Ocena ogólnej sprawności fizycznej uczniów - klasy IV

OCENA OGÓLNEJ SPRAWNOŚCI FIZYCZNEJ UCZNIÓW
KLASY IV W SZKOLE PODSTAWOWEJ W MODLE

MATERIAŁ BADAWCZY

Badaniami objęto 14 uczniów (7 dziewcząt i 7 chłopców) z klasy IV Szkoły Podstawowej w Modle. Szkoła ta należy do gminy Gromadka i znajduje się w powiecie bolesławieckim województwa dolnośląskiego. Wiek dziesięciu badanych wynosił 10 lat, trzech 11 lat i jednej badanej 12 lat.
Wszyscy uczniowie pochodzili ze środowiska wiejskiego, w tym 94% stanowiły dzieci pochodzenia robotniczego, a tylko 6% było z inteligencji pracującej.

METODY I ORGANIZACJA BADAŃ

Celem moich badań było porównanie sprawności fizycznej uczniów z dwóch różnych okresów roku szkolnego 2002/03 oraz zestawienie osiągniętych wyników z obowiązującymi normami. Chciałam też sprawdzić, czy dzieci starsze (te z wcześniejszych miesięcy) będą mieć lepsze rezultaty od dzieci, które urodziły się w ty m samym roku, ale w późniejszym miesiącu.
Badania sprawności fizycznej ogólnej na podstawie testu Zuchory przeprowadzono w dwóch terminach. Pierwsze badania odbyły się we wrześniu 2002 roku w godzinach przedpopołudniowych w ramach lekcji wychowania fizycznego (45 min) w trzech dniach (poniedziałek, środa, piątek) w jednym tygodniu. W poniedziałek dodatkowo na test Zuchory poświęcono godzinę wychowawczą. Miejscem prób sprawności było szkolne boisko o wymiarach 20 x 40 i sala, w której znajdowały się materace.
Przed przystąpieniem do testu przeprowadzono kilkuminutową rozgrzewkę, następnie udzielono instrukcji słownej oraz zademonstrowano sposób wykonania poszczególnych prób.

Do wykonywania poszczególnych ćwiczeń uczniowie przystępowali w strojach i obuwiu sportowym.

W pierwszym dniu badań obowiązywała następująca kolejność prób:
1) W ramach lekcji wychowania fizycznego (45 min):
a) bieg sprinterski w miejscu
b) skok w dal z miejsca
2) W ramach godziny wychowawczej (45 min):
a) zwis na ramionach
W drugim dniu uczniowie wykonywali:
a) bieg ciągły w miejscu
W trzecim dniu kolejność prób była następująca:
a) skłon tułowia w dół
b) przemachy poprzeczne nóg w leżeniu na plecach

Ten sam rodzaj i forma testu zostały powtórzone po 6 miesięcznym okresie ćwiczeń na lekcji wychowania fizycznego ( + 1 godzina wychowawcza), w marcu 2003 roku.
Do zbadania ogólnej sprawności fizycznej uczniów klasy IV użyto testu Zuchory. Jego autorem jest dr Krzysztof Zuchora z warszawskiej AWF. Test jest pomyślany tak, aby każdy mógł ocenić indywidualny poziom sprawności fizycznej, bez względu na wiek i płeć. Ma bardzo proste kryteria, opracowane na podstawie różnorodnych testów sprawnościowych popularnych na całym świecie. Ćwiczenia wybrano tak, aby mogły być wykonane w każdych warunkach i przez wszystkich. Wykonywanie ćwiczeń testu może stać się także elementem pozytywnego współzawodnictwa, na przykład w rodzinie, ponieważ punktacja i normy zastosowane w tym indeksie sprawności pozwalają na porównywanie osiągnięć dorosłych i dzieci.
W pierwszym okresie badań test ten został użyty do zdiagnozowania poszczególnych zdolności motorycznych uczniów, ponieważ we wrześniu podjęłam pracę w szkole w nieznanej sobie pod względem sprawności fizycznej grupie dzieci. Badania marcowe miały na celu sprawdzenie, czy u uczniów następuje poprawa ogólnej sprawności fizycznej i czy ich wyniki mieszczą się w normach.

Test składa się z 6 prób:
• próby szybkości
• próby skoczności
• próby sprawdzającej siłę ramion
• próby gibkości
• próby wytrzymałości
• próby siły mięśni brzucha

Tab.1. Test Zuchory – próba szybkości i skoczności.
Próba i sposób jej wykonania Wynik w punktach, poziom wykonania próby Dziewczęta Chłopcy
SZYBKOŚĆ
Na komendę „start” badany wykonuje bieg w miejscu w ciągu 10 s wysoko unosząc kolana z jednoczesnym klaśnięciem pod uniesioną nogą. Liczy się suma klaśnięć. minimalny
1 pkt 12 klaśnięć 15 klaśnięć
dostateczny
2 pkt 16 klaśnięć 20 klaśnięć

dobry
3 pkt 20 klaśnięć 25 klaśnięć
bardzo dobry
4 pkt 25 klaśnięć 30 klaśnięć
wysoki
5 pkt 30 klaśnięć 35 klaśnięć
wybitny
6 pkt 35 klaśnięć 40 klaśnięć

SKOCZNOŚĆ
Badany staje w małym rozkroku z ustawionymi równolegle stopami przed wyznaczoną linią, następnie pochyla tułów, ugina nogi z równoczesnym zamachem obu rąk dołem w tył i skacze jak najdalej, rezultat mierzy się własnymi stopami, w obliczeniach zaokrąglając wynik: mniej niż pół stopy - w dół, więcej niż pół stopy - w górę. minimalny
1 pkt 5 stóp 5 stóp
dostateczny
2 pkt 6 stóp 6 stóp

dobry
3 pkt 7 stóp 7 stóp
bardzo dobry
4 pkt 8 stóp 8 stóp
wysoki
5 pkt 9 stóp 9 stóp
wybitny
6 pkt 10 stóp 10 stóp

Tab. 2. Test Zuchory – próba siły ramion.
SIŁA RAMION
Badany chwyta się drążka, tak aby swobodnie zawisnąć, nie dotyka nogami podłoża. Uczeń próbuje wykonać kolejne ćwiczenia o wzrastającej trudności. minimalny
1 pkt zwis na wyprostowanych rękach, wytrzymany 3 s zwis na wyprostowanych rękach, wytrzymany 10 s
dostateczny
2 pkt zwis na wyprostowanych rękach, wytrzymany 10 s zwis na jednej wyprostowanej ręce, wytrzymany 3 s

dobry
3 pkt zwis na jednej ręce, wytrzymany 3 s zwis na wyprostowanych rękach, podciągnięcie się oburącz, tak aby głowa była wyżej niż drążek, wytrzymane 3 s
bardzo dobry
4 pkt zwis na jednej ręce, wytrzymany 10 s zwis na wyprostowanych rękach, podciągnięcie się oburącz, tak aby głowa była wyżej niż drążek, wytrzymane 10 s
wysoki
5 pkt zwis i podciągnięcie się oburącz, tak aby głowa była wyżej niż drążek, wytrzymane 3 s ze zwisu wolnego podciągnięcie się oburącz, jedną rękę uczeń wolno opuszcza, wytrzymane 10 s
wybitny
6 pkt ze zwisu podciągnięcie się oburącz, tak aby głowa była wyżej niż drążek, wytrzymane 10 s ze zwisu podciągnięcie się oburącz, jedną rękę uczeń wolno opuszcza, utrzymuje się kolejno na lewej i prawej ręce po 10 s


Tab.3. Test Zuchory – próba gibkości i wytrzymałości.

Próba i sposób jej wykonania Wynik w punktach i poziom wykonania próby Kobieta Mężczyzna
GIBKOŚĆ
Badany w pozycji na baczność, nie zginając nóg w kolanach wykonuje ruchem ciągłym powolny skłon tułowia w dół. minimalny
1 pkt chwycić oburącz za kostki chwycić oburącz za kostki
dostateczny
2 pkt palcami obu rąk dotknąć palców stóp palcami obu rąk dotknąć palców stóp

dobry
3 pkt palcami obu rąk dotknąć podłoża palcami obu rąk dotknąć podłoża
bardzo dobry
4 pkt wszystkimi palcami (palce rąk szeroko rozwarte) dotknąć podłoża wszystkimi palcami (palce rąk szeroko rozwarte) dotknąć podłoża
wysoki
5 pkt dotknąć dłońmi obu rąk podłoża dotknąć dłońmi obu rąk podłoża
wybitny
6 pkt dotknąć głową kolan dotknąć głową
kolan

WYTRZYMAŁOŚĆ
Badany może wykonać bieg w dwojaki sposób:
- bieg w miejscu w tempie około 120 kroków na minutę - wówczas liczy się czas biegu
- bieg na odległość - wówczas wynikiem będzie przebiegnięty dystans. minimalny
1 pkt 1 min.
200 m 2 min.
400 m
dostateczny
2 pkt 3 min.
500 m 5 min.
1000 m
dobry
3 pkt 6 min.
1000 m 10 min.
2000 m

bardzo dobry
4 pkt 10 min.
1500 m 15 min.
2500 m
wysoki
5 pkt 15 min.
2000 m 20 min.
3000 m
wybitny
6 pkt 20 min.
2500 m 30 min.
4000 m


Tab.4. Test Zuchory – próba siły mięsni brzucha.

SIŁA MIĘŚNI BRZUCHA
Badany leżąc na plecach (ręce ułożone dowolnie), nogi uniesione tuż nad podłożem wykonuje ćwiczenie nazywane popularnie "nożycami poprzecznymi". Liczy się czas trwania próby. minimalny
1 pkt 10 sek. 30 sek.
dostateczny
2 pkt 30 sek. 1 min.

dobry
3 pkt 1 min. 1.5 min.
bardzo dobry
4 pkt 1.5 min. 2 min.
wysoki
5 pkt 2 min. 3 min.
wybitny
6 pkt 3 min. 4 min.

Próby 1, 2, 3 i 5 były wykonywane na boisku szkolnym. Z powodu braku bieżni lekkoatletycznej uczniowie wykonywali bieg na wytrzymałość w miejscu. Na komendę „start” bieg w miejscu rozpoczęło 7 chłopców, po 10 min dołączyło 7 dziewcząt. Próba była kontrolowana dodatkowo przez dwie osoby. Ćwiczenie 3 – zwis na ramionach wykonywany był na drążku umieszczonym na wysokości ok. 2,5 m. Ponieważ dzieci nie dosięgały do drążka, musiały startować z podpórki, która później była usuwana na bok. W trakcie wykonywania próby przez ucznia nauczyciel cały czas asekurował ćwiczącego. Próby 4 i 6 odbywały się w sali, przy czym próba ostatnia wykonywana była na materacach.


WYNIKI BADAŃ

Pierwsze badania zostały przeprowadzone w dniach od 16 do 20 września (16, 18, 20.IX.2002).

Tab.5. Wyniki uczniów klasy IV z semestru zimowego (wrzesień).
Płeć Szybkość Skoczność Siła ramion Wytrzymałość Gibkość Siła mięśni brzucha Suma
1. ♂ 25 klaśn*
3 p. 7 stóp
3 p. 2 p. 6 p. 3 p. 0 p. 17 p.
2. ♀ 29 klaśn.
5 p. 7 stóp
3 p. 4 p. 6 p. 0 p. 1 p. 19 p.
3. ♂ 20 klaśn.
2 p. 6 stóp
2 p. 2 p. 4 p. 1 p. 0 p. 11 p.
4. ♀ 24 klaśn.
4 p. 5 stóp
1 p. 2 p. 5 p. 3 p. 1 p. 16 p.
5. ♂ 33 klaśn.
5 p. 6 stóp
2 p. 2 p. 6 p. 3 p. 1 p. 19 p.
6. ♂ 25 klaśn.
3 p. 7 stóp
3 p. 4 p. 6 p. 1 p. 1 p. 18 p.
7. ♂ 26 klaśn.
3 p. 8 stóp
4 p. 1 p. 6 p. 5 p. 1 p. 20 p.
8. ♀ 30 klaśn.
5 p. 7 stóp
3 p. 4 p. 6 p. 5 p. 2 p. 25 p.
9. ♂ 30 klaśn.
4 p. 7 stóp
3 p. 2 p. 5 p. 3 p. 1 p. 18 p.
10. ♀ 30 klaśn.
5 p. 5 stóp
1 p. 3 p. 6 p. 4 p. 1 p. 20 p.
11. ♀ 30 klaśn.
5 p. 7 stóp
3 p. 4 p. 6 p. 6 p. 1 p. 25 p.
12. ♀ 20 klaśn.
3 p. 5 stóp
1 p. 3 p. 6 p. 3 p. 0 p. 16 p.
13. ♀ 21 klaśn.
3 p. 7 stóp
3 p. 3 p. 5 p. 2 p. 1 p. 17 p.
14. ♂ 32 klaśn.
4 p. 7 stóp
3 p. 3 p. 5 p. 3 p. 1 p. 19 p.

* klaśn. – klaśnięcie


Badania zostały powtórzone 24, 26 i 28.III.2003 roku.


Tab.6. Wyniki uczniów klasy IV z semestru letniego (marzec).
Płeć Szybkość Skoczność Siła ramion Wytrzymałość Gibkość Siła mięśni brzucha Suma
1. ♂ 23 klaśn*
3 p. 7 stóp
3 p. 2 p. 6 p. 4 p. 1 p. 19 p.
2. ♀ 30 klaśn.
5 p. 7 stóp
3 p. 4 p. 6 p. 1 p. 1 p. 20 p.
3. ♂ 24 klaśn.
3 p. 6 stóp
2 p. 2 p. 2 p. 1 p. 0 p. 10 p.
4. ♀ 30 klaśn.
5 p. 5 stóp
1 p. 2 p. 6 p. 4 p. 2 p. 20 p.
5. ♂ 34 klaśn.
5 p. 6 stóp
2 p. 2 p. 6 p. 3 p. 1 p. 19 p.
6. ♂ 25 klaśn.
3 p. 7 stóp
3 p. 4 p. 6 p. 2 p. 1 p. 19 p.
7. ♂ 32 klaśn.
4 p. 8 stóp
4 p. 3 p. 6 p. 6 p. 1 p. 24 p.
8. ♀ 29 klaśn.
5 p. 7 stóp
3 p. 4 p. 6 p. 5 p. 2 p. 25 p.
9. ♂ 30 klaśn.
4 p. 7 stóp
3 p. 2 p. 5 p. 4 p. 1 p. 19 p.
10. ♀ 32 klaśn.
5 p. 5 stóp
1 p. 4 p. 6 p. 4 p. 1 p. 21 p.
11. ♀ 34 klaśn.
6 p. 7 stóp
3 p. 4 p. 6 p. 6 p. 1 p. 26 p.
12. ♀ 22 klaśn.
3 p. 5 stóp
1 p. 4 p. 6 p. 4 p. 1 p. 19 p.
13. ♀ 25 klaśn.
4 p. 7 stóp
3 p. 3 p. 5 p. 2 p. 1 p. 18 p.
14. ♂ 35 klaśn.
5 p. 7 stóp
3 p. 4 p. 6 p. 4 p. 1 p. 23 p.

* klaśn. – klaśnięcie

W próbie szybkości sześć osób poprawiło swoją sprawność maksymalnie o 1 punkt. Cztery osoby wykonały o kilka klaśnięć więcej, nie miało to jednak wpływu na podniesienie punktacji. Dwoje ćwiczących miało takie same wyniki w obydwóch okresach, natomiast dwoje pozostałych pogorszyło swój wynik o 1 bądź 2 klaśnięcia, co nie miało swojego odzwierciedlenia w punktacji (Tab.5, 6).
W próbie testującej skoczność żaden z uczniów nie poprawił swoich rezultatów na drugi semestr. We wszystkich przypadkach przeskoczona odległość była identyczna, zarówno we wrześniu, jak i w marcu.
Siła mięśni ramion uległa nieznacznemu wzrostowi (o 1 punkt) u czterech uczniów; reszta klasy miała takie same wyniki jak w roku ubiegłym. Żaden z badanych nie pogorszył swoich osiągnięć.
W próbie na wytrzymałość tylko jedna osoba miała lepsze wyniki niż w poprzednim semestrze, jeden uczeń pogorszył się o 2 punkty, reszta nie zmieniła swoich rezultatów.
Gibkość uczniów klasy IV w okresie wiosennym w dużym stopniu uległa poprawie: osiem osób podwyższyło swoje umiejętności, sześć pozostałych nie poprawiło osiągniętych we wrześniu wyników.
Siła mięśni brzucha minimalnie wzrosła (o 1 punkt) tylko u trzech ćwiczących. Nikt nie pogorszył swojej sprawności w tej konkurencji (Tab. 5, 6).


Tab.7. Normy testu Zuchory dla poszczególnych kategorii wiekowych.
Ocena sprawności w punktach WIEK
6 7 8 9-10 11-12 13-15 16-18 19-25 26-35 36-45 46-55 56-60 61-65 66-70 71 i starsi
minimalna 5 6 6 6 6 6 6 6 6 6 6 6 6 6 5
dostateczna 8 9 10 11 11 12 12 12 12 12 11 11 10 9 8
dobra 11 12 13 15 16 17 18 18 18 17 16 15 13 12 11
bardzo dobra 14 15 17 19 20 22 23 24 23 22 20 19 17 15 14
wysoka 17 18 21 23 25 27 28 30 28 27 25 23 21 18 17
wybitna 20 22 25 27 29 31 33 35 33 31 29 27 25 22 20

Z normami zamieszczonymi w tabeli 7 zestawiono osiągnięcia uczniów klasy IV z semestru letniego. Wyniki przeprowadzonego testu wyszły bardzo korzystnie: dziewięć badanych (64%) otrzymało wynik bardzo dobry, sprawność fizyczną czterech osób (29%) oceniono na wysoką, tylko jeden uczeń ( 7%) otrzymał ocenę dostateczną. Pod względem sprawności fizycznej jest to klasa dobrze rozwinięta i sprawna ruchowo.
Dokładny wiek wszystkich badanych był obliczany dla dnia 24 marca 2003 r. na podstawie rubryki podanej w załączniku 1.

Tab.8. Zestawienie wieku badanego z osiągniętą przez niego liczbą punktów.
Numer ucznia Płeć Wiek Liczba punktów
1. ♂ 11,148 19
2. ♀ 10,255 20
3. ♂ 10,943 10
4. ♀ 10,559 20
5. ♂ 10,463 19
6. ♂ 10,554 19
7. ♂ 10,335 24
8. ♀ 12,003 25
9. ♂ 10,288 19
10. ♀ 10,310 21
11. ♀ 11,055 26
12. ♀ 10,241 19
13. ♀ 10,307 18
14. ♂ 11,104 23
Wyniki badanych dopasowywano do norm w odpowiednich kategoriach wiekowych (w tab.7 zaznaczonych kolorem niebieskim).
Tak jak należało się tego spodziewać najwyższą liczbę punktów otrzymały osoby najstarsze. Z trzyosobowej grupy jedenastolatków dwie osoby zdobyły 23 i 26 punktów. Ich sprawność oceniono na wysoką. Jedyna dwunastolatka zebrała 25 punktów i również otrzymała wysoką notę. Z dziesięciolatków nr 7 zdobył aż 24 punkty (Tab.8). Najniższą liczbę punktów miał nr 3, chociaż brakowało mu ok. 3 tygodni do ukończenia 11 roku życia.

DYSKUSJA I WNIOSKI

Okresy rozwoju człowieka rozpatrywać można między innymi w aspekcie rozwoju motorycznego. Rozwój ten z kolei odbywa się na bazie rozwoju morfologicznego, fizjologicznego i psychicznego. Wyjściowym ogniwem jest rozwój fizyczny w zakresie podstawowych cech morfologicznych. Istnieje ścisły związek rozwoju fizycznego z poziomem sprawności (Drabik; 1992). Największe nasilenie rozwoju motoryki przypada na młodszy wiek szkolny, dlatego należałoby się spodziewać poprawy osiągnięć uczniów z roku na rok, a nawet z semestru na semestr.
W próbie 1 testu Zuchory aż 10 badanych (71%), w tym sześć dziewcząt zwiększyło swoją szybkość. Związane jest to z tym, że właśnie w tym wieku u dziewcząt następuje jeden z okresów przyśpieszonego rozwoju takiej zdolności motorycznej, jaką jest szybkość. U chłopców okres ten występuje nieco wcześniej:8 – 9 lat (Drabik; 1992). Również siła mięśni ramion u chłopców nasila się gwałtownie ok. 14 – 15 roku życia (Drabik; 1992), dlatego też dziewczęta wypadły lepiej w próbie nr 3. Porównując jednak obydwa semestry sprawność w tej konkurencji poprawiły tylko cztery osoby (29%).
Próba nr 5 wykazała poprawę gibkości u ośmiu osób (57%). Prawdopodobnie związane jest to z dużą liczbą wykonywanych w semestrze zimowym ćwiczeń gimnastycznych usprawniających gibkość ciała.
Siła mięśni brzucha i wytrzymałość zostały poprawione tylko u nieznacznej części badanych: wytrzymałość poprawiło 7,1%, a siłę mięśni brzucha 21% (Tab. 5,6).
Przyrównując wyniki klasy IV Szkoły Podstawowej w Modle do norm testu Zuchory (Tab.7), sprawność fizyczną swoich podopiecznych oceniam na bardzo dobrą. Największe trudności sprawiła uczniom próba testująca siłę mięśni brzucha, tylko dwie osoby uzyskały 2 punkty (ocena dostateczna), pozostali osiągnęli poziom minimalny. Najlepiej wypadła próba sprawdzająca wytrzymałość – 11 badanych zostało ocenionych jako wybitni (Tab. 6).
Po analizie wiekowej badanych stwierdzam, że wiek jest jednym z najważniejszych kryteriów stosowanych do oceny sprawności fizycznej, jednak nie zawsze idzie w parze z rozwojem morfologicznym, gdyż ten jest uwarunkowany genetycznie. Dlatego tez kilku starszych uczniów nie miało nadzwyczajnych wyników, adekwatnych do swojego wieku, a jeden z nich osiągnął najniższą ilość punktów. Również dziewczynka będąca w klasie najstarsza nie zajęła pierwszego miejsca (Tab.8).


LITERATURA

Denisiuk L. (1961) Badanie nad wartością niektórych prób sprawności fizycznej. Wychowanie fizyczne i Sport nr 3.
Denisiuk L. (1968) Kontrola rozwoju cech motoryczności warunkiem sukcesów w sporcie. Sport Wyczynowy nr 2, 3.
Denisiuk L., Milicerowa H. (1969) Rozwój sprawności motorycznej dzieci i młodzieży w wieku szkolnym. PZWS, Warszawa.
Denisiuk L. (1969) Metoda oceny sprawności fizycznej. WF i Sport nr 3, 36-40.
Drabik J. (1992) Sprawność fizyczna i jej testowanie u młodzieży szkolnej. Wydawnictwo uczelniane AWF w Gdańsku.
Drozdowski S., Drozdowski Z. (1975) Pomiar sprawności fizycznej ogólnej i specjalnej. Monografie, Podręczniki, Skrypty. AWF w Poznaniu. Skrypt nr 24, Poznań.
Gilewicz Z. (1967) Teoria Wychowania Fizycznego. Warszawa.
Pilicz S. (1988) Rozwój sprawności i wydolności fizycznej dzieci i młodzieży. Wydawnictwo AWF Warszawa.
Raczek J. (1986) Niepokojący spadek sprawności fizycznej. Wychowanie Fizyczne i Higiena Szkolna, nr 8, 294 – 296.
Sławińska T. (2000) Uwarunkowania środowiskowe w rozwoju motoryczności dzieci wiejskich. Wydawnictwo AWF Wrocław.
Szopa J., Żak S. (1986) Zmiany sprawności fizycznej dzieci i młodzieży Krakowa w latach 1974 – 1983 na tle trendu sekularnego wysokości ciała. WF i Sport nr 1, 39 –53.
Trześniowski R. (1963) Miernik sprawności fizycznej uczniów i uczennic w wieku 7 – 19 lat. Państwowe Zakłady Wydawnictw Szkolnych Warszawa.
Trześniowski R. (1990) Rozwój fizyczny i sprawność fizyczna młodzieży szkolnej w Polsce. Wydawnictwo AWF Warszawa.