa i zagrożenia.
Przejawami patologii w rodzinie są:
• rozpad rodziny,
• przemoc w rodzinie,
• pozbawienie praw rodzicielskich,
• osłabienie funkcji wychowawczej w rodzinie ,
• sieroctwo społeczne.
Według K. Marzec-Holki za patologiczną uważać można taką rodzinę, która z przyczyn leżących w niej samej nie jest w stanie wykonywać właściwych sobie podstawowych zadań w stosunku do każdego ze swych członków. Nasuwa się więc pytanie, jakie podstawowe zadania w życiu rodzinnym nie są realizowane, a tym samym w jakich sytuacjach można mówić o stanach patologicznych? Na pewno jak już było wspomniane powyżej należy zwrócić uwagę na takie zjawiska jak:
• narkomania,
• lekomania,
• alkoholizm,
• przestępczość,
• przemoc,
• maltretowanie,
• kazirodztwo,
• dzieciobójstwo,
• pedofilstwo.
Istnieje jeszcze wiele innych, trudnych do zaobserwowania czynników, do których można zaliczyć:
• Zdecydowane zmniejszenie więzi emocjonalnych (między małżonkami, rodzicami i dziećmi występuje dystans psychiczny, co wywołuje poczucie osamotnienia), powoduje to nieumiejętność okazywania uczuć osobom najbliższym.
• Brak wyraźnie określonego wzoru życia rodzinnego, malejący autorytet rodziców, naiwne powielanie zachodnich stylów życia.
• Kultura pedagogiczna rodziców na niskim poziomie, co powoduje trudności wychowawcze: rodzic do końca nie zna potrzeb i zainteresowań własnego dziecka, ma braki w wiedzy o jego rozwoju oraz o metodach wychowawczych. Jest to charakterystyczne dla rodzin niewydolnych wychowawczo i patologicznych, dla rodziców o niskim poziomie wykształcenia.
• Zbyt małe zaangażowanie ojców w opiece i wychowaniu dzieci.
• Duży i często niekontrolowany wpływ mediów (telewizja, komputer, Internet) na wychowanie dzieci, co doprowadza do ograniczenia kontaktów rodziców z dziećmi, nie daje możliwości aktywnych form wspólnego spędzania czasu wolnego i odmiennych kontaktów z kulturą oraz daje niewłaściwe wzory do naśladowania.
• Ubożenie rodzin związane z bezrobociem, a co za tym idzie pogorszenie warunków życia i sytuacji finansowej.
• Dodatkowa praca zarobkowa oraz aktywność zawodowa kobiet zmniejszają czas poświęcany przez rodziców własnym dzieciom: „...obserwuje się tendencje do zawężania zadań związanych z opieką i wychowaniem na rzecz podtrzymywania lub podnoszenia poziomu warunków bytowych rodziny”.
• Rosnąca liczba rozwodów, rodzin niepełnych i zrekonstruowanych powoduje konflikty i dezintegrację rodziny oraz prowadzi do pogorszenia atmosfery wychowawczej, której jakość decyduje o efektywności działań wychowawczych rodziców .
Zwiększająca się liczba rodzin dysfunkcyjnych i patologicznych, co wpływa negatywnie na kształtowanie osobowości dziecka.
Nie budzi więc wątpliwości fakt, że środowisko rodzinne nie zawsze jest wychowawczo korzystne, a coraz częściej wychodzi na jaw, że oddziałuje na dziecko w sposób destrukcyjny.
Podsumowując należy stwierdzić, że patologia życia rodzinnego jest jedną z kategorii patologii społecznej, a więc należy do kategorii zjawisk społecznych, negatywnie ocenianych przez społeczeństwo, ze względu na społeczną szkodliwość. Funkcjonowanie takiej rodziny komplikuje dziecku zaspokajanie różnych dążeń i potrzeb, powoduje , że dziecko szuka poparcia w grupach rówieśniczych.
Podstawową właściwością rodziny patologicznej jest ich niszczący charakter w odniesieniu do poszczególnych członków rodziny( rodzice, dzieci).
W rodzinach patologicznych na ogół występuje wielodzietność, niski poziom wykształcenia rodziców i ich patologiczne zachowania wobec innych osób. Dzieci nie znajdują w takiej rodzinie żadnych wzorów zachowań, tylko patologiczne, które w dorosłym życiu na ogół powtarzają.
Należy również zauważyć, że w obecnych czasach rodziną patologiczną jest również taka rodzina, która zaniedbuje emocjonalnie dziecko. Dotyczy to często pełnych rodzin, dobrze sytuowanych, gdzie nie ma miłości i czasu dla dziecka.

LITERATURA
1. Okoń W, Nowy słownik pedagogiczny , Warszawa 1996
2. Podgórecki A, Patologia życia społecznego, Warszawa, 1969
3. A. Lipka, Zjawiska patologii społecznej wśród młodzieży, Warszawa 1977
4. J. Sztumski, Czy możemy mówić o patologii społecznej, (w:) Zjawiska patologii społecznej, pod red. T. Sołtysiak, Bydgoszcz 1995
5. I. Budrewicz, Społeczne uwarunkowania przestępstw młodocianych mężczyzn przeciwko mieniu, WSiP, Bydgoszcz 1992
6. M. Łopatkowa, Jak pracować z dzieckiem i rodziną zagrożoną, Warszawa WSiP 1976.
7. J. Śledzianowski, Alkoholizm i inne zjawiska patologii społecznej, Warszawa 1991
8. A. Kelm, W. Kopczyński, Metodologia rozpoznawania potrzeb opiekuńczych, w: Metodologia pedagogiki społecznej, red. T. Pilch, Ossolineum, Wrocław 1974
9. K. Marzec-Holka, Nie będziesz bił dziecka swego! Studium z zakresu profilaktyki społecznej, Wydawnictwo Uczelniane Wyższej Szkoły Pedagogicznej, Bydgoszcz 1996
10. T. Pilch, I. Lepalczyk, "Pedagogika społeczna", Wyd. "Żak" Warszawa 1995
11. Tyszka Z, Istotne zmiany w socjalizacji rodzinnej, Problemy Rodziny2000, nr 2/3
12. Grochociński M., Kultura pedagogiczna rodziców, w: M. Ziemska (red.), Rodzina i dziecko, Warszawa 1986
13. G.. Miłkowska-Olejniczak, Pedagogika wobec przemian i reform oświatowych. ... Zielona Góra 2001.
14. Z.Tyszka . (red.), Poznańska Szkoła Badań nad Rodziną. Metodologia i jej zastosowanie, Poznań 1990
15 A.Szuman, Wpływ pracy zawodowej matek na ilość czasu poświęcanego dzieciom, Problemy Rodziny 1993, nr 5,